فهرست مطالب

پژوهش های زبان شناختی قرآن - سال چهارم شماره 2 (پاییز و زمستان 1394)

نشریه پژوهش های زبان شناختی قرآن
سال چهارم شماره 2 (پاییز و زمستان 1394)

  • تاریخ انتشار: 1394/12/05
  • تعداد عناوین: 7
|
  • زهرا قاسم نژاد *، روح الله نصیری صفحات 1-16

    درباره ی نحوه ی قرائت کلمه ی «غرفه» در آیه ی «فمن شرب منه فلیس منی و من لم یطعمه فإنه منی إلا من اغترف غرفه بیده» (بقره:249) اختلاف وجود دارد. برخی آن را «غرفه» خوانده اند و برخی «غرفه». ابوعمرو معتقد است مقدار آبی که در دست است «غرفه» و آب درون ظرف «غرفه» نامیده می شود به همین سبب وی قرائت «غرفه» را اختیار می نماید و کسایی به اسلوب زبانشناختی آیه اشاره می کند و می گوید: اگر به جای فعل «اغترف» فعل «غرف» بود من «غرفه» می خواندم. این موضوع نشان می دهد معانی واژگان و مباحث زبانشناختی در نحوه ی قرائت قراء اثر داشته است. پژوهش حاضر با واکاوی منابع لغوی، قرائی، تفسیری و روایی به روش توصیفی، تحلیلی به بررسی معنای «غرفه» و «غرفه» پرداخته است. تحلیل منابع مذکور در بیان معنای این دو واژه، چگونگی ارتباط و تعامل لغت پژوهان و قاریان قرآن را نشان می دهد. لغت پژوهان ضمن بیان معنای این دو واژه اختلاف معنایی را که برای «غرفه» و «غرفه» ذکر شده است به یونس و فراء نسبت می دهند که یکی شاگرد ابوعمرو بصری و دیگری شاگرد کسایی است. بنابراین، این فرضیه تقویت می گردد که گاهی آراء لغت پژوهان متاثر از بیانات قاریان قرآن کریم است. یافته های حاصل از این پژوهش نشان می دهد دلیل علمی و مستدل برای تایید یکی از وجوه قرائی وجود ندارد و دلایلی که مستند وجوه قرائی دانسته شده، قابل نقد است. روایات و سیاق آیه تنها معنای «غرفه» را روشن می نماید که به معنای مقداری آب است که در کف یک دست قرار می گیرد و در آیه ی شریفه با توجه به این که «اغتراف» در برابر «شرب» قرار گرفته است، دلالت بر یک بار نوشیدن نیز دارد

    کلیدواژگان: قرآن، تحلیل زبان شناختی، غرفه، قرائت
  • محمد مولوی *، عبدالله غلامی، مرضیه مهری ثابت صفحات 17-36
    سیاق به عنوان مبنای اصلی ساخت کلام نقش عمده ای در فهم مراد متکلم دارد. از همین رو سیاق، مطمئن ترین و مهم ترین ابزار مفسر و مترجم برای فهم آیات قرآنی است. ازاین رو، فهم آیات بدون توجه به جهت گیری کلی آیات و سیاق و آهنگ جملات، جز لغزش و دوری از مقصود قرآن نتیجه دیگری ندارد. اهمیت این امر هنگام ترجمه برخی واژگان و اصطلاحات مشکل در قرآن بیشتر آشکارتر می شود. واژه «انیٰ» از جمله این واژگان است که در بیست و هشت آیه از قرآن به کار رفته است. در ترجمه هجده مورد تقریبا اختلافی نیست؛ اما در ده مورد دیگر، بسیاری از مترجمان قرآن لغزیده اند؛ به طوری که در ترجمه آیه 223 بقره، پنج دسته ترجمه مختلف دیده می شود که بیشترین نقد و بررسی را در این تحقیق به خود اختصاص داده است. این پژوهش درصدد است تا از طریق بازکاوی دقیق موارد استعمال «انیٰ» در قرآن؛ معنای دقیقتر این واژه را در موارد اختلافی؛ با توجه به نظر لغویین، نظماهنگ آیات قرآن، و مخصوصا سیاق آیات و جملات، دیدگاه های مفسران و فقها و روایات رسیده از اهل بیت‰ مشخص نماید.
    کلیدواژگان: سیاق، معناشناسی، انی?، ترجمه قرآن، مترجمان
  • قاسم بستانی* صفحات 37-58
    زبان یک پدیده زنده و متحول بوده و بسیار پیش آمده که بر اثر عواملی، از جمله تحولات زمانی و مکانی و فرهنگی، ساختار زبان به طور کلی یا بخشی از آن عناصر آن از جمله واژگانش، تغییراتی را بپذیرد. زبان عربی که زبان قرآن کریم نیز می باشد، از این قاعده مستثنا نیست.
    در مقاله پیش رو به یکی از مباحث علوم قرآن و زبان شناسی، یعنی «تغییر معنایی الفاظ» بر اساس قرآن کریم و زبان عربی قبل از نزول قرآن و بالاخص شعر جاهلی پرداخته شده تا معلوم گردد که آیا واژگان قرآنی همچنان به معنای گذشته خود در زبان عربی جاهلی به کار رفته است یا آن معنا تغییر کرده و تبدیل به یک «اصطلاح قرآنی» گشته است و در وضعیت دوم، این تغییرات به چه شکلی می باشد. این بحث، هر چند از دیرباز نزد مسلمانان شناخته شده بود، اما در دوران حاضر، با توجه به گستردگی مباحث زبان شناسی، عمق و گسترش خاصی یافته و منجر به کشف زوایای پنهان واژه های زبان عربی و قرآن گشته است.
    gte mso 9]>l> Normal 0 false false false EN-US X-NONE FA gte mso 9]>l>
    کلیدواژگان: قرآن، اصطلاح قرآنی، تغییر معنایی، زبان عربی، شعر جاهلی
  • فاطمه گلی *، محمد، خاقانی، رضا شکرانی صفحات 59-76
    معناشناسی «بین» در قرآن بر اساس روابط همنشینی و جانشینی معناشناسی واژگان قرآن از مهمترین ضرورت ها و رسالتی بر دوش پژوهشگران زبان عربی است، که برای درک و فهم قرآن، لازم و ضروری است، گرچه خرد و عقل بشری از دسترسی آن معانی والا، قاصر و ناتوانند و تنها دیدگان روشن و دارای بصیرت می توانند به محاسن انوار آن دست یابند که «لا یمسه إلا المطهرون»، ولی این مطلب از ارزش و ضرورت و اهمیت کاوش های قرآنی چیزی نمی کاهد. پژوهش حاضر که در نوع خود بی نظیر است، با روش توصیفی - تحلیلی به بررسی روابط همنشینی و جانشینی ساخت های مختلف واژه «بین» در قرآن پرداخته، و با بررسی هر یک در ساخت های همسان، به تدوین چارچوبی روشن برای معنای غالبی این ساخت ها می پردازد. از مهمترین دستاوردهای این پژوهش، اثبات دلالت «بین ذلک» بر ویژگی اعتدال و حالتی بینابین میان دو صفت متضاد است، همچنان که «بین احد» به دلیل قرار گرفتن نکره در سیاق نفی، بر عموم و متعدد دلالت دارد و نه بر مفرد؛ «بین ایدی» نیز با توجه به همنشینی با جهات یا زمان یا واژه ای از ریشه تصدیق معانی متفاوتی به خود می گیرد. همچنین علیرغم ادعای پیشینیان بر عدم وجود دلالت «بین» بر زمان در قرآن، برخی ساخت های همنشینی این نوع دلالت را اثبات می کند.
    کلیدواژگان: قرآن کریم، ظرف بین، معناشناسی، جانشینی، همنشینی
  • محمدعلی خوانین زاده * صفحات 77-120
    با توجه به اهمیت و جایگاه محوری اسم «رب» در نظام معنایی قرآن کریم، در این مقاله با هدف دستیابی به معنای واژه «رب» و سیر تاریخی تحول معنا و کاربرد آن در اشاره به «خدای راستین/ خالق» در زبان های مختلف سامی و چگونگی راه یابی چنین کاربردی به زبان عربی پیش از نزول قرآن کریم، از روش معناشناسی تاریخی و زبان شناسی تاریخی تطبیقی استفاده شده است. از این رو ابتدا واژه «رب» عربی با بعضی واژه های خویشاوند با آن در خانواده زبان های سامی و همچنین زبان مصری مقایسه شده و در نتیجه، علاوه بر دستیابی به مفهوم اصلی «بزرگ» برای واژه rab سامی و شناسایی واژه nib به عنوان خویشاوند مصری rab سامی، پیوند میان دو ریشه r-b-b و r-b-w/y سامی نیز آشکار شده است. سپس با نگاهی تاریخی به کاربرد مفهوم مورد اشاره واژه rab سامی در بافت دینی پیش از اسلام و سایر واژه های ناظر به این مفهوم در زبان های سامی و متون مختلف دینی یهودیت و مسیحیت پرداخته شده است و در نتیجه، علاوه بر تبیین سیر تاریخی کاربرد معنای «سرور/ صاحب اختیار» در اشاره به «خدای راستین/ خالق» و معرفی واژه های ’Adonāy عبری، Kyrios یونانی، Mār’/ Māry آرامی و Moryo سریانی، که همگی به همین مفهوم اشاره داشته اند، با توجه به شواهد باستان شناختی آشکار شده است که واژه rab نخستین بار در اوایل قرن پنجم میلادی و در زبان سبئی به عنوان اسمی از نام های خدا به کار رفته و چنین کاربردی از زبان سبئی به حجاز و زبان عربی بستر نزول قرآن کریم راه یافته است.
    کلیدواژگان: قرآن کریم، اسماءالحسنی، رب، نام های خدا در یهودیت و مسیحیت، معناشناسی تاریخی، زبان شناسی تاریخی، تطبیقی، خانواده زبان های سامی
  • ابراهیم اناری بزچلویی، زهرا شیخ حسینی * صفحات 121-136
    معارف اسلامی همواره بر بهره گیری از همه سطوح و لایه های معنایی قرآن کریم، تاکید دارد؛ بنابراین، جامعیت و چندلایه بودن قرآن کریم، مستلزم علمی است که بتواند به کنه و جان این کتاب عظیم القدر پی ببرد. در هر دوره ابزار و وسایلی در دست دانشمندان و پژوهشگران مطالعات قرآنی وجود داشته است که با کمک آن، فضاهایی جدید و نکته هایی ناب از قرآن کریم، کشف و استخراج می شده اند. معناشناسی به عنوان یکی از شیوه های نقد ادبی نو، در قالب فرآیندها و ابعاد گوناگونی مطرح می شود که نظریه «مربع معناشناسی» از جمله آن هاست.
    این مقاله در پی آن است تا ضمن تبیین ویژگی های معناشناختی برخی آیات قرآن، با روش تحلیلی - توصیفی فرآیند مربع معنایی و نحوه شکل گیری آن را بررسی و تحلیل کند.
    یکی از مهم ترین نتایجی که در این پژوهش متصور می باشد؛ این است که اکثر نظریه های مطرح شده در این حوزه، نظریاتی هستند که ریشه در نقد و زبان شناسی غربی، دارند؛ اما نکته ی قابل توجه آن است که بخش اعظم این نظریه ها، پیش تر در متون کهن مسلمانان، مطرح شده اند که در پژوهش های جدید، غالبا تنها اسامی آن ها تغییر یافته است، البته باید اذعان داشت که نظری ه پردازان جدید، در تکامل آن ها سهیم بوده اند.
    کلیدواژگان: قرآن کریم، معناشناسی، نظریه مربع معناشناسی
  • سید مهدی لطفی *، سمانه میرسعیدی صفحات 137-158
    واژه «کتاب» یکی از مفاهیم کلیدی قرآن است که از دیرباز مورد توجه قرآن پژوهان بوده است. این واژه 231 مرتبه در قرآن ذکر شده و در همنشینی با واژه های دیگر قرآنی قرار گرفته است. بررسی همنشین-های کتاب حاکی از آن است که این واژه دارای سه نوع از همنشین های صفتی، فعلی و اسمی است. از همنشینی بین کتاب و صفاتی همچون حق، منیر، مبین، مسطور، کریم، عزیز، امام و رحمت، معلوم، مصدق، مکنون، حکیم، حفیظ و مفصل، شش معنای قرآن،کتب آسمانی، تورات، لوح محفوظ، نامه، اجل مقدر بدست می آید. همنشینی کتاب با چهارده فعل، چهار معنای قرآن،کتب آسمانی، تورات و نامه اعمال را در بردارد. همچنین کتاب با دو واژه ام و اهل همنشین شده است که نشان می دهد واژه کتاب در قرآن، در ترکیب اسمی خود دارای سه معنای کتب آسمانی، لوح محفوظ و آیات محکم است. این مقاله با بهره گیری از روش معناشناسی به تبیین محورهای همنشینی کتاب با دیگر واژه های قرآنی می پردازد تا از این طریق بتوان معنا و مفهوم کتاب و گستره معنایی آن را بدست آورد.
    کلیدواژگان: قرآن کریم، کتاب، معناشناسی، روابط همنشینی، همنشین های کتاب
|
  • Zahra Ghasemnejzd *, Roohollah Nasiri Pages 1-16

    Regarding the articulation of the word Ghorfa (ÛÑÝå) in the Quranic Verse indeed Allah will be testing you with a river. So whoever drinks from it is not of me, and whoever does not taste it is indeed of men, excepting one who takes [from it] in the hollow of his hand (Quran, 1: 249) there are discrepancies. Some readers articulate it as Ghorfra, some others articulate it as Gharfa. Abu Amr believes that the amount of water contained in one’s hand is called Gharfa and the water contained in a container is called Ghorfa; therefore, he accepts the articulation of Gharfa and Kasaei refers to the linguistic register of the verse and states: if instead of the verb Ightaraf, the verb Gharaf was used, I articulate it Gharfa. This issue indicates that the meaning of words and linguistic discussions have effects on the mode of reading a text. The present study is to analytically investigate the meanings of Gharfa and Ghorfa by investigating lexical, phonetic, interpretative, and narrative resources using a descriptive method. Analyzing the mentioned resources in illustrating the meaning of these two words indicates how lexicographers and Quran readers can have relations with each other. Lexicographers by stating the meaning of these two words, assign the discrepancies in the meanings of these two words to Yunus, the disciple of Abu Amr of Basra, and Fara’, the disciple of Kasaei. Therefore, this hypothesis that sometimes lexicographical ideas of scholars are influenced by the articulation of those who read the Holy Quran is reinforced. The findings of the present study indicated that there is no scientific and firm reason for confirming one of the articulatory aspects of these two words, and the reasons assigned to articulatory aspects can be criticized. The narratives about the register of the verse only clarify that this word means the amount of water in the hands of somebody (Gharfa), and in the holy verse, regarding the fact that the word Ightaraf (ÇÛÊÑÇÝ) is used versus Shorb (ÔÑÈ), this word refers to drinking once.

    Keywords: Holy Quran linguistic analysis Gharfa “غرفه” Ghorfa “غرفه” reading
  • Mohammad Molavi* Pages 17-36
  • Fatemeh Goli *, Dr Mohammad Khaqani, Reza Shokrani Pages 59-76
    This study that is unique in its kind survey the Succession and juxtaposition relations of different constructions of ""Bain" with Analytic- Descriptive methods and by studying each of similar constructions, it develops a framework for a dominant meaning for these constructions. Proving The implication of «Èیä Ðᘻ Is the most important finding of this study showing moderation property and a state between two antithetical adjectives, as the «Èیä ÃÍÏ» Implies paradoxically and does not suggest Singular because of its usage in negative indefinite sentences. Also «Èیä ÃیÏی» Takes a different meaning based on its juxtaposition implying directions and time and when collocated with the word "tasdigh". Despite the predecessors claim concerning the lack of implication «Èیä» on “time” in Quran, some of the juxtaposition constructions prove this case of implication.
    Keywords: Quran, . between (, Bain, ), Semantics, Succession, Juxtaposition
  • Dr Mohammad Ali Khavaninzadeh* Pages 77-120
    With regard to the importance and central function of the Name “Rabb” in the semantic system of the Holy Qur’ān, this study aims to find the meaning of the word “Rabb”, its semantic change and usage to refer to the True God/ Creator in the Semitic languages, and under what circumstances it has been transferred to Pre-Classical Arabic, using historical semantics and historical-comparative linguistics approaches.In the first part, this study represents the comparison between the Arabic “Rabb” and its cognates in the Semitic language family and also the Egyptian language. Thus, the initial concept of "great" for Semitic rab and its Egyptian cognate nib have been figured out as well as the relationship between the two Semitic roots r-b-b and r-b-w/y.In the second part, it was paid more attention not to the Semitic word rab, but to the usage of its concept in the pre-Islamic religious context and the other words referring to this concept in the Semitic languages and Jewish and Christian texts via a historical approach. Therefore, beside specifying the historical revolving of usage of the meaning “Lord/ Owner of a slave” referring to the True God/ Creator and introduction of Hebrew ’Adonāy, Greek Kyrios, Aramaic Mār’/ Māry and SyriacMoryo, all of them referring to this concept, archaeological evidences have revealed that rab has been used as one of the Names of God in the Sabaic language for the first time in the early 5th century A.D. Then, this usage has made its way to Hijaz and the Arabic language used in the emergence of Islam.
    Keywords: The Holy Qur'ān, The Most Beautiful Names of Allāh (Asmā Ul, Ḥusnā), Rabb(Lord), Names of God in Judaism, Names of God in Christianity, Historical Semantics, Historical, Comparative Linguistics, Semitic language family
  • Dr Ibrahim Anari Bozchallouei, Zahra Sheikh Husseini* Pages 121-136
    Islamic teachings always take advantage of all the layers of meaning in the Holy Quran insists so, Comprehensiveness and multilayer nature of the generous Quran requires a science being able to recognize the depth and the nature of this dignified book. In each of the tools in the hands of scientists and researchers there Quantic studies with the help of new spaces and tips trademark of the Quran , have been discovered and extracted. Semantics as one of the ways of new literary criticism is explained as processes and in different dimensions, such as "semantics square" theories.
    This article seeks to make clear the semantic features of some of the Quran Verses, and also review and analyze the process of semantics square through analytical and description method.
    One of the most important results of this research can be expected is that the majority of mooted theories in this field are the one rooted in western linguistics and criticism. But there exists a point worth mentioning that is the greater part of these theories have been mentioned in old texts of Muslims that just their name were changed in new surveys.
    Keywords: Holy Quran, Semantics, Semantic Square
  • Seyed Mehdi Lotfi *, Samaneh Mirsaaidi Pages 137-158
    The term " book " one of the key concepts of the Quran that has long been of interest to scholars of the Quran . This term is mentioned 231 times in the Quran and in the company of other Quranic Words is located. Check companions of book indicates that the term has three types of cmpany adjective , nominal and verbal. From company between the book and the attributes of the right , Munir , expression, Mastor, Karim, Aziz, Imam and mercy, Maalom, Mosadegh, Maknon, Hakim, Hafiz and Mofasal it turns out six meaning of the Koran, the Bible , the Torah , written , letters , death destined to be achieved. Companion book fourteen verb , meaning four of the Quran , Bible , Torah and in its deeds. Two words from the book 's companion indicate that Word book the Koran , his name has three meanings in combination scriptures , written and sturdy verses. This paper, using the method of semantics to Companion book explores topics with other concerns Quranic Words.
    Keywords: Quran, Company, Ketab, companion relations