فصلنامه انتظار موعود
سال ششم شماره 19 (زمستان 1385)

آیات مهدویت را تا حدود 250 آیه شمرده اند که از شیعه و اهل سنت، روایاتی در آن باره حکایت شده است. این روایات، از سه جنبه قابل بررسی است:اول. از دیدگاه روش های تفسیری؛
دوم. از دیدگاه گرایش های تفسیری؛
سوم. از دیدگاه قواعد تفسیری.
این نوشتار بر آن است روایات تفسیری آیات مهدویت را از دیدگاه اول بررسی کند. دیدگاه دوم و سوم، در مقالات بعدی بررسی خواهد شد.
در این نوشتار، به این نتیجه خواهیم رسید که در روایات تفسیری آیات مهدویت، از روش های صحیح و معتبر، همچون روش تفسیر قرآن به قرآن، تفسیر روایی، تفسیر اشاری (باطنی)، تفسیر علمی و تفسیر عقلی و اجتهادی استفاده شده و در عین حال، از روش تفسیر به رای، پرهیز شده است؛ چرا که این شیوه همواره توسط پیامبر6 و اهل بیت: نکوهش شده است.

سیر اندیشه مهدویت در بین متفکران معاصر، از بهترین راه ها برای ارزیابی گستره و ابعاد این عقیده اساسی اسلام است.
علامه طباطبایی; نویسنده تالیف گرانقدر المیزان، بدون شک از صاحبان سبک و کرسی اندیشه در عصر حاضر بوده اند.
مقاله حاضر به بررسی این اندیشه در تفسیرالمیزانپرداخته است. ابتدا روش های مختلف را در این عرصه شناسایی، و سپس جایگاه نظام امامت را در آن تفسیر تبیین کرده و به سنجش ارتباط مهدویت با نظام هدایت و امامت پرداخته است. بشارت ادیان به منجی و فرهنگ انتظار و بحث ظهور و ارتباط آن با رجعت و قیامت از دیگر مباحثی است که این نوشته به آن پرداخته است.

یکی از مباحث مهم قرآن، طرح انگاره «حق» و «باطل» و ستیزش، پیکار و کشاکش این دو در طول تاریخ است. از منظر سیاسی، نمودهای حق و باطل را می توان در دو گروه و جبهه تحلیل و ارزیابی کرد: گروه حق که تجلی گاه و آوردگاه پیامبران، صالحان، مستضعفان و یکتاپرستان است و گروه باطل که حزب شیطان و مجتمع جباران، مفسدان و صاحبان زر و زور و تزویر است. بین این دو گروه به جهت تعارض منافع و برنامه ها، همیشه نزاع و درگیری وجود دارد (چه نبرد ظاهری و جنگی و چه نزاع فرهنگی و فکری). این کشمکش و تعارض از اول تاریخ وجود داشته و تا مرحله خاصی از آن نیز ادامه خواهد یافت. مسئله نزاع و تعارض گروه ها و صف بندی های مختلف، فقط یک ایده قرآنی نیست؛ بلکه در سایر مکاتب و دیدگاه های دانشمندان نیز طرح شده است؛ چنان که کانت «نزاع خیر و شر»، آگوستین «نبرد شهر خدا با شهر زمین» و هانتینگتون، «جنگ های تمدنی» و... را مطرح کرده اند.
به هر حال از منظر قرآنی و روایات متواتر، این نزاع و ستیزه جویی روزی با پیروزی و غلبه حق به پایان رسیده و گروه باطل نابود و مضمحل خواهد شد. این زمان موعود، عصر ظهور امام مهدی(عج) است که با قیام جهانی خود، فرجام نزاع حق و باطل را رقم خواهد زد و با نصرت الهی و یاری مومنان صالح، طومار عمر شیطان و شیطان صفتان را در هم خواهد پیچید.
پژوهش حاضر عهده دار بحث از مفاهیم حق و باطل در قرآن، نزاع و درگیری گروه حق (خیر، نور و ایمان) و گروه باطل (شر، ظلمت، فساد و کفر) در طول تاریخ و بررسی فرجام نهایی این نزاع ها و درگیری ها است.

استضعاف و استکبار از جمله روابط اجتماعی است که در آن، طرف غالب به استثمار دیگری می پردازد. در قرآن کریم نیز این رابطه به صورت مبسوطی بررسی شده است. استضعاف بیانگر حاشیه روانی و تضعیف می باشد. چنین حاشیه روانی گاه در روابط مادی و ظلم آشکار است، و گاه به صورت پنهان و غضب موقعیت رهبری سیاسی اجتماعی. امامان معصوم: از حیثیت دوم مصادیق بارز مستضعفان هستند.
بدین جهت است که در برخی از روایات وارده از اهل بیت: آیات نخست سوره قصص در باب حاکمیت مستضعفان بر قائم آل محمد تطبیق یافته است. این نوشتار در صدد است با استفاده از رویکرد تحلیل روابط قدرت در عرصه اجتماعی به بررسی سرانجام استضعاف و مستضعفان از دیدگاه قرآن بپردازد.

با بررسی آیات قرآن در می یابیم؛ همیشه فرا روی تمام پیامبران و مصلحان موانع جدی بوده است، قرآن به عنوان آینه ای برای خردورزان و اهل بصیرت، نمایانگر رفتارها و عکس العمل های اصناف مختلف مخالفان، در رویارویی و...؛ و در مقابل عملکرد انبیاء و مصلحان است.
گرچه قرآن حکومت صالحان و مستضعفان را بشارت داده است؛ نظیر: (قصص/5)؛ (انبیاء/105)؛ همچنین قرآن کریم ویژگی های حکومت جهانی صالحان را چنین بیان نموده است مانند (نور/55)؛ ولی به صراحت به تبیین موانع فراروی حکومت صالحان و مستضعفان نپرداخته است با این حال توجه به آیات متفاوت و تامل در این نکته که حضرت مهدی(عج) خاتم اوصیا و تحقق بخش آمال تمام انبیاء و مصلحان با ویژگی تمام گسترده هستی است؛ جدی تر بودن موانع فراروی ایشان را بدیهی می نماید. البته روایات نیز به مدد آمده و بیان می دارند که حضرت مهدی(عج) و مومنان به ایشان و راه او، در این میان به چه زحمتها و رنجهایی افتاده و آن عزیز با آن موانع چه برخوردی خواهد نمود. مطلب دیگر این که چنان که در عنوان نوشتار آمده است، آنچه مدنظر قرار خواهد گرفت مهدویت است که شامل دوران متفاوت حیات حضرت مهدی(عج) (غیبت و ظهور) است.
گروه های معاند از روش های متعددی نظیر بهانه گیری، تهمت، تمسخر، تهدید و بالاخره جنگ و کشتار برای مبارزه با مصلحان استفاده می کنند و در مقابل؛ انبیاء و مصلحان و بالاخره حضرت مهدی(عج) پس از ابلاغ و اتمام حجت، ناچار به درگیری و مبارزه و بالاخره شکست آنان است.