مجله پژوهشهای محیط زیست
سال ششم شماره 12 (پاییز و زمستان 1394)

پسماندهای بیمارستانی با توجه به ماهیت عفونی و خطرناک بودن آن ها در صورتی که با پسماندهای شهری مخلوط شده و تمهیدات مناسب به منظور دفع اصولی آن صورت نگیرد، تبعات و خطرات بهداشتی و محیط زیستی گسترده تری داشته و سلامت و حیات انسان و موجودات زنده و به طور کلی محیط زیست را به خطر خواهد انداخت. در این تحقیق که از دی 1389 تا اردیبهشت سال1390 انجام پذیرفته است. در ابتدا به منظور ارایه برنامه مدیریت محیط زیستی پسماندهای بیمارستانی شهر بندرعباس با استفاده از روش خبرگان عوامل داخلی و خارجی تعیین و دسته بندی شد. تعداد افراد این گروه50 نفر در هر بیمارستان درنظرگرفته شد. سپس با استفاده از روش SWOT به عنوان یکی از مناسب ترین فنون برنامه ریزی به تحلیل نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدید در زمینه پسماندهای بیمارستانی پرداخته شد. پس از بررسی های انجام شده، امتیاز ماتریس داخلی93/2 و امتیاز ماتریس خارجی95/2 محاسبه شد. در این پژوهش، موقعیت منطقه مطالعاتی در محدوده SO یا رقابتی قرار گرفت. هم چنین،، با توجه به ماتریس راهبردی کمی (QSPM) بهترین استراتژی از بین گزینه های موجود براساس نمره کسب شده جذابیت، گزینه گسترش فرهنگ کاهش پسماند با استفاده از آموزش تفکیک زباله با امتیاز 41/5 می باشد. در نهایت، می توان بیان کرد که با استفاده از مدل های برنامه ریزی استراتژیک و ارزیابی، از جمله SWOT و QSPM می توان نسبت به تجزیه و تحلیل ایده ها و افکار ایجاد شده در فاز خلاقیت و انتخاب ایده های قابل اجرا و دارای اولویت برای بسط و گسترش مدیریت پسماندهای بیمارستانی اقدام نمود.

بخش حمل و نقل بیشترین بخش مصرف کننده فرآورده های نفتی می‬باشد. با توجه به افزایش مصرف بنزین در ایران طی سال های اخیر، این امر موجب افزایش آلودگی های هوا از جمله گرم شدن زمین بر اثر تولید گازهای گلخانه‬ای شده است. گاز ‬طبیعی به علت سازگاری با محیط زیست می تواند به عنوان سوخت قالب در بخش حمل و نقل تبدیل شود. در این مطالعه، با استفاده از فرمول های پیشنهادی مکانیسم توسعه پاک، میزان انتشار گازهای گلخانه‬ای حاصل از بخش حمل و نقل، سپس هزینه های خارجی و اجتماعی حاصل از تولید گازهای گلخانه‬ای، صرفه جویی های اقتصادی حاصل از گازسوز کردن خودروها از دید مالک و دولت و ظرفیت کنونی جایگاه های سوخت‬رسانی CNG شهر زنجان جهت جایگزینی CNG به جای سوخت فسیلی در سناریوهای مختلف (افزایش خودروهای دو‬گانه‬سوز به ترتیب 25 درصد، 50 درصد، 75 درصد و 90 درصد) مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج، بیشترین میزان انتشار گازهای گلخانه‬ای را مربوط به خودروهای شخصی فقط بنزین‬سوز با 1011×08/2 معادل تن CO2 در سال با هزینه های خارجی و اجتماعی به ترتیب 1016× 6/1 و 1016× 9/6 ریال در سال و کمترین میزان انتشار گازهای گلخانه‬ای مربوط به خودروهای شخصی دوگانه‬سوز با سوخت CNG برابر با 109× 4/3 معادل تن CO2 در سال با هزینه های خارجی و اجتماعی به ترتیب 1014× 7/2 و 01015× 1/1 ریال در سال نشان داد. همچنین، صرفه‬جویی های اقتصادی از دیدگاه دولت و مالک خودرو کاملا محسوس می‬باشد. ظرفیت کنونی جایگاه های سوخت‬رسانی CNG جهت جایگزینی با سوخت فسیلی پاسخگوی خودروهای گازسوز فعلی شهر می‬باشد و ظرفیت جایگزینی را در سناریوهای مختلف ندارند مگر، با احداث جایگاه های جدید سوخت رسانی CNG که این خود نیاز به مطالعه و برآورد اقتصادی دارد.

با توجه به رشد همزمان فعالیت های صنعتی و آلودگی هوا، بررسی رابطه متقابل این دو متغیر می تواند در برنامه ریزی و تبیین سیاست های حفظ محیط زیست حایز اهمیت باشد. در این مقاله، با استفاده از آزمون استاندارد علیت گرنجر و آزمون علیت گرنجر هیشائو، رابطه علیت بین انتشار گاز دی اکسیدکربن به عنوان شاخص آلودگی هوا و ارزش افزوده بخش صنعت طی سال های 1346 الی 1389 مورد بررسی قرار گرفته است. داده های این مطالعه، از طریق داده های سری زمانی در دوره زمانی 1389- 1346 از بانک مرکزی جمهوری اسلامی، داده های بانک جهانی و ترازنامه انرژی ایران به دست آمده است. براساس نتایج به دست آمده از این مطالعه، وجود رابطه علیت دو طرفه بین این دو متغیر به اثبات می رسد. با توجه به تاثیر رشد بخش صنعت بر انتشار گاز دی اکسیدکربن، پیشنهاد می شود صنعت کشور با ارتقای بهره وری در مصرف نهاده ها به سمت تکنولوژی های سازگار با محیط زیست حرکت کند.

یکی از چالش های فراروی دولت ها در این قرن، بحران های محیط زیستی می باشد. دولت ها و سیاست گذاران با سیاست ها و برنامه های خود تلاش می کنند تا بر مشکلات به وجود آمده در حوزه محیط زیست فایق آیند و آثار منفی و زیان بار کارکردها و عملکردهای انسان بر محیط زیست را کاهش دهند. یکی از راه های کنترل و کاهش تخریب محیط زیست، استفاده از ابزارها و روش های اقتصادی می باشد. بنابراین مطالعه حاضر با هدف برآورد مالیات سبز مناسب بر انتشار دی اکسیدکربن (مالیات کربن) در صنعت سیمان صورت گرفته است. برای برآورد مالیات سبز مناسب، تابع هزینه ترانسلوگ برای صنعت سیمان برآورد شد. معادلات تابع هزینه و سهم هزینه ها نیز به صورت سیستمی و با روش (ISUR)، برآورد شد. نتایج حاصل از برآورد پارامترهای الگو نشان دهنده معناداری همه متغیرها به جز متغیر اثر متقابل هزینه پرسنلی با هزینه تعمیر و نگهداری تجهیزات، می باشد. ضریب تعیین تابع هزینه بیانگر آن است که 79% از تغییرات هزینه کل تولید سیمان توسط متغیرهای مستقل وارد شده در الگو توضیح داده شده است. بر اساس نتایج به دست آمده، نرخ مالیات سبز بر انتشار دی اکسیدکربن در صنعت سیمان به ازای هر تن تولید برابر با 15 درصد می باشد. پیشنهاد می شود: سازمان حفاظت محیط زیست کشور، با بررسی زیرساخت های موجود در کشور و مهیاسازی شرایط، از مالیات سبز به عنوان یک ابزار اقتصادی برای کنترل و کاهش آلودگی های محیط زیست استفاده نماید.

در این مقاله، به منظور شبیه سازی کمیت و کیفیت وضعیت موجود نهر فیروزآبادی، حجم جریان و آلاینده های موجود در نهر از نرم افزارEPA SWMM و از تعدادی بهترین راه کارهای مدیریتی نظیر جوی باغچه و روسازی نفوذپذیر استفاده شده است. هدف از طراحی این نوع راه کارهای مدیریتی، کاهش حجم رواناب، کاهش پیک جریان، کاهش آلودگی های با منبع غیرمتمرکز از طریق تبخیر و تعرق، نفوذ آب و تصفیه یا عملیات بیولوژیکی و شیمیایی می باشد. از آنجایی که به نظر می رسد هر یک از این راه کارها به تنهایی قادر به بهبود قابل توجهی در کمیت رواناب نباشند، باید با ترکیب نمودن آن ها، مناسب ترین ترکیب که بالاترین اثربخشی را درکنترل حجم رواناب داشته باشد را به دست آورد. در این تحقیق، از دو مدل اصلی استفاده شده است: مدل شبیه سازی بارش- رواناب و مدل بهینه سازی. مدل SWMM شبیه سازی کمی و کیفی رواناب را انجام می دهد و مدل بهینه سازی MOPSO جانمایی BMPs را به منظور کاهش دبی رواناب در آن بهینه می کند. نتایج مدل شبیه سازی- بهینه سازی نشان می دهند که این راه کارها توانایی کاهش 8 تا 15 درصد دبی پیک خروجی از حوزه برای بارش با دوره بازگشت 5 ساله را دارند.

محل دفن پسماندهای شهر رشت از جمله مراکزی است که بدون انجام فرایند مکان یابی برای دفن در نظر گرفته شده است. بار آلودگی ناشی از این محل، که در کنار یکی از سرشاخه های رودخانه سیاهرود احداث شده است، در تالاب انزلی تخلیه می شود. هدف این مطالعه، سنجش این محل با استفاده از روش های مکان یابی موجود به منظور شناسایی آثار نامطلوب محیط زیستی و مقایسه معیارهای مکان یابی از نظر شناسایی آثار ناسازگار می باشد. در این بررسی از متدهای مکان یابی اولکنو، دراستیک و روش منوری استفاده شده است. نتایج نشان می دهد که این محل بر اساس مدل الکنو در طبقه خوب، برمبنای روش دراستیک در محدوده متوسط و بر اساس مدل منوری در طبقه غیرقابل قبول قرار گرفته است. مقایسه مدل ها، اختلاف چشم گیری را در نتایج نشان می دهد. علت این اختلاف، تفاوت در تعداد پارامترهای در نظر گرفته شده برای هر مدل می باشد. هم چنین نتایج حاصل نشان می دهد که لحاظ نمودن پارامترهای بیشتر در سنجش محل های دفن آثار نامطلوب بیشتری را آشکار می سازد. هر چند که در نظر گرفتن وزن نیز برای هر یک از پارامترها می تواند آثار را به صورت واقعی تر جلوه گر سازد. براساس این بررسی، روش هایی قدرت شناسایی آثار بیشتری را خواهند داشت که از هر دو معیار وزن دهی و تعدد پارامترها برخودار باشند.

گسترش آثار منفی فعالیت های انسانی و در نتیجه از بین رفتن بخش عمده ای از ساختار و عملکرد اکوسیستم های مهم در سراسر جهان، از مهمترین مباحث محیط زیستی قرن حاضر محسوب می شود که ضرورت ارزیابی و کنترل روند های مخرب مذکور را نمایان می سازد. ارزیابی و پایش سلامت اکوسیستم به معنای بررسی مستمر عملکرد کلی سیستم شامل: نظارت بر وضعیت پایایی و پایداری ساختار و عملکرد و فرایندها و میزان قدرت بازگشت پذیری آن پس از بروز آشفتگی و تنش است. سلامت اکوسیستم همواره با تدوین شاخص هایی کمی و بررسی تغییرات آنها در طول زمان پایش می شود. به نظر می رسد پتانسیل های موجود در فناوری سنجش از دور و سامانه اطلاعات جغرافیایی و تلفیق آنها توانایی ایجاد داده های فضایی (با تواتر بالای زمانی، مکانی و طیفی و غیره) می تواند در تدقیق و بهبود شاخص های به کار رفته درپایش و ارزیابی سلامت اکوسیستم مفید باشد. بنابراین، تحقیق حاضر به بررسی و امکان سنجی ایجاد یک روش نوین جهت پایش و ارزیابی سلامت اکوسیستم با تکیه بر شاخص های مکانمند حاصل از فناوری سنجش از دور و سامانه اطلاعات جغرافیایی پرداخته است. نتایج تحقیق نشان می دهد که از میان شاخص های سنجش از دوری ارزیابی سلامت و پایداری اکوسیستم ها، نقشه پوشش گیاهی با تواتر زمانی مناسب و شاخص های گیاهی مانند NDVIوLAI بیشترین نقش را در برآورد سلامت اکوسیستم ایفا می نماید. این تحقیق، به کارگیری متریک های منظر و تنوع زیستی، همچنین تلفیق شاخص های غیر سنجش از دوری (مانند برآورد فشار محیط زیستی در مقایسه با ظرفیت برد منطقه) با شاخص های عنوان شده را جهت براورد دقیق تر سلامت اکوسیستم پیشنهاد می نماید.

به دلیل وجود فعالیت های صنعتی، کشتیرانی و استخراج نفت در آب های استان بوشهر، موجودات این منطقه و از جمله صدف تیغ های Solen roseomaculatus در معرض آلودگی نفتی حاصل از این فعالیت ها قرار می گیرد. هیدروکربن های آروماتیک چند حلقه ای (PAHs) به عنوان مهم ترین گروه هیدروکربن های موجود در نفت و شاخصی از میزان آلودگی نفتی می باشند. امروزه، استفاده از دوکفه ای ها به عنوان پایشگر آلاینده های موجود در محیط بسیار متداول شده است. بدین منظور و برای مطالعه همبستگی بین مقادیر PAHs در رسوبات و دوکفه ای S.roseomaculatus درسواحل استان بوشهر، نمونه برداری از رسوبات و دوکفهای ها، از پنج ایستگاه به نام های کالو، بردخون، پیازی، بوپاتیل و هاله در اردیبهشت ماه سال 1388، انجام شد. نمونه رسوب و صدف پس از جمعآوری و انتقال به آزمایشگاه همگن شده و PAHs موجود در آن ها به روش سوکسله استخراج و با استفاده از دستگاه GC-MS اندازهگیری شدند. نتایج نشان داد که میزان کل هیدروکربنهای آروماتیک چند حلقه ای (tPAHs) رسوبات سواحل کالو، بردخون و خور های پیازی، بوپاتیل وهاله به ترتیب 7/63، 1/45، 4/17، 1/172 و 9/28 نانو گرم بر گرم بوده است. همچنین، میزان این ترکیبات در دوکفهای S. roseomaculatus در ایستگاه های نامبرده به ترتیب 3/490، 7/321، 2/90، 2/759 و 9/111 نانو گرم بر گرم به دست آمده است. رسوبات و دو کفه ای های مذکور در سواحل و خور های استان بوشهر به نسبت آلوده میباشند. بین مقادیر کل PAHs در رسوبات و بافت نرم دوکفهای ها همبستگی مستقیم و معنی داری مشاهده شد (P<0.05). به نظر میرسد دو کفه ای مورد مطالعه گونه مناسبی جهت پایش زیستی ترکیبات PAHs در منطقه خلیج فارس (استان بوشهر) باشد.

با توجه به تقاضای روزافزونی که نسبت به تفرج گاه ها و مساله تفریح در کشور احساس می شود، تجزیه و تحلیل آن از نقطه نظر اقتصادی و اجتماعی و بررسی صنعت اکوتوریسم از تمامی جهات به ویژه درآمد های کلانی که از این راه عاید کشور خواهد شد، در آینده کاری است که با وجود دشواری به علت ضرورت باید انجام پذیرد. روش های متعددی برای تعیین ارزش رضایت از محیط زیست ارایه شده است. اما، کارایی هر یک از این روش ها در مطالعات موردی کمتر مورد بحث قرار گرفته است. در این مطالعه، جهت بررسی ارزش رضایت از محیط زیست منطقه گردشگری سد طالقان، ارزش تفرجی این منطقه برآورد شد. بنابراین، پژوهش حاضر با استفاده از روش ارزش گذاری مشروط و کاربرد مدل هکمن دومرحله ای به تعیین عوامل موثر بر تمایل به پرداخت بازدیدکنندگان منطقه تفریحی سد طالقان و برآورد متوسط تمایل به پرداخت آن ها جهت استفاده از منطقه مذکور پرداخته است. داده های مورد نیاز در بهار و تابستان 1392، از طریق تکمیل پرسش نامه و مصاحبه حضوری با 314 بازدیدکننده از این منطقه جمع آوری شد. نتایج نشان می دهد که 86 درصد افراد تحت بررسی در این مطالعه، برای تفریح وگردش حاضر به پرداخت مبلغی بودند. با استفاده از روش ارزش گذاری مشروط متوسط تمایل به پرداخت برای هر فرد در هر بازدید برابر 9/3026 ریال به دست آمد و متغیرهای قیمت پیشنهادی، درآمد ماهیانه خانواده، سطح تحصیلات، میزان رضایت، بومی بودن، تمایل جهت بازدید مجدد، فصل بهار و تابستان و میزان رضایت، از عوامل اثرگذار بر میزان تمایل به پرداخت در این روش می باشند. هم چنین، میانگین تمایل به پرداخت افراد، با استفاده از روش هکمن دومرحله ای 57/274 ریال به دست آمد و درآمد ماهیانه خانواده، سطح تحصیلات، میزان رضایت، دفعات بازدید از مکان های رقیب سد طالقان و میزان رضایت، از عوامل اثرگذار بر میزان تمایل به پرداخت افراد در این روش هستند. روش بهینه برای تعیین ارزش تفریحی سد طالقان در این مطالعه هکمن دو مرحله ای می باشد.

با توجه به وجود عوامل متفاوت و پیچیدگی اثر گذاری آن ها بر سلامتی و پایداری جنگل های شهری، این تحقیق تلاش کرده است که با تفکیک مشخصه های اثر گذار در یک اکوسیستم و تقسیم بندی اکوسیستم جنگلی دست کاشت سرخه حصار به واحدهای همگن از لحاظ عوامل طبیعی (شیب، جهت، ارتفاع، عمق خاک) و عوامل انسانی (میزان آبیاری و شدت تفرج)، اثر آن ها بر پایداری اکوسیستم را مورد بررسی قرار دهد. کیفیت سوزنی برگان پارک که شامل کاج تهران، سرو نقره ای و زربین می باشند، مورد مطالعه قرار گرفت. معیارهای سنجش واحدهای همگن در این بررسی ارتفاع، رویه زمینی، قطر تاج، تقارن تاج و شادابی درختان، تراکم پوشش علفی و درجه تاج پوشش بودند. به منظور بررسی اثر تفرج بر کوبیدگی خاک، وزن مخصوص ظاهری و تخلخل خاک در دو عمق 0 - 15 و 15 - 30cm اندازه گیری شدند. نتایج تحلیل ها نشان داد که مجموعه ای از عوامل بر سلامتی و پایداری رویشگاه اثرگذار است، در حالی که که شیب و عمق خاک از مهم ترین فاکتورهای محدودکننده می باشند. در حقیقت، با کاهش عمق خاک و افزایش شیب و قرارگیری آن در آستانه بیشتر از 15 درصد، با اختصاص عرصه به کاربری تفرج متمرکز، رویشگاه به شدت به سوی ناپایدار شدن پیش خواهد رفت. در عین حال بررسی ها نشان دادند، گونه زربین در شرایط مشابه پایدارتر از دو گونه کاج تهران و سرو نقره ای عمل نموده است.

اهمیت فضای سبز در محیط شهری به ویژه در شهرهای بزرگ و صنعتی، تا آن حد است که به عنوان یکی از شاخص های توسعه یافتگی جوامع مطرح و در عین حال معیاری برای ارتقای کیفیت زندگی محسوب می شود. از این رو، توزیع و پراکنش متعادل آن در سطح شهر از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در پژوهش حاضر، سعی شده است تا با مطالعه نحوه ترکیب و توزیع مکانی انواع پارک ها که از جمله مهم ترین فضاهای سبز شهری محسوب می شوند، بحثی فراتر و کامل تر از سطح و سرانه در مورد پارک ها مورد تحلیل واقع شود. برای این منظور، ابتدا نقشه پارک ها و مرز مناطق بیست و دو گانه شهر تهران، با استفاده از اطلس رقومی بوستان های شهر تهران، به کمک نرم افزارهای ArcMap و IDRISI تهیه شده است، پارک ها در سه دسته محله ای، ناحیه ای و منطقه ای گروه بندی شدند. سپس، به کمک سنجه های منتخب سیمای سرزمین (شامل: سطح بر اساسه، تعداد لکه، تراکم لکه، درصد مساحت از سیمای سرزمین، میانگین سطح لکه، سنجه بزرگ ترین لکه، سنجه شکل سیمای سرزمین، میانگین فاصله اقلیدوسی نزدیک ترین همسایه، میانگین سنجه شکل لکه، تنوع شانون، تنوع سیمپسون تغییر یافته، یکنواختی شانون، یکنواختی سیمپسون تغییریافته) اطلاعاتی در زمینه الگوی مکانی پارک های شهر تهران به صورت کمی و با استفاده از نرم افزار Fragstats حاصل شد و نحوه ترکیب و توزیع فضایی، وسعت و پیوستگی پارک ها مورد ارزیابی قرار گرفت. ابتدا، مناطق بیست و دو گانه از لحاظ وضعیت هر یک از معیارهای پارک و سپس از لحاظ کلیه پارک های موجود در آن صرف نظر از معیار پارک، مورد مطالعه قرار گرفت. در مجموع، پارک های موجود در مناطق یک، هفده، چهارده، بیست و یک، بیست و دو الگوی مکانی مشخصی را به ترتیب از لحاظ گسستگی، ارتباط، تنوع، یکنواختی و چیرگی نشان داد. هم چنین پارک های محله ای در منطقه ده و بیست به ترتیب بیان گر بیشترین چیرگی و ارتباط و پارک های ناحیه ای منطقه نوزده دارای بالاترین چیرگی و ارتباط بود. پارک های منطقه ای در منطقه پانزده از بیش ترین ارتباط برخوردار بود. به طورکلی، نتایج کمی به دست آمده از محاسبه سنجه ها در سه دسته معیار و در مناطق بیست و دو گانه، بیان گر الگوی مکانی مطلوب تر در پارک های محله ای و در مقابل نامناسب ترین وضعیت در پارک های منطقه ای است.

ایجاد فضاهای فعال و زنده شهری در کنار شهرها، امری اجتناب ناپذیر می باشد. آمایش سرزمین در مکان یابی عرصه های مناسب برای توسعه جنگل و فضای سبز براساس ویژگی اکولوژیکی آن ها به ما کمک می کند. انتخاب گونه های درختی در سطح شهر از وظایف مهم کارشناسان فضای سبز و جنگلداری شهری می باشد و در این میان انتخاب گونه های گیاهی مناسب از اساسی ترین بخش های یک طرح فضای سبز موفق است. منطقه مورد مطالعه در دامنه های البرز جنوبی در حریم شهر تهران در قسمت شمال شهر واقع است که شامل 12 زیرحوزه آبخیز از حوزه آبخیز مرکزی است. به طورکلی، در این تحقیق ابتدا به شناسایی منابع اکولوژیکی و تفسیر و جمع بندی داده ها و ایجاد واحد نقشه سازی پرداخته شد. سپس با توجه به منابع شناسایی شده، مدل ویژه منطقه با توجه به مدل کلی جنگل کاری تهیه شد. در نهایت، ارزیابی توان اکولوژیک منطقه با توجه به مدل طراحی شده برای کاربری جنگل کاری انجام گرفت. در مرحله بعد، سیاهه گونه های درختی و درختچه ای بومی منطقه و گونه های مناسب جهت کاشت در شمال تهران و در کمربند سبز تهیه شد. سپس، با توجه به ویژگی های اکولوژیکی یگان های محیط زیستی اقدام به پیشنهاد گونه های درختی و درختچه ای مناسب در سطح هر یگان و در نهایت نقشه جنگل کاری با گونه های پیشنهادی تهیه شد.

هدف از این مطالعه، بررسی تغییرات فضای سبز با تاکید بر تغییرات سرسبزی فضای سبز منطقه 1 شهرداری تبریز در یک دوره زمانی 21 ساله (1389-1368) با استفاده از سامانه سنجش از دور می باشد. در این پژوهش، برای مدل سازی توسعه فیزیکی منطقه یک شهر تبریز از روند تغییرات فضای سبز تصاویر چند زمانه ای سنجنده TM و ETM+ در سال های 1368 تا 1389 همراه با نقشه های رقومی استفاده شد. نقش تخریبی گسترش کاربری مسکونی و شبکه حمل و نقل شهری در کاهش چشمگیر فضای سبز منطقه یک تبریز بسیار حایز اهمیت بوده است. نتایج این مطالعه نشان می دهد، در دوره 21 ساله (1368-1389) تحت بررسی، مساحت فضای سبز منطقه موردنظر از 61/255 هکتار در سال 1368 به 45/180 هکتار در سال 1389 تقلیل یافته و به عبارتی نشان دهنده کاهش تقریبی 30 درصدی فضای سبز این منطقه است. این رقم، کاهش کاربری فضای سبز در حالی است که در این دوره زمانی بلوک های ساختمانی (اراضی ساخته شده) از مساحت 19/702 هکتار در سال 1368 به 14/958 هکتار در سال 1389 و هم چنین شبکه حمل و نقل شهری در این منطقه از 61/101 هکتار در سال 1368 به 24/291 هکتار در سال 1389 رشد داشته است. بدین منظور، راهکار های مدیریتی در راستای بهره گیری از فرصت های موجود و توسعه فضای سبز منطقه یک تبریز ارایه شد که از مهم ترین این اقدام ها می توان به تدوین طرح جامع فضای سبز شهر تبریز اشاره کرد.

برنامه ریزی و تشریح کیفیت فضاهای سبز شهری مساله ای نگران کننده برای برنامه ریزی است. برنامه ریزی فضاهای سبز با محافظت و گسترش زیستگاه های طبیعی و مصنوعی در شهرها تلطیف محیط را به همراه دارد. برای دستیابی به یک چشم انداز و تامین هدف های بلند مدت از برنامه ریزی راهبردی فضاهای سبز شهری استفاده شد. در این روش، اقدام هایی در چارچوب امکانات درونی و محدودیت های بیرونی برای بهبود روش ها و ارتقای بازده فعالیت ها صورت گرفت. چنین رویکردی تا کنون در حوزه مدیریت فضاهای سبز شهری استفاده نشده و این مطالعه تلاشی است تا با تکیه بر روش شناسی مربوطه، اقدام هایی مدیریتی درخور را برای فعالیت های توسعه ای فضاهای سبز شهری منطقه 2 شهرداری کرج ارایه دهد.
منطقه 2 شهرداری کرج، 1196 هکتار وسعت و 107027 نفر جمعیت دارد. فضاهای سبز عمومی در این منطقه، 245/85 هکتار محاسبه شده که مشتمل بر 17 پارک، 6 میدان سبز، 29 بلوار سبز، 26 قطعه لچکی و 7 قطعه جنگل کاری است. در این مطالعه، از روش تجزیه و تحلیل SWOT برای شناسایی عوامل محیطی (نقاط قوت، ضعف، فرصت و تهدید)، اولویت بندی عوامل، ارایه راه کار و راهبرد با هدف مدیریت فضای سبز منطقه 2 کرج و ماتریس برنامه ریزی راهبردی کمی (QSPM) برای اولویت بندی راهبرد ها استفاده شد. نتایج این بررسی به معرفی 6 راهبرد انجامید که از بین آن ها «توسعه پارک ها ی موضوعی و الگوهای نوین احداث فضاهای سبز عمومی و خصوصی»، «توسعه و ارتقای شبکه انتقال آب برای توسعه فضای سبز» و «برپایی برنامه های توانمندسازی جوامع محلی در توسعه، نگهداری و بهسازی فضاهای سبز شهری» اولویت بالاتری داشتند.

رودخانه لیقوان چای واقع در استان آذربایجان شرقی به دلیل تنوع در ویژگی های طبیعی برای استراحت، سرگرمی و فرصت های تفریحی در قالب گردش، اردو زدن در کنار رودخانه و چشمه ها جهت گذراندن اوقات فراغت و لذت از مناظر از مناطق تفریحی و گردشگری مهم استان می باشد. با توجه به این که کالاها و خدمات محیط زیستی بیشتر جزو کالاهای عمومی با دسترسی آزاد می باشند، به علت عدم آگاهی اکثر بازدیدکنندگان از ارزش واقعی محیط های مذکور که سبب عدم استفاده بهینه و مطلوب از این محیط ها و در نهایت منجر به تخریب محیط زیست می شود؛ بنابراین انجام تحقیقاتی با موضوع برآورد ارزش محیط زیستی، کمک شایانی به سیاست گذاران در اتخاذ تصمیمات می نماید. در این تحقیق که در فصل تابستان 1391 انجام شد، با استفاده از روش ارزش گذاری مشروط و پرسش نامه دوگانه-دوبعدی، ارزش حفاظتی رودخانه لیقوان چای محاسبه شد. متغیرهای قیمت پیشنهادی، در سطح یک درصد، وضعیت تاهل و میزان رضایت از خدمات رفاهی در سطح پنج درصد و دفعات مراجعه و تعداد افراد خانواده در سطح ده درصد، در الگوی لاجیت معنی دار شدند. متغیر قیمت پیشنهادی، دارای اثر نهایی 00003/0- می باشد که نشان می دهد، با افزایش یک واحدی قیمت، میزان تمایل به پرداخت معادل 00003/0 واحد کاهش می یابد. در این تحقیق، این میزان با استفاده از نرم افزار Shazam10 برای حفاظت از این منطقه، 5730 ریال معادل 4584/0 دلار در ماه به ازای هر نفر برآورد شد. از طرفی میانگین تعداد افراد خانواده 22/4 می باشد که در نهایت متوسط تمایل به پرداخت ماهانه هر خانوار 24180 ریال معادل 9344/1 دلار می باشد. همچنین، متوسط ارزش حفاظتی هر خانواده به منظور حفاظت رودخانه لیقوان چای 290161 ریال معادل 6343/27 دلار در سال محاسبه شد. بنابراین، پیشنهاد می شود: تشکلی جهت حفظ منطقه مورد مطالعه تشکیل شود. از طرفی، با توجه به تاثیر مثبت متغیر دفعات بازدید، دسترسی به منطقه از طریق بهبود راه های ارتباطی برای اهالی استان تسهیل شود.

تنوع زیستی، به عنوان یک خدمت اکوسیستمی پشتیبان حیات، به دلیل تبدیل و تخریب زمین در پاسخ به نیازهای فزاینده انسان به انواع توسعه، در حال کاهش است. اگرچه، پیش بینی چگونگی تغییر بر کیفیت زیستگاه در اثر تغییر در پوشش / کاربری زمین، یک نیاز ضروری در مواجهه با چنین چالشی است، اما انجام این کار در بسیاری از موارد به دلیل فقدان روش های متناسب و داده های مکان دار فضایی، با مشکلاتی مواجه می شود. در این مقاله، با کاربست دو مدل فضایی: سناریوساز و تنوع زیستی، از مجموعه مدل های یکپارچه ارزشیابی اقتصادی خدمات اکوسیستمی (InVEST) و تلفیق نتایج اجرای آن ها، با در نظر گرفتن الگوی فعلی توزیع فضایی انواع پوشش/ کاربری زمین، آثار تغییرات آن ها بر کیفیت زیستگاه به عنوان یک شاخص برای تنوع زیستی، در سرزمین جنگلی سرولات و جواهردشت مورد پیش بینی قرار گرفت. در این راستا پس از تعیین کمیت های تغییر انواع پوشش/کاربری زمین بر اساس سناریوی پیش بینی، درجه تخریب سرزمین و کیفیت زیستگاه در شرایط جاری و آتی مورد مقایسه قرار گرفت. نتایج نشان داد که تغییرات در خارج از منطقه حفاظت شده، به عنوان منابع جدید تهدیدات و محرکه های بیرونی تغییر، بر کیفیت زیستگاه در درون منطقه اثر سوء خواهد داشت. از آن جا که، خدمات اکوسیستمی پشتیبان حیات و به طور خاص تنوع زیستی، اغلب در برنامه ریزی سرزمین به دلیل ماهیت پیچیده نظام های طبیعی و سختی کار تحلیل آن مورد چشم پوشی قرار می گیرد. خروجی های مدل های ذکر شده که به صورت نقشه های مکان دار فضایی و با کمیت های معین برای هر یک از متغیر های دخیل در کار ارزیابی می باشند، می تواند به صورت موثری به درک شفاف الگوی های توزیع کیفیت زیستگاه و به تبع آن تنوع زیستی کمک نماید و منجر به تصمیم گیری سازگار با شرایط طبیعی در سطح سرزمین شود.

این پژوهش، جهت بررسی تاثیر صدای ترافیک و متغیرهای محیط زیستی بر فراوانی جامعه پرندگان در شهریور ماه 1391 در طول جاده آسیایی در پارک ملی گلستان انجام شد. تعداد 76 واحد نمونه برداری با روش سیستماتیک- تصادفی در فواصل مختلف از جاده و در محدوده 250- 0 متری انتخاب شدند. شمارش پرندگان و ثبت متغیرهای محیط زیستی در فاصله شعاعی 25 متری از هر یک از این نقاط انجام شد. در هر یک از ایستگاه های نمونه برداری هم زمان با شمارش پرندگان، متغیرهایی مانند: دما، رطوبت نسبی، میزان صدای ناشی از ترافیک، تعداد خودروها (به تفکیک خودروهای سبک، نیمه سنگین و سنگین)، تعداد بوق ماشین ها، ارتفاع از سطح دریا، ارتفاع موانع حاشیه جاده، عرض موثر جاده، شیب منطقه، فاصله از جاده و جهت های جغرافیایی درون پلات های دایره ای و به مرکزیت نقاط نمونه برداری اندازه گیری شدند. ثبت تمامی داده ها در طول یک هفته از سال که بیشترین بار ترافیکی و آلودگی صوتی بر این منطقه وارد می شود، صورت گرفت. پرندگان مشاهده شده به عنوان متغیر وابسته بر اساس نوع آشیانه به سه گروه پرندگان آشیان حفره ای اولیه، آشیان حفره ای ثانویه و غیرآشیان حفره ای تقسیم شدند و بر این اساس، 3 مدل پیش بینی توسعه یافت. نتایج آنالیز رگرسیون چند متغیره در حالت خطی برای این مدل ها نشان داد که در تمامی این مدل ها بیشترین عامل موثر بر حضور پرندگان، میزان صدای ناشی از ترافیک بوده است.