نشریه علوم و فنون مرزی
پیاپی 14 (پاییز 1394)

منطقه آزاد ماکو به برکت برخورداری از موقعیت جغرافیایی ممتاز و دسترسی به بازارهای بین المللی سرمایه و تکیه بر امکانات برجسته توسعه ترانزیت و صادرات مجدد، توانمندی های بالای صادراتی و با فراهم سازی زیرساخت های توسعه فعالیت های بازرگانی در کنار گمرکات و مراکز تخلیه و بارگیری کالا توانسته است تا حدی در جهت ارتقای نقش هم پیوندی اقتصاد ملی با اقتصاد جهانی، بسترساز تعامل سازنده کشور با جهان باشد. وجود امنیت در این منطقه بسیار پراهمیت تر از شرایط بوده، چرا که اگر این امنیت در تمام زمینه ها به خصوص جلوگیری از پدیده قاچاق به وجود نیاید، چندان در رونق آن به موفقیت نخواهیم رسید. با وجود تمامی اقدامات انجام گرفته، باز هم ضعف هایی در منطقه از جمله وجود محرومیت در مرزها، وجود محله های آلوده و جرم زا، پدیده حاشیه نشینی و مناطق خاکستری (مناطقی خارج از مهار دولت و دارای اقتصاد بیمار) نمونه هایی از ابعاد جغرافیایی است که به گرایش به سمت قاچاق مواد مخدر رنگ تازه ای بخشیده است. در این مقاله سعی شده است با بررسی ژئوپولوتیک ، امنیت سیاسی، فیزیوگرافی و تهدیدها و فرصت های بوجود آمده در منطقه، راهکارهایی موثر در جلوگیری از قاچاق مواد مخدر و دیگر کالاها در جهت رونق بخشی به تجارت و اقتصاد منطقه ارائه شود.

تشکیل حکومت خودمختار در کردستان عراق در سال های اخیر به دلایلی از جمله همجواری با منطقه کردنشین کشورمان که دارای عقاید، فرهنگ و آداب و رسوم مشترک با آنهاست می تواند با برانگیختن احساسات قومیتی، چالش امنیتی برای کشور ایجاد نماید. تاکنون به دلیل وجود میراث و تاریخ مشترک، تجانس فرهنگی و ریشه زبانی مشترک کردهای ایران با دیگر هموطنان، آنها به سان دیگر کردهای منطقه با دولت مرکزی دچار چالش نشدند اما برخی مسائل پس از حمله آمریکا به عراق و تشکیل دولت و قانون اساسی جدید می تواند چالش های امنیتی برای جمهوری اسلامی ایران ایجاد کند. در این پژوهش نویسندگان درصدد هستند با روش تبیینی- علی به این سوال پاسخ دهند که تحولات کردستان عراق و ایجاد حکومت خودمختار چه تاثیرات امنیتی برای جمهوری اسلامی ایران خواهد داشت؟ ایجاد منطقه خودمختار کردی در شمال عراق همراه با افزایش اختیارات سیاسی و تبدیل آن به الگوی برتر سیاسی- اجتماعی هویت بخش به تقویت گرایش های تجزیه طلبانه کردهای داخل کشور منجر می شود. این مقاله چالش های امنیتی خودمختاری منطقه شمال عراق را از منظر مکتب کپنهاگ بررسی می کند.

امروزه امنیت به عنوان یکی از نیازهای بنیادین بشر و یکی از پشتوانه های سرمایه اجتماعی، همواره مورد توجه بوده و از ابتدای زندگی اجتماعی، انسان ها همواره با مسئله محافظت خود در مقابل خطرات و تهدیدهای بیرونی و درونی مواجه بوده اند و به مرور زمان به یک مفهوم اجتماعی تحول پیدا می کند تا جایی که می توان گفت امروزه حفاظت و حراست از خاک سرزمینی در سراسر کره زمین و برای تمام کشورها یک ارزش به حساب می آید و ضمانت تحقق این امر نیز مدیریت مرزها و داشتن مرزهای با امنیت کامل می باشد. در مسیر این تحول مفهومی سرمایه اجتماعی به یکی از عوامل مهم در افزایش کارامدی نیروهای سخت افزاری تامین امنیت می باشد. بر این اساس در این تحقیق در صدد بررسی تاثیر مولفه های سرمایه اجتماعی بر امنیت به خصوص در نواحی مرزی هستیم. روش تحقیق توصیفی (بررسی وضع موجود) و تحلیلی (استفاده از آمار استنباطی از جمله همبستگی و رگرسیون) می باشد که در نهایت به این نتیجه رسیدیم که میان تمام مولفه های سرمایه اجتماعی با امنیت رابطه مثبت و معناداری وجود دارد و هم چنین بر اساس آمار به دست آمده از ضریب بتا (رگرسیون خطی) به این نتیجه می رسیم که از بین متغیرهای سرمایه اجتماعی به ترتیب بیشترین تاثیر را اعتماد دارد که 62 صدم تغییرات امنیت را تحت تاثیر قرار می دهد، بعد از آن انسجام که 34 صدم تغییرات امنیت را، بعد شبکه ها 12 صدم تغیرات امنیت، بعد از آن مشارکت 10 صدم تغییرات و در نهایت تعهد فقط 4 صدم از تغیرات امنیت را تحت تاثیر قرار می دهد.

بنیان پژوهش حاضر مبتنی بر پایبندی به عهدنامه ی 1975 که از جامعیت و یکپارچگی لازم برخوردار است و برای حل اختلاف بین ایران و عراق دارای اهمیت حیاتی می باشد. روش این پژوهش تاریخی - کتابخانه ای است و در این مسیر مشخص گردید که اختلافات بین دو کشور دارای تاریخی طولانی است. پس از استقلال عراق، منازعات مرزی با ایران افزایش یافت و دو کشور به طور دائم در تلاش برای حل این منازعات با سازوکارهای حقوقی بوده اند که از مهم ترین این اقدامات، انعقاد قرارداد 1975 الجزایر می باشد. عهدنامه ی الجزایر با در نظر گرفتن نحوه ی تدوین محتوایی و جزئیات حقوقی آن از جامعیت لازم برخوردار است. این قرارداد کامل ترین عهدنامه برای مدیریت دراز مدت اختلافات ژئوپلتیکی بین ایران و عراق است و اروند رود به طور طبیعی یک خط مرزی را تشکیل می دهد. اگر چه بعضی از دولتمردان فعلی عراق دیدگاه های جدید و گاهی مغرضانه در مورد این قرار داد دارند، به هر حال اجرایی کردن کامل عهدنامه و پایبندی دو کشور به آن پروتکل الحاقی تامین کننده ی منافع جمهوری اسلامی ایران است و دیدگاه های جدید از طرف مقابل به عنوان تهدید تمامیت ارضی ایران می باشد.

نواحی مرزی به دلیل داشتن ویژگی هایی مانند: دوری از مرکز، انزوای جغرافیایی، ناپایداری سکونت، تفاوت های فرهنگی، تهدیدات خارجی، تبادلات مرزی و... بیشتر از دیگر نواحی مستعد آسیب پذیری بوده و بدین روی اهمیت ویژه ای را در برنامه ریزی های توسعه، امنیت و آمایش کشور طلب می نمایند. این نوشتار با درک واقعیت فوق و با هدف تحلیل و تبیین ارتباط بین عوامل جمعیت شناختی با میزان احساس امنیت اجتماعی در بین مرزنشینان استان گلستان طراحی و اجرا گردید. روش تحقیق، پیمایشی بوده و ابزار گردآوری اطلاعات، پرسشنامه محققین می باشد که از اعتبار و پایایی بالایی برخوردار است. جامعه ی آماری تحقیق متشکل از 58.600 نفر از مرزنشینان 18 تا 65 ساله ساکن در نواحی مرزی استان گلستان در سال 1393 بوده که بر اساس فرمول کوکران 386 نفر به عنوان نمونه آماری انتخاب گردید. یافته های تحقیق بیانگر آن است که در بین ابعاد امنیت اجتماعی، شاخص اعتماد نهادی با میانگین (98/2 از 4) در رتبه اول و شاخص امنیت اقتصادی با میانگین (74/1 از 4) در پایین ترین رتبه قرار داشته که این امر بیانگر سطح نازل و تامل برانگیز محرومیت اقتصادی در بین مرزنشینان استان گلستان می باشد که هدایت برنامه های مبتنی بر توسعه گرا و آمایش سرزمین را بر مبنای وضعیت منطقه ای طلب می نماید. میزان شاخص امنیت اجتماعی با میانگین (09/3 از 4)، گویای آن است که مرزنشینان استان گلستان از احساس امنیت نسبتا بالا و مطلوبی برخوردار می باشند. همچنین بین سن، جنس، میزان تحصیلات، نوع شغل و سابقه سکونت در مرز با احساس امنیت رابطه معناداری مشاهده گردید.

با توجه به تنوع قومی در استان سیستان و بلوچستان، این استان یکی از مهم ترین مناطق ایران از لحاظ ژئوپلوتیکی محسوب شده و ایجاد همگرایی یکی از اهداف اساسی نظام در این مناطق به شمار می رود. با توجه به بافت قومی و قبیله ای استان و نفوذ روسای طوایف و قبایل، تعامل نیروی انتظامی با آنها تاثیر مثبتی بر امنیت و کاهش جرایم داشته است و این تعامل می تواند زمینه ای مطلوب تر به ایجاد امنیتی پایدار در استان بی انجامد. سوال اصلی این تحقیق این است که رابطه تعامل اجتماعی پلیس با احساس امنیت ساکنان مناطق مرزی (سیستان و بلوچستان) چگونه است؟ پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردی و از نظر روش توصیفی – تحلیل است که به شیوه پیمایشی انجام شده است، جامعه آماری تحقیق 385 نفر از ساکنین مناطق مرزی سیستان و بلوچستان می باشند. روش نمونه گیری تصادفی خوشه ایاز بین ساکنان شهر زاهدان صورت گرفته است. جهت گردآوری اطلاعات از ابزار پرسشنامه که بر اساس اهداف تحقیق تدوین گردیده استفاده شده است. یافته های پژوهش حاضر نشان می دهد که تعامل برقرار شده بین نیروی انتظامی و سران طوایف کمک زیادی در کاهش جرایم و افزایش احساس امنیت ساکنان این مناطق داشته است.