فصلنامه میقات حج
پیاپی 92 (تابستان 1394)

کنار کعبه، بهترین مکان برای راز و نیاز با خدا است؛ زیرا عظمت این مکان به گونه ای ‏است که هیچ مسجدی با آن هم تراز نیست. خداوند برای این مسجد ویژگی هایی قرار ‏داده که برای هیچ مسجدی قرار نداده است و ایجاب می کند که از این فرصت استفاده ‏کافی برده شود. ‏

برای کسی که می خواهد نیابت حج و یا عمره دیگری را (چه به صورت تبرعی و چه استیجاری) بر عهده گیرد، شرایطی بیان شده که برخی از فقهای شیعه بر آنها اتفاق کرده و برخی دیگر اختلاف دارند. این شرایط، آن گونه که برخی از فقها (کاشف الغطاء، اول، 1422ق. ج‏4، ص‏489) فرمودهاند، از جهتی بر دو قسم است: اول؛ شرایطی که صحت عمل متوقف بر آنها است؛ مانند عقل حین عمل، تمییز کودکان، اسلام، ایمان، عدم اشتغال ذمه نایب به واجب مضیق، اذن مولی به عبد، اذن شوهر به زن و اذن ولی به ممیز.
دوم؛ شرایطی که مجزی بودن عمل متوقف بر آنها است، اگرچه خود عمل صحیح باشد؛ مانند بلوغ کودکان و عدالت نایب (در جایی که استیجار شخص برای فراغ ذمه منوب عنه باشد).
این مقاله بهخاطر گستردگی مباحث فقهای شیعه و ادله آنان در خصوص شرایط نایب، در چند شماره تقدیم خوانندگان محترم می گردد: در بخش نخست (که در شماره 91 ملاحظه کردید) چهار شرط نایب؛ یعنی بلوغ، عقل، اسلام و ایمان مورد بررسی قرار گرفت و در این شماره، سه شرط دیگر؛ یعنی بر عهده نداشتن حج واجب دیگر، آگاهی به اعمال و احکام حج و عدم معذوریت نایب و در شماره بعد، مسئله صرورت نایب مورد بررسی فقهی قرار می گیرد.

حج یکی از مهم ترین و شکوهمندترین عبادت های اسلامی است و قرآن کریم تارک آن را کافر شمرده است. پیامبر گرامی خد9 حج را پایه و رکن دین دانسته اند. مسائلی را که کودکان در ایام حج باید نسبت به آن اهتمام ورزند، بسیار ظریف و دقیق است و عدم آگاهی از اعمال حج، کودکان را با مشکلات عدیده روبه رو می کند. پژوهش حاضر برای بررسی اعمال عبادی کودکان، بهویژه در باب حج، سامان یافته و به بررسی آیات و روایات و نیز اقوال علمای شیعه پرداخته است.
حج صبی از نظر صحت و مشروعیت و حتی ترتب ثواب، فرقی با حج افراد بالغ ندارد و تنها در بعضی از احکام؛ مانند عدم کفایت حج او از حجهالاسلام (در صورت عدم بلوغ قبل از احد الموقفین) با آن ها تفاوت دارد.

کیکاوس میرزا نویسنده این سفرنامه، فرزند فتحعلی شاه است و چنانکه در تذکره خاوری از وی به عنوان سی و دومین فرزند ذکور فتحعلی شاه یاد شده (متولد 1222ق.) و نوشته است: برادر صلبی و بطنی نواب کیقباد میرزاست... مدتی مدید در عهد صاحبقران رشید به نیابت آن مستوره معظمه [صبیه محترمه ابراهیم خلیل خان جوانشیر، حاکم قراباغ که وی را تربیت کرده بود] به حکومت دارالایمان قم رسید و بی شائبه اغراق، از حسن تدبیر، باعث آبادانی آن ولایت گردید.