پژوهشنامه زبان و ادبیات روسی
سال دوم شماره 2 (پیاپی 4، 2014)

این مقاله به مطالعه زندگی و آثار شاعر، نویسنده، زبان شناس و هنرمند برجسته روس، یوگنی کورداکوف (1940-2002م.) اختصاص دارد؛ شخصی که تاثیر هنری و علمی به سزایی بر دنیای معنوی روسیه امروز داشته است. در این مقاله نقاط عطف مسیر هنری و مهم ترین آثار هنری و علمی کورداکوف و ارتباط او با سنت های کلاسیک پوشکین بررسی و تحلیل شده است. مقاله همچنین بر روحیه والای میهن پرستانه موجود در آثار این نویسنده متمرکز می شود که در موقعیت های حساس تاریخی تکامل جامعه روسیه به پرورش روح انسان دوستی در این سرزمین کمک شایانی کرده است. در این پژوهش با ارزیابی خلاقیت هنری و اکتشافات علمی یوگنی کورداکوف نشان داده می شود که چگونه میراث گرانبهای این نویسنده می تواند دستمایه ای برای نسل های آینده روسیه باشد.

در مقاله حاضر مسائل مربوط به اصول نظام مندی در زبان و نظام مندی در حوزه واژگان و دستور بررسی می شود. درک جنبه های مختلف ارتباط متقابل میان نظام زبانی و کارکرد عناصر آن یکی از مسائل روز در بررسی های زبان شناسی معاصر است. تعاریف نسبتا زیادی از نظام زبانی و نظام مندی وجود دارد و از طریق تعاریف و روش های متعدد و مختلف به سختی می توان به ماهیت رویکرد نظام مند پی برد. در بسیاری از تعاریف، زبان، نظامی نشانه ای و کارکردی است که برای تبادل و حفظ اطلاعات در جامعه بشری و ذهن بشر به کار می رود و زبان نظامی است که در درون آن نظام های آوایی، صرفی، واژگانی، نحوی و دیگر نظام های فرعی متمایز می شوند. رویکرد نظام مند امکان بررسی چند بعدی در محتوای واقعیت زبانی را فراهم می کند. در علم فلسفه، نظام به عنوان مجموعه ای از عناصر که در ارتباط با یکدیگر قرار دارند و وحدت و یک پارچگی مشخصی را ایجاد می کنند، بررسی می شود. در زبان شناسی، نظام عبارت است از تعدد منظم واحدها، گروه ها، مقوله ها و دسته های زبانی که یک پارچگی و وحدت تام و ساختار مشخصی دارند و با بسیاری از عناصر بیان ظاهری مرتبط هستند.

این مقاله به بررسی شخصیت قهرمان قاتل در رمان «جنایت و مکافات» داستایفسکی می پردازد. این بررسی از زاویه ای مخالف با مطالعات دوران شوروی که طغیان این قهرمان ملحد را تجلی والای یک شخصیت نیرومند می دانستند، صورت گرفته است. براساس توصیفات پرشماری که نویسنده رمان از راسکولنیکوف ارائه می دهد، مشخص می شود که دنیای درونی او جریانگاه کینه، نفرت، خشم و عقل باختگی است؛ چنین انگیزه هایی در تمایل به کشتن یک انسان به اوج می رسند. در مقاله دلیل آنچه برای قهرمان اتفاق می افتد، براساس مردم شناسی مذهب ارتودوکس، نوعی فروغلتیدن به دامان شر یا «شرزدگی» عنوان می شود؛ شری که در قالب ایده قتل وارد روح قهرمان می شود و ذهن، روح و شخصیت او را از آن خود می کند. همین انتخاب متافیزیکی قهرمان رمان است که در جهان داستایفسکی به عامل تعیین کننده تبدیل می شود. این عامل روح شناسی و فرا بشری شخصیت پردازی، سخن تازه ای است که نویسنده در ترسیم قهرمان ملحد و دارای ذهن انقلابی بر زبان آورده است.

این مقاله به بررسی تطبیقی سه اثر اختصاص دارد که همگی بر اساس یک مضمون افسانه ای واحد - انسانی که سایه اش را گم کرده است- نوشته شده اند. این آثار عبارتند از: دو داستان بلند از آدلبرت فون شامیسو و هانس کریستیان آندرسن و یک نمایشنامه افسانه وار از یوگنی لوویچ شوارتس. در این بررسی، شباهت ها و تفاوت هایی در تعبیر نویسندگان از این مضمون، در ترکیب بندی و شخصیت پردازی آثار و همچنین در برداشت نویسندگان از عنصر کانونی این آثار، یعنی سایه یافت شد و نتایج زیر به دست آمد: در داستان فون شامیسو، سایه ای که پیتر اشلمیل، قهرمان اصلی اثر به بهای کیف پول «فورتونات» (که هیچ گاه خالی نمی شود) به «مردی با کت خاکستری» می فروشد، نمادی از عزت نفس انسانی است؛ در حالی که در افسانه های آندرسن و شوارتس این سایه جلوه ای از جنبه تاریک و منفی شخصیت قهرمانی، مبارزه او با خویشتن و بارقه های منفی روحش است. به این ترتیب، مضمونی که شامیسو پدید آورده، در آثار آندرسن و شوارتس به مضمون «همزادی» و پیدایش سیمای همزاد یا «انسان سیاه» انجامیده است که در ادبیات جهان نمونه های مشابه بسیاری دارد.

در مقاله حاضر معانی گوناگون ساختارهای ترکیبی با صفت مفعولی مجهول مختوم به پسوند –н و –т بررسی می شود. ساختار ترکیبی متشکل از صفت مفعولی مختوم به پسوند –н و –т در زبان روسی، چند معنایی است و با توجه به متن می تواند سه معنی مختلف را بیان کند: مجهول، حالت نتیجه ای و حالت ایستا. در این مقاله توجه اصلی نگارندگان به ویژگی های خاص معنایی- دستوری صفت مفعولی در حالت نتیجه ای در مقایسه با کاربرد مجهول آن معطوف بوده است؛ همچنین در قالب بیش از شصت مثال، روش بیان و نحوه ترجمه جملات روسی به زبان فارسی با معنای نتیجه ای بررسی شده است. نتایج به دست آمده نشان می دهد ساختارهای ترکیبی روسی با معنای نتیجه ای بر خلاف ساختارهایی که به عمل مجهول اشاره می کنند در زبان فارسی به کمک ساختارهای معلوم یعنی جملات اسمیه تشکیل شده از مسند (اسم، صفت و یا صفت مفعولی) و افعال ربطی «است»، «بود» و «شد» بیان می شوند.

در این مقاله، مسئله تدوین کتاب درسی برای دوره مقدماتی آموزش زبان روسی در ایران بررسی می شود. نویسندگان سعی دارند نیازهای آموزشی نوین را که به هنگام انتخاب محتوای درسی برای این دوره حائز اهمیت هستند، تجزیه و تحلیل کنند و در این راستا به اصول فراگیری زبان روسی توسط ایرانیان تکیه می نمایند. بر اساس نتایج به دست آمده در نظر گرفتن ویژگی های ملی و حتی آداب و سنت ها در روند آموزش مقدماتی زبان خارجی تاثیر مثبت خواهد داشت و به ارتقای اثربخشی آموزش کمک خواهد کرد. در این مقاله همچنین برخی اصول انتخاب مواد درسی در آموزش موثر خط و املا و نیز روش استفاده از برنامه های کامپیوتری در آموزش زبان روسی به دانشجویان ایرانی مورد بررسی قرار می گیرد.

این مقاله به بررسی تکواژ اشتقاقی در پسوندهای خاص در زبان های فارسی و روسی می پردازد. شواهد مثال از کتاب «ذخیره خوارزمشاهی» اثر معروف سید اسماعیل جرجانی برگرفته شده است. نویسنده این دانشنامه پزشکی به رغم ورود اصطلاحات فراوان زبان عربی به زبان فارسی، به منظور حفظ و صیانت زبان فارسی با اجتناب از کاربرد کلمات و اصطلاحات عربی و لاتین، اثر خود را به زبان مادری یعنی زبان فارسی نگاشته است. نویسندگان این مقاله تلاش کرده اند تا با روش های گوناگون، پسوندها را در این دو زبان مطالعه و بررسی کنند. با توجه به دستاوردهای پژوهش حاضر می توان گفت که سازنده ترین شیوه برای ساخت اسم و صفت، استفاده از پسوند است. در این مقاله ابتدا پرکاربردترین پسوندهای زایا و غیرزایا فارسی استفاده شده در کتاب ذخیره خوارزمشاهی و سپس معادل آن ها در زبان روسی مشخص شده و شباهت های معنایی آن ها بیان گردیده است. همچنین به این نکته اشاره شده که تلفظ بعضی از پسوندهای فارسی در گذر زمان از روزگار پیشین تا دوره معاصر تغییر یافته است. بعضی از پسوندها به عنوان کلمات جداگانه دارای معنا بوده اند، اما در حال حاضر آن معنا را از دست داده و به پسوند اشتقاقی تبدیل شده اند.