پژوهشنامه تبلیغ و ارتباطات دینی
سال سوم شماره 1 (بهار و تابستان 1394)

هدف اصلی مقاله حاضر تحلیل گفتمان نامه های پیامبر به سران سه کشور ایران، روم و حبشه است. این مقاله نخستین پژوهشی است که به چنین مطالعه ای پرداخته است. برای نیل به هدف پژوهش، نظریه ها و دیدگاه های تبیین کننده نامه های پیامبر (از جمله نظریه بازنمایی ساختاری استوارت هال) مورد بحث قرار گرفت. در این پژوهش، با توجه به مطالعه موردی نامه های پیامبر(ص) با استفاده از روش تحلیل گفتمان نورمن فرکلاف این نتایج حاصل شد که مهم ترین اهداف تبلیغی رسول خدا(ص) از فرستادن نامه به زمامداران موارد ذیل بوده است: 1. ظهور اسلام، حقیقتی بود که باید همه جهانیان از آن آگاه می شدند. 2. پایه تبلیغ اسلام دعوت است و تا جایی که ممکن باشد به زور متوسل نمی شود. با این نامه ها گام نخستین در تبلیغ دین برداشته شد و حجت بر زمامداران تمام گردید. 3. این نامه ها در سیاست خارجی پیامبر(ص) یک اقدام بسیار مهم بود، زیرا رابطه حکومت اسلامی را با جهان خارج توسعه می داد و دوستان و دشمنانش را معین می کرد. 4. این نامه ها برنامه ی آینده مسلمانان را روشن می ساخت و به آنان می آموخت که باید برای ادای رسالت جهانی خویش آماده باشند. 5. پیامبر اکرم(ص) به هنگام اعزام پیک ها به آنان سفارش می کرد که خیرخواه بندگان خدا باشند. نتیجه آنکه آن حضرت در مقام یک زمامدار جهانی خود را موظف به خیرخواهی مردم می دانست و این یکی از دلایل نوشتن نامه ها بوده است.

مساجد به عنوان جایگاه و محل غلیان ارزش ها و هنجارهای دینی قلمداد می شود. در مساجد افراد به طور داوطلبانه بر اساس مفاهیم و ارزش های دینی به عبادت و هرگونه فعالیت دیگر مبادرت می کنند. بنابراین هر قدر فرد گرایش بیشتری به حضور یا ارتباط با این اماکن دینی داشته باشد می توان انتظار داشت که احتمال پرهیز از ارتکاب جرایم و امتناع از ورود به حوزه های رفتاری ضد اجتماعی افزایش یابد. این پژوهش با بهره گیری از روش اسنادی و پیمایشی انجام شده است. جامعه آماری تحقیق حاضر شامل شهروندان اردبیل می باشد که برای به دست آوردن حجم نمونه از فرمول کوکران استفاده شده است. بر این اساس و با توجه به جامعه آماری، حجم نمونه شامل 250 نفر و واحد تحلیل در این تحقیق فرد می باشد. در این تحقیق از روش نمونه گیری خوشه ایطبقه ای با حجم نامتناسب استفاده شده است. یافته های این پژوهش حاکی از این است که بین حضور در مسجد و آسیب های اجتماعی با ضریب همبستگی 422/0- است که نشان می دهد رابطه بین دو متغیر بسیار قوی و معکوس است و فرضیه تایید می شود. بین حضور در مسجد و ارتکاب به جرم با ضریب همبستگی 627/0- است که نشان می دهد رابطه بین دو متغیر بسیار قوی و معکوس است و فرضیه تایید می شود. بین حضور در مسجد و جامعه پذیری با ضریب همبستگی 345/0 است نشان می دهد که رابطه بین دو متغیر بسیار قوی و مستقیم است و فرضیه تایید می شود. بین حضور افراد سالم و مجرم در مسجد تفاوت معنی داری وجود دارد. همچنین t بدست آمده برابر 018/4- = t با درجه آزادی 201 = df یعنی میانگین افراد مسجدرو با میانگین افرادی که مسجد نمی روند تفاوت معناداری دارد. بین جنسیت افراد و حضور در مسجد تفاوت معنی داری بین دو گروه است و همچنین t بدست آمده برابر 060/3- = t با درجه آزادی 201 = df یعنی میانگین مردان با میانگین زنان در حضور در مسجد تفاوت معناداری وجود دارد.

با تعمق در نصوص دینی و اندیشه ی اجتماعی متفکران مسلمان، معلوم شده است به تناسب «هنجار»های پیشنهادی قرآن و اسلام به جوامع بشری -که در صورت پذیرش توسط آنان، هنجار اجتماعی خواهند بود- تحلیل ها و تبیین های جامعه شناسانه ای در نشان دادن عقلانی بودن، عادلانه بودن وکارکردی بودن این هنجارها ارایه شده است. این تبیین ها، تبیین هایی سه سطحی اند که از «سطح خرد» آغاز شده است و در انتهای هر تبیین آثارکارکردی کلان آن نشان داده شده است. در تبیین های سطح خرد، انسان ها، فاعلانی آگاه و آزاد هستندکه از یک سو، نیازهایی دارند و از سویی دیگر دارای قدرت تشخیص و تصمیم هستند و در این فرایند، ملاک هایی برای سنجش هزینه و فایده دارند و نیز ارزش ها و اعتباراتی ملاک ترجیحات آن هاست که این ارزش ها و اعتبارات، از منظر عقل عملی، متناسب با وضع وجودی و ملایم با طبع انسانی است و اصطلاحا عقلانی است. مانند اعتبار ترجیح «اخف و اسهل» که در هر تصمیم و اقدام سعی دارد گزینه ی سبک تر، آسان تر،کم هزینه وپرفایده تر را برگزیند. انسان های «نفع طلب» که از همه امکانات طبیعی در حد توان به نفع خویش بهره می برند و چون برخی از خواسته ها و نیازهای آنان به گونه ای است که انسان ها بهتر می توانند آن نیاز را برآورده کنند، و یا به گونه ای است که فقط توسط سایر انسان ها قابل برآورده شدن است؛ بنابراین خواستار بهره مندی از همنوعان نیز هستند و چون این خواسته، در همه ی انسان ها مشابه است، راه بهره مندی از یکدیگر، «بهره مندی متقابل» یا «مبادله» است و انسان ها عموما خواستار «مبادله ی عادلانه» هستند. در اثر فرایند انتخاب های عاقلانه و مبادله های عادلانه، آثار منتجه ای در سطح کلان جامعه و حتی در دوره های تاریخی، پدید می آیدکه کاملا کارکردی و مفید و بلکه لازم و انسجام بخش است و به دلیل وجود این مشخصات در تبیین های ارایه شده، آن ها را «نظریه مبادله ی کارکردی» نامیده ایم: مبادله هایی ( یعنی کنش های متقابل از حیث بده بستان) که دارای آثار منتجه ی کارکردی هستند.

دانشجویان یکی از عوامل تاثیرگذار بر تحولات سیاسی اجتماعی همه کشورها به ویژه جوامع جهان سوم به شمار می روند. شناخت مفهوم واقعی جنبش دانشجویی، ویژگی ها و الزامات جنبش دانشجویی، بایسته های جنبش دانشجویی، اهداف و وظایف جنبش دانشجویی، آفات و مطالبات از جنبش دانشجویی از جمله مسائل مهم و درخور توجهی است که این مقاله می کوشد تا به آن ها بپردازد. رجوع به اندیشه و آرای رهبران دینی برای پاسخ به پرسش های مذکور، از اهمیت بسزایی برخوردار است. سوال اصلی مقاله حاضر چیستی مفهوم و بایسته های جنبش دانشجویی در اندیشه مقام معظم رهبری و چگونگی مدیریت مطلوب آن در پرتو قرائت خاص گفتمان انقلاب اسلامی ایران است. بر این اساس مجموعه سخنان و بیانات ایشان از ابتدای تصدی جایگاه رهبری تاکنون، به عنوان جامعه آماری در نظر گرفته شده است. محقق در این مقاله با استفاده از روش تحلیل محتوا، جهت گیری ها، نقاط تاکید ایشان و تحلیل توجیهی، جنبش دانشجویی را واکاوی و دسته بندی نموده و نشان داده که در اندیشه معظم له، جنبش دانشجویی همان خیزش و بیداری دانشجویی است که مخصوص قشر دانشجوست و این جنبش را مخصوص ایران نمی دانند چون متعلق به دانشگاه است. ایشان از این جنبش به عنوان یک منبع غنی و سرشار و فیاض برای کشور یاد می کنند که اگر خصوصیات آن درست شناخته شود نتایجی بر آن مترتب است که مهم ترین آن گفتمان سازی و آرمان خواهی می باشد. ایشان بیداری دانشجویی توامان با احساس مسئولیت دانشجویی را محملی برای حاکم کردن گفتمان های سیاسی و انقلابی در جامعه می دانند که ماموریت آن کمک به جامعه برای رسیدن به جایگاه اصلی جامعه اسلامی است.

مواجهه با «دیگری» یا «غریبه»، خمیرمایه ارتباطات میان فرهنگی است. تعریف انسان و جایگاه او در نظام هستی، پیامدهایی را برای زیست فردی و جمعی او دارد. مفاهیمی که در مورد انسان به کار برده می شود تا حدود زیادی از جهان بینی حاکم بر تعاریف و مفاهیم پرده بر می دارد. بررسی مصادیق «خود» و «دیگری» در بین دانشمندان در طول تاریخ همواره مناقشه انگیز بوده است. لکن امروزه به دلیل شرایط حاصل از توسعه تکنولوژی های ارتباطی و فشرده تر شدن تعاملات اجتماعی گریزناپذیر در میان مردمان نقاط مختلف جهان، توجهات زیادی را به خود جلب کرده است. شاید ارتباط با «دیگری» هیچ وقت مثل امروز اهمیت پیدا نکرده بود. به هر میزان که «دیگری» مهم شده، توجه به «خود» هم اهمیت پیدا کرده است. به هر اندازه که غرب از آموزه های دینی فاصله گرفته به همان میزان بر توحش و سیطره جویی اش افزوده است. این امر نشان دهنده این واقعیت است که میان احترام به دیگری و دین داری رابطه ای مثبت وجود دارد. اکنون پرسش این است که: آیا می توان با استمداد از آموزه های اسلامی، تعریف واقع بینانه-تری از «دیگری» ارائه کرد به گونه ای که تعاملات انسانی را در جهان تسهیل کند؟ و مبتنی بر این، می توان سوال کرد که زمینه های انسانی و غیرانسانی نادیده گرفتن تعمدی و ناآگاهانه «دیگری» در جهان معاصر چیست؟پژوهش حاضر بر آن است تا از نگاه مطالعات میان فرهنگی، قلمرو «غیریت» یا «دیگری»ها را مطمح نظر قرار داده و آن را از خلال تحلیل محتوای متون دینی و اندیشه های متفکران بزرگ مسلمان بازشناسی کند. در همین راستا از ظرفیت روشی گفتمان لاکلا و موفه در توضیح «دیگری» استفاده می-کند.

مدیریت راهبردی روش منطقی، عینی و سیستماتیک برای اتخاذ تصمیمات بزرگ در یک سازمان است که چارچوبی را برای اتخاذ تصمیمات اساسی برای تحقق اهداف سازمان ارائه می نماید. سازمان ها با گسترش ماموریت و قلمرو جغرافیایی فعالیت ها و تنوع در ابعاد مختلف، نیازمند الگوهای پیچیده و تفصیلی تری برای مدیریت راهبردی هستند. این موضوع درباره سازمان های فرهنگی که محصولات و خدمات آنها از نوع معرفتی است اهمیت و پیچیدگی بیشتری پیدا می کند. این مقاله جهت ارائه چارچوبی برای مدیریت راهبردی سازمان های فرهنگی جهانی، ضمن ارائه تعریف مختصری از مفاهیم سازمان جهانی، فرهنگ، مدیریت راهبردی و جغرافیای معرفتی، در دو سطح، جغرافیای معرفتی را برای شناخت و تدوین راهبرد و مبنای مدیریت راهبردی تفصیل می دهد.