نشریه علوم زمین
پیاپی 100 (تابستان 1395)

سنگ نگاری و ژئوشیمی رسوبات میوسن در برش روشن کوه و کوه آسکی در گستره نیریز در بخش نزدیک به منشا حوضه زاگرس برای بررسی خاستگاه این نهشته ها شامل سنگ منشا، جایگاه زمین ساختی و شرایط آب و هوای دیرینه انجام گرفته است. رخنمون رسوبات یادشده در گستره نیریز از سوی شمال خاور به گسل اصلی زاگرس و از جنوب باختر به پهنه افیولیت نیریز محدود می شود و از حدود700 متر ماسه سنگ، کنگلومرا و مارن سرخ و سبزرنگ تشکیل شده است که با ناپیوستگی فرسایشی روی سازند جهرم و با ناپیوستگی زاویه دار در زیر کنگلومرای بختیاری قرار می گیرد. نتایج سنگ نگاری سیلیسی آواری های میوسن نشان می دهد که خرده سنگ ها بیشترین اجزای سازنده هستند و در رتبه بعدی کوارتز و فلدسپارها قرار دارند که این بلوغ کانی شناسی ضعیف در کنار بلوغ بافتی ضعیف (زاویه داربودن دانه ها، جورشدگی بد) نشان از نهشت نزدیک به منشا آنها دارد. مطالعه سنگ نگاری خرده سنگ ها و ترکیب شیمیایی کلی نمونه ها نشان می دهد که منشا رسوبات چندگانه و از پهنه سنندج- سیرجان (سنگ آهک های کرتاسه- سنگ های دگرگونی- سنگ های آتشفشانی ائوسن) و پهنه زاگرس (توالی افیولیتی، رادیولاریت ها و سنگ آهک های ائوسن) تامین شده است. همچنین رسم نتایج دانه شماری روی نمودارهای QFL و QmFLt نشان می دهد که رسوبات میوسن گستره نیریز حاصل چرخه دوباره رسوبات پس از کوهزایی و کمان ماگمایی هستند. جایگاه زمین ساختی این رسوبات بر پایه نمودارهای ژئوشیمیایی، جزایر کمانی قاره ای و حاشیه فعال قاره است. میانگین اندیس کولرز، CIW (برای محاسبه هوازدگی شیمیایی) و میانگین اندیس ICV (برای تعیین نوع سنگ منشاهای بالغ و غیربالغ) و رسم SiO2 در برابرAl2O3 K2O Na2O برای این رسوبات بیانگر هوازدگی ناچیز و شرایط آب و هوایی خشک در زمان رسوب گذاری است که فراوانی سیمان کربناتی و خرده سنگ ها نیز آن را تایید می کند. نتایج این مطالعه گامی است در تعیین چارچوب رسوب شناسی نهشته های نزدیک به منشا حوضه زاگرس و فرایندهای همزمان با رسوب گذاری در میوسن.

منطقه مورد مطالعه در استان اردبیل و شمال شهرستان مشکین شهر جای دارد. بیش از 200 دایک با ترکیب سنگ شناسی بازالتی، تفریتی، آندزیتی و تراکی آندزیتی به سن ائوسن در این ناحیه رخنمون دارند. کانی های کلینوپیروکسن، پلاژیوکلاز، آنالسیم و گاه الیوین به صورت درشت بلور در این سنگ ها حضور دارند. مطالعات شیمی کانی، نوع کلینوپیروکسن ها در سنگ های مورد مطالعه را دیوپسید معرفی می کنند. این پیروکسن ها عدد منیزیم به نسبت بالایی میان 77/0 تا 99/0 دارند. وجود انواع منطقه بندی نوسانی عادی و وارون در کلینوپیروکسن ها نشان دهنده نقش و عملکرد گسترده فرایند تفریق در تکامل سنگ های این ناحیه است؛ غنی شدگی عناصر K، Na، Al و Tiاز هسته پیروکسن ها به سوی حاشیه می تواند تاثیر فرایند متاسوماتیزم گوشته ای را در هنگام بالاآمدگی ماگمای بازیک با ترکیب بازالتی تقویت کند. نمودارهای تعیین سری ماگمایی و محیط زمین ساختی و همچنین مقایسه ترکیب شیمیایی پیروکسن های مورد مطالعه با پیروکسن های موقعیت های زمین ساختی مختلف، نشان می دهد که کلینوپیروکسن های مورد مطالعه با ترکیب آلکالن انطباق خوبی با محیط زمین ساختی کمان ماگمایی از خود نشان می دهند. طبق مطالعات دما- فشارسنجی، فشار تبلور محاسبه شده برای تشکیل کلینوپیروکسن های سنگ های مورد مطالعه میان 7 تا 14 کیلوبار و دمای تبلور میان 1150 تا 1200درجه سانتی گراد محاسبه شده است. ژرفای تشکیل و تبلور پیروکسن ها در ماگمای سازنده میان 55 تا 65 کیلومتر و به طور متوسط حدود 60 کیلومتر برای سنگ های مورد مطالعه برآورد می شود.

پهنه برشی بوشاد (BSZ) با درازای حدود 45 کیلومتر، پهنای 2/9 کیلومتر و روند تقریبا خاوری- باختری (N90E) در جنوب بیرجند جای دارد. این پهنه برشی بخش هایی از افیولیت ملانژ دگرگون شده جنوب بیرجند را زیر تاثیر قرار داده است. اولین مرحله دگرریختی به صورت دگرشکلی چندفازی همزمان با دگرگونی در شرایط دگرریختی شکل پذیر، به هنگام بسته شدن کافت خاور ایران و جایگیری افیولیت ملانژ بیرجند رخ داده است. فازهای دگرریختی D2- D1مربوط به اولین مرحله دگرشکلی است. فاز دگرریختی D3 پس از یک دوره رسوب گذاری و فرسایش در شرایط شکل پذیر- شکنا، همزمان با تشکیل رگه های کششی نردبانی است. گسل های راستالغز، راندگی و چین های مرتبط با گسل در شرایط دگرریختی شکنا وابسته به رخدادهای زمین ساختی D4، در اثر تازه ترین فاز تنش N55E در منطقه شکل گرفته است. درجه همگرایی این پهنه برشی3/0R= است که نشان از شکل گیری آن در یک دستگاه ترافشاری چپ گرد از نوع همگرای مایل لغز (Slightly oblique-convergent) دارد.

گستره مورد مطالعه در جنوب باختری شهرستان رفسنجان جای گرفته و بخشی از ایران مرکزی است که در آن گسل های راستالغز، واحدهای سنوزوییک را تحت تاثیر قرار داد هاند. هدف از این مطالعه بررسی داده های گرد آوری شده از پهنه ها ی آسیب وابسته به سامانه های گسلی، تحلیل معماری جنبشی زیرشاخه های گسلی، تاثیر شکستگی ها در جایگیری دایک ها، رابطه میان شکستگی های رده های متفاوت با عناصر ساختاری از جمله محور چین خوردگی ها و نقش میدان های تنش متفاوت در تحولات ساختاری جنوب باختری شهرستان رفسنجان است. در تحلیل معماری جنبشی زیرشاخه های گسلی در برابر راستای آنها، 5 روند با چیرگی دو سازگار راستالغز راست بر و وارون مشخص شد؛ که دو روند NW-SE و E-W در گسل های وارون مشخص و به ترتیب زیرشاخه رده اول (1rev) و زیرشاخه رده دوم(2rev) نام گذاری شدند؛ در حالی که زیرشاخه های رده اول (1rl)، رده دوم (2rl) و رده سوم(3rl) شناخته شده در گسل های راستالغز راست بر، روندهای NW-SE، NNW-SSE وE-W دارند. در تحلیل های صورت گرفته، هم راستایی زیرشاخه های 1revو 1rl آشکار شد و این هم راستایی موقعیت پهنه جابه جایی اصلی (PDZ) را نشان می دهد، که بر موقعیت شکستگی های از پیش موجود (مهم ترین آنها گسل رفسنجان) منطبق است. آزیموت زیرشاخه ها در مدل معماری جنبشی با مدل برش ساده ریدل هماهنگی دارد. در این مقاله با بررسی و تحلیل پهنه های آسیب گسلی مشخص شد که پهنه های آسیب ارتباطی نقش بسیار موثری در ایجاد فضای خالی و افزایش نفوذ پذیری داشته و دایک ها بیشتر در این فضاهای خالی حاصل از پهنه های آسیب ارتباطی جایگیری کرده اند.در تحلیل تنش صورت گرفته روی گسل های گستره تبدیل رژیم برشی به برشی- فشاری مشخص شد که تغییر جهت محور تنش بیشینه از موقعیت E20N به N-S از زمان ائوسن تا کواترنری صورت گرفته است. تنش با روند شمال خاور- جنوب باختر با جهت گیری PDZ (شکستگی های رده اول) سازگار است و از سوی دیگر جهت گیری تنش با روند شمالی- جنوبی؛ تشکیل گسل ها و چین ها با روند خاوری- باختری، که زیر شاخه های رده سوم شکل می دهند را توجیه می کند. زیرشاخه های رده دوم و سوم در گسل های راستالغز راست بر و وارون در اثر تغییر رژیم تنش در گستره شکل گیری کرده اند ، از این رو تغییر جهت محور بیشینه تنش اصلی می تواند به علت فعال شدن گسل های از پیش موجود از جمله گسل رفسنجان در گستره باشد.

چشمه های آب گرم ایسی سو در 70 کیلومتری شمال ارومیه، در شمالی ترین بخش پهنه سنندج- سیرجان قرار گرفته اند. پی سنگ منطقه را سنگ های دگرگونی پرکامبرین با ترکیب گنایس، شیست و آمفیبولیت تشکیل می دهد که توسط رسوبات جوان تر پوشیده شده است. غلظت بور در چشمه های آب گرم منطقه بیشینه mg/l 451 است. چشمه ها از نوع Na-(SO4)-HCO3 هستند و نسبت Na/Cl در آنها بیش از یک و 0.37=B/Cl است، که نشان از تاثیر فرایندهای خاص زمین شناسی در تشکیل آنها دارد. تا زمان انجام این پژوهش، مطالعه ای در مورد منشا زمین شناسی بور در منطقه صورت نگرفته است. هدف اصلی این مطالعه تعیین عامل یا عوامل زمین شناسی به وجود آورنده غلظت بالای بور در آب این چشمه هاست که موجب بروز مشکلات زیست محیطی بسیاری در منطقه شده است. طی این پژوهش مشخص شد که آب های جوی نفوذ یافته، در اثر گرمای ناشی از توده های نفوذی ژرف زمین گرم می شوند و سپس به همراه سیال های ماگمایی به بالا می روند. این آب ها در سطوح بالا در مخازنی با سنگ مخزن دگرگونی، جمع و سبب شست وشوی فازهای کانیایی حامل بور در آنها شده اند. آب دارای بور از راه شکستگی ها به سطح زمین می رسد. در منطقه بخشی از این آب به صورت چشمه آب گرم در سطح زمین جاری می شود و بخشی نیز از راه گسل ها، آلودگی را به مناطق همجوار انتقال می دهد. این پژوهش نشان داد که در منطقه 2 عامل بیشترین تاثیر را بر مقدار بالای بور چشمه های ایسی سو دارد: 1) واکنش متقابل میان سنگ- آب در شستشوی فازهای کانیایی ناپایدار حامل بور مانند مسکوویت، تورمالین، بیوتیت و هورنبلند موجود در سنگ های دگرگونی مانند گنیس و میکاشیست؛ 2) نفوذ زبانه های سیال های ماگمایی حامل بور مرتبط با فعالیت های آتشفشانی جوان. با توجه به اینکه دمای بالا نقش زیادی در مقدار شست وشوی بور از سنگ های مسیر دارد، حدس زده می شود که مقدار بالای بور این چشمه ها، به احتمال نشان دهنده وجود پتانسیل های خوبی از مخازن آب گرم در ژرفای زمین و نیز وجود سنگ های با محتوای بور بالا در مسیر بالاآمدگی این آب ها باشد.

پتانسیل تیتانیم خانیک- غازان در 82 کیلومتری شمال باختری شهر ارومیه در انتهای شمال باختری پهنه سنندج- سیرجان جای دارد. این پتانسیل بخشی از توده آذرین نفوذی مافیک- اولترامافیک موسوم به مجموعه غازان است که درون سنگ های رسوبی پالئوزوییک زیرین نفوذ کرده است. این توده از دو بخش مافیک (با حجم رخنمون اصلی) و اولترامافیک (با حجم رخنمون بسیار جزیی) تشکیل شده است. سنگ های مافیک بیشتر گابرویی و شامل گابروهای لایه ای متوسط بلور تا درشت بلور و گابروهای توده ای ریزدانه (میکروگابرو) هستند. رخنمون های بسیار جزیی سنگ های اولترامافیک نیز بیشتر ترکیب ورلیت تا دونیت دارند. گابروهای لایه ای، سنگ های میزبان اصلی کانی سازی اکسیدی آهن- تیتانیم در محدوده مورد مطالعه هستند. کانی های اصلی سنگ های میزبان شامل کلینوپیروکسن ها و پلاژیوکلازها هستند. کانی های فرعی را عموما کانی های کدر (بیشتر اکسیدهای آهن- تیتانیم) و کمی الیوین و آپاتیت و کانی های ثانویه را ترمولیت- اکتینولیت، اپیدوت، زوئیزیت، کلریت، آلبیت ثانویه، سریسیت و کلسیت تشکیل داده اند. دگرسانی های مهم شامل سوسوریتی شدن، اورالیتی شدن، سریسیتی شدن و کلریتی شدن هستند. کانی های فلزی کانسنگ را ایلمنیت، مگنتیت، تیتانومگنتیت و به مقدار بسیار جزیی هماتیت و پیروتیت تشکیل می دهند. مجموع فراوانی کانی های ایلمنیت، تیتانومگنتیت و مگنتیت در مقاطع صیقلی مورد مطالعه میان 5 تا 12 درصد حجمی در تغییر هستند. بافت های اصلی کانسنگ شامل بافت های پرکننده فضاهای خالی نوع دانه ای و برون رست هستند. بافت های کروی، مارتیتی و میلونیتی بافت های فرعی کانسنگ هستند. همراهی فازهای اکسیدی و سیلیکاتی با هم در سنگ های میزبان به دلیل فوگاسیته به نسبت پایین اکسیژن بوده که اجازه تفکیک کامل مذاب اکسیدی را از مذاب سیلیکاتی نداده است. بر پایه بررسی های ژئوشیمیایی مشخص شده که ماگمای اولیه روند آلکالن تا ساب آلکالن با تمایل به سوی توله ایتی داشته است. بر پایه نتایج مطالعات سنگ نگاری، کانه نگاری و تجزیه های شیمیایی نتیجه گرفته شد که پتانسیل ایلمنیت- تیتانومگنتیت خانیک- غازان مشابه کانسار قره آغاج ارومیه بوده و بیشترین تشابه را در سطح جهانی با کانسار ایلمنیت- مگنتیت - آپاتیت عیار پایین Kauhajarvi در باختر فنلاند دارد.

نهشته های کربناته عضو 1 و 2 گروه میلا در البرز مرکزی (کامبرین میانی) که در این پژوهش سازند ده- صوفیان نامیده می شود در برش های شهمیرزاد، تویه دروار، میلاکوه و ده ملا مطالعه شده است. واحد 2 سازند ده- صوفیان در البرز مرکزی از شمال ایران شامل کربنات های دریایی کم ژرفایی است که به وسیله انواع مختلف کنگلومراهای آهکی توصیف می شود. کنگلومراهای آهکی یکی از تشکیل دهنده های اصلی واحد 2 سازند ده- صوفیان است، ولی منشا آن تا به حال مورد بررسی قرار نگرفته است. کنگلومراهای آهکی یک مجموعه ویژگی ها و متغیرهایی دارند که از کنگلومرای قطعه فراوان تا زمینه فراوان با فلات پبل های پراکنده در زمینه سنگ توصیف می شوند. این کنگلومراها بیشتر الیگومکتیک هستند و به طور چیره از قطعات گل آهکی در اندازه و شکل های متغیر (هم بعد، بیضوی، دیسکی، تابولار و نامنظم) تشکیل شده اند. بر طبق ترکیب، ویژگی های ساختارهای رسوبی همراه و فابریک، کنگلومراهای آهکی در واحد 2 سازند ده-صوفیان شامل دو گروه اصلی است؛ 1) کنگلومراهای آهکی درون سازندی حاصل از فرایندهای رسوبی؛ 2) طبقات کنگلومرایی آهکی دروغین حاصل از فرایندهای دیاژنزی. ویژگی های کلی کنگلومرای آهکی دروغین سازند ده- صوفیان همچون ترکیب الیگومکتیک از قطعات گل آهکی، فابریک موزاییکی، فابریک جنبی و نامنظم، فابریک تدریجی و متغیر، تغییرات تدریجی با رخساره های مجاور و زیرین و نبود ساختارهای رسوبی همراه، سبب می شود که کنگلومرای آهکی دروغین را به تغییر شکل رسوب در طول فرایندهای دیاژنزی اولیه تحت شرایط تدفین کم ژرفا نسبت داد. این ویژگی های متمایز از کنگلومراهای آهکی درون سازندی حاصل از فرایندهای رسوبی است. کنگلومراهای آهکی درون سازندی به وسیله وجود ساختارهای رسوبی اولیه، همانند دانه بندی تدریجی عادی تا وارون، چینه بندی داخلی، چینه بندی مورب هوموکی و وجود قاعده شارپ و فرسایشی مشخص می شوند. کنگلومرای دیاژنزی در واحد آهک های نواری حاصل تغییر شکل نرم آهک های نواری در طول فرایند دیاژنز اولیه است. در برابر آن در کنگلومراهای رسوبی وجود شواهدی از ابعاد، ستبرا، اندازه قطعات، طبقات غنی از قطعه، نوع ماتریکس و تمایل به تشکیل واحدهای برهم افزاینده با سطوح فرسایشی مختلف در میان آنها نشان دهنده تاثیر شرایط پرانرژی و فرسایش مداوم در بخش بالایی موجسار هوای توفانی روی خردشدن مواد آهکی و تشکیل کنگلومرای رسوبی است.

در سنگ های دگرگون شده جنوب باختر گلپایگان، پهنه برشی شکل پذیر نوغان با روند شمال باختر- جنوب خاور گسترش دارد. در این پهنه برشی، انواعی از شیست های پلیتی و پسامیتی به همراه کربنات و سنگ های آذرین، به مجموعه ای از سنگ های میلونیتی و الترامیلونیتی تبدیل شده اند. ساختارهای موجود در سنگ های دگرگون شده پیرامون پهنه برشی نوغان، وجود 3 نسل برگوارگی را روشن می سازد. در این پهنه برشی، موازی بودن برگوارگی میلونیتی با برگوارگی های فراگیر نسل دوم سنگ های دگرگون شده پیرامون، پیشنهاد می دهد که برگوارگی میلونیتی هم زمان با دگرشکلی مرحله دوم گسترش پیدا کرده و با برگوارگی فراگیر نسل دوم همزاد بوده است. برداشت های ساختاری، وجود یک طاق ریخت را در قلمرو این پهنه برشی پیشنهاد می کند به طوری که هندسه و سازوکار جنبشی آن در یال شمال خاوری و یال جنوب باختری عکس همدیگر هستند. برگوارگی های میلونیتی در یال شمال خاوری دارای شیب متوسط تا زیاد به سوی شمال خاور هستند ولی در یال جنوب باختری شیب متوسط به سوی جنوب باختر دارند. خطوارگی های کششی در یال شمال خاوری، دارای میل کم تا متوسط به سوی خاور- جنوب خاور هستند و در یال جنوب باختری میل آنها به سوی باختر- شمال باختر است. مطالعه میکروسکوپی نمونه های جهت دار از سنگ های این پهنه برشی روشن ساخت که در موقعیت ساختاری کنونی، نوع سازوکار جنبشی پهنه برشی در یال شمال خاوری، راستالغز راست بر با مولفه عادی و در یال جنوب باختری، راستالغز چپ بر با مولفه وارون است. این شواهد هندسی و جنبشی پیشنهاد می کند که پهنه برشی در هنگام تشکیل، سازوکار جنبشی راستالغز راست بر با مولفه عادی داشته که در دگرشکلی بعدی، چین خورده و طاق ریختی با راستای شمال باختر- جنوب خاور ساخته است.

در این پژوهش فرسایش پذیری انواع نهشته های مختلف دلتای سفیدرود بر پایه شاخص های مهم و تاثیرگذار زمین شناسی مهندسی، مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته است. برای این منظور، ابتدا محدوده مورد مطالعه از دیدگاه زمین شناسی و رسوب شناسی مورد بررسی قرار گرفته و نهشته های مختلف موجود در این محدوده تفکیک شده است. سپس بر پایه داده های ژئوتکنیک موجود و نتایج بررسی های صحرایی و انجام آزمون نفوذ مخروط دینامیکی (DCP) در 32 محل، ویژگی های زمین شناسی مهندسی این نهشته ها تعیین شده است. در پایان، فرسایش پذیری نهشته ها بر پایه شاخص های بافت و مقاومت برشی با روشی ساده و در عین حال مناسب و دقیق ارزیابی شده است.نتایج پژوهش نشان می دهد که فرسایش پذیری نهشته ها با شرایط رسوب شناسی آنها ارتباط مستقیمی دارد و می توان فرسایش پذیری آنها را بر پایه تاریخچه زمین شناسی نهشته ها تجزیه و تحلیل کرد. همچنین بر پایه نتایج به دست آمده نهشته های خاکریزهای طبیعی دارای بیشترین فرسایش پذیری و نهشته های دلتایی قدیمی دارای کمترین فرسایش پذیری در محدوده دلتای سفیدرود هستند. نتایج این پژوهش، نقش موثری در توسعه پایدار منطقه خواهد داشت.

سنگ های گرانیتوییدی دگرشکل شده در شمال سامان معرف بخشی از فعالیت های ماگمایی پهنه سنندج- سیرجان در مزوزوییک هستند. این گرانیتوییدها به صورت توده های مجزا به درون سنگ های دگرگونی با سن پروتولیت پالئوزوییک و مزوزوییک نفوذ کرده و خود نیز در اثر رویدادهای زمین ساختی بعدی دچار دگرشکلی شده اند. سن سنجی به روش اورانیم- سرب روی بلورهای زیرکن استخراج شده از این سنگ ها بیانگر سن 4 ±± 182 میلیون سال و تشکیل آنها در اشکوب توآرسین از ژوراسیک زیرین است. ویژگی های ژئوشیمی عناصر اصلی و کمیاب بیانگر وابستگی این توده های گرانیتوییدی به فعالیت ماگمایی مناطق فرورانش در حواشی فعال قاره ای است. ظهور توده های گرانیتوییدی بسیار در پهنه سنندج- سیرجان با سن ژوراسیک بیانگر اهمیت این زمان در فعالیت های ماگمایی پهنه سنندج- سیرجان است.

تا پیش از جنگ سرد، تامین مواد استراتژیک و مطالعات مربوط به آنها، بیشتر تحت تاثیر رقابت نظامی میان شرق و غرب قابل بررسی و ارزیابی بود که نمونه جامع آن، فاکتورهای ریسک ژئوپلیتیکی اندرسون برای پیمان آتلانتیک شمالی یا ناتو بوده است؛ ولی پس از جنگ سرد و فروریختن دیوار برلین و توسعه اقتصادی چین، کشورهای غربی بیش از پیش دچار نگرانی و آسیب پذیری از سوی تامین کنندگان مواد معدنی شدند. دلیل اصلی این مهم، تحولات و چرخش از ژئوپلیتیک و ژئواستراتژی به ژئواکونومی و اولویت اقتصاد نسبت به نظامی گری است. بنابراین روش های ارزیابی پس از جنگ سرد، بیشتر مبتنی بر تقابل شمال و جنوب و تامین امنیت یا حفظ قدرت اقتصادی و تهیه کالاهای مورد نیاز جامعه و حفاظت از محیط زیست است. روش های جدید با پژوهش های شورای ملی پژوهش ایالات متحده آمریکا و با ابداع ماتریس حیاتی در دو بعد خطر تامین و اهمیت اقتصادی شروع شد که دیگر روش های بعدی تا مطالعات گرایدل، از اصول آن پیروی می کنند. از میان این مطالعات، بررسی های سازمان زمین شناسی و وزارت دفاع ایالات متحده و اتحادیه اروپا و صنایع کشور آلمان، نشان می دهد که فلوراسپار به عنوان یک کانی حیاتی و استراتژیک در جهان، به دلیل کاربرد آن در تولید فولاد، آلومینیم، هیدروفلوروکربن ها، تفلون ها و انرژی های نو دارای اهمیت اقتصادی است. با بررسی میزان تولید فلوراسپار کشورهای جهان طی 15 سال گذشته، اگر چه ایران با یک درصد تولید، رتبه دهم را کسب کرده است، ولی همچنان یکی از واردکنندگان اصلی کالاهای واسطه ای ساخته شده از این کانی در میان کشورهای منطقه و همسایه است. بنابراین درگام نخست، سرمایه گذاری برای اکتشاف سیستماتیک و ریشه ای منابع فلوراسپار در کشور و به ویژه در منطقه البرز مرکزی، با هدف افزایش میزان ذخایر و تامین مواد اولیه مورد نیاز صنعت آلومینیم کشور، بسیار ضروری به نظر می رسد؛ صنعتی که رقبای جنوبی ایران، به علت ارزان بودن انرژی در این منطقه، با سرمایه گذاری در آن به طور جدی فعال شده اند.

مطالعه نهشته های دونین پسین-کربنیفر پیشین در کرمان به شناسایی بیش از 14 تاکسا از قطعات میکروسکوپی ماهی های غضروفی chondrichthyes)) در این منطقه انجامید. فراوانی قطعات به ویژه در نهشته های فامنین قابل توجه بود. فراوانی قابل توجه protacrodonts و phoebodonts خاص فلات قاره کم ژرفا نسبت به انواع ژرف زی، بیانگر ژرفای کم محیط رسوبی در زمان فامنین است. مجموعه کندریکتین های فامنین برش هوتک با زیای موجود در برش چاهریسه اصفهان قابل مقایسه هستند که نشان از شرایط یکسان محیطی در زمان فامنین در حوضه ایران مرکزی دارد. حضور گونه Deihimmansureae در لایه های duplicata zone نشان می دهد که گستره سنی این گونه تا تورنزین پیشین ادامه می یابد.

سازند مبارک به سن کربنیفر پیشین در دو برش آرو و سیدآباد در یال جنوبی تاقدیس آیینه ورزان- دلیچای در خاور تهران بررسی شده است. این بررسی با هدف تعیین ریزرخساره ها، تفسیر محیط های رسوبی و چینه نگاری سکانسی سازند مبارک صورت گرفته است. در برش آرو و سید آباد این سازند به ترتیب با ستبرای 133 متر و 65 متر شامل سنگ آهک با میان لایه های شیل و مارن بوده و بر پایه ویژگی های سنگ چینه ای به چند واحد سنگی تقسیم شده است. در این برش ها سازند مبارک با یک ناپیوستگی فرسایشی روی سازند جیرود قرار گرفته و به صورت ناپیوسته و همشیب توسط سازند دورود پوشیده شده است. بر پایه یافته های رسوبی و مطالعات سنگ نگاری، 10 رخساره مربوط به چهار کمربند رخساره ای ساحلی/ جزرومدی، تالاب، سد/ برجستگی های ماسه ای و دریای باز شناسایی شده است. این رخساره ها در یک سکوی کربناته از نوع رمپ همشیب نهشته شده اند. تغییرات عمودی رخساره ها نشان دهنده وجود دو توالی رسوبی در این نهشته ها است.

کانسار فلوریت قهرآباد در 58 کیلومتری جنوب خاور شهرستان سقز، در استان کردستان جایدارد. این کانسار(فلوریت) به شکل عدسی های پراکنده، رگه ای و رگچه ای در سنگ های کربناتی با سن تریاس جایگرفته است. 3 نوع فلوریت بنفش، سبز و بی رنگ در این کانسار قابل تشخیص و کانی های باطله شامل کوارتز، دولومیت، کلسیت و باریت است. میزان عناصر خاکی کمیاب در فلوریت موجود در این کانسار میان 18/20 تا 38/48 ppmاست. میزان بیشتر LREEها در فلوریت های بنفش و بی رنگ، نسبت به فلوریت های سبز نشانگر این است که آنها در مراحل اولیه کانی سازی شکل گرفته اند. محاسبه بی هنجاریEuنشانگر این است که فلوریت ها در شرایط قلیایی تا خنثی و تا حدی اکسیدی شکل گرفته اند.در پایان با استفاده از مطالعات ژئوشیمی عناصر خاکی کمیاب می توان نتیجه گرفت که ذخیره فلوریت قهرآباد محصول فعالیت گرمابی (اپی ترمال)است و سیال های کانی ساز دارای منشا ماگمایی یا آب فسیل موجود در حوضه رسوبی هستند که با وجود فعالیت های آذرین می توان این مسئله را توجیه کرد.

سازند داریان یکی از مخازن نفتی میدان پارس جنوبی است. این سازند در چاه های SPO-1، SPO-2 و SPO-3 از این میدان مطالعه شده است. ستبرای سازند داریان در چاه های یاد شده به ترتیب 109، 113 و 114 متر است. بر پایه مطالعات انجام شده روی مقاطع نازک میکروسکوپی حاصل از سه حلقه چاه یاد شده، 9 رخساره کربناته و یک رخساره آواری مشخص شد که در چهار مجموعه رخساره ای شامل مجموعه رخساره ای کشندی (مادستون)، لاگون (مادستون- وکستون بایوکلستی، وکستون- پکستون پلوییدی بایوکلستی، پکستون- گرینستون پلوییدی بایوکلستی، باندستون جلبکی)، رمپ میانی (وکستون- پکستون نرم تن دار اکینوییدی، وکستون- پکستون اربیتولین دار، فریمستون، فلوتستون) و رمپ بیرونی (شیل) قرار می گیرند. مطالعه رخساره ها نشان داد که این سازند در یک رمپ هموکلینال رسوب گذاری شده است. سازند یاد شده 4 مرحله دیاژنزی دریایی، جوی، تدفینی و بالاآمدگی را سپری کرده است. مهم ترین فرایندهای دیاژنزی شناسایی شده شامل میکرایتی شدن، آشفتگی زیستی، ژئوپتال، فشردگی فیزیکی و شیمیایی، سیمانی شدن، نوشکلی، جانشینی، انحلال و شکستگی و پر شدگی است. در میان فرایندهای دیاژنزی، انحلال و شکستگی اصلی ترین فرایندهای افزایش دهنده کیفیت مخزنی و در برابر آن، فشردگی فیزیکی و به ویژه سیمانی شدن، فرایندهای مهم کاهش دهنده کیفیت مخزنی هستند. فرایند انحلال با ایجاد تخلخل های ثانویه حفره ای و قالبی تاثیری مهم در افزایش میزان تخلخل در این سازند داشته است. بیشتر پدیده های حاصل از انحلال در طی دیاژنز جوی و به میزان کمتر طی دیاژنز تدفینی صورت گرفته است. انحلال در برخی از موارد، با توسعه تخلخل های حفره ای موجب اتصال آنها به یکدیگر شده و گاهی نیز در توسعه و گسترش مسیر شکستگی ها و استیلولیت ها و از بین رفتن سیمان های پیشین نقش داشته است که در نتیجه سبب افزایش تراوایی و کیفیت مخزنی در بخش هایی از داریان بالایی و پایینی شده است. همچنین شکستگی ها، از دیگر فرایندهای مهم دیاژنزی، در برخی از موارد با اتصال حفرات انحلالی به یکدیگر، نقش موثری در افزایش تراوایی و کیفیت مخزنی بخش های بالایی و پایینی سازند داریان داشته است.

محدوده مورد مطالعه در مرکز ناحیه لوت و جنوبی ترین بخش نوار آتشفشانی- نفوذی ائوسن- الیگوسن لوت قرار گرفته است. سنگ های آذرین اصلی رخنمون یافته در این محدوده شامل واحدهای وسیع و ستبر آتشفشانی (آندزیت بازالتی، آندزیت، تراکی آندزیت) و آتشفشانی- نیمه آتشفشانی (داسیت - ریوداسیت) با توف های وابسته به سن ائوسن میانی و ائوسن- الیگوسن است که استوک و دایک های میکرودیوریتی با ترکیبی از گابرودیوریت تا کوارتزدیوریت به سن الیگوسن در آنها نفوذ کرده اند. بافت چیره در این سنگ ها پورفیریتیک و شامل کانی های اصلی پلاژیوکلاز، کلینوپیروکسن، هورنبلند، فلدسپار پتاسیم، کوارتز و کمی بیوتیت و کانی های فرعی آپاتیت، زیرکن، روتیل و کانی های کدر است. این سنگ ها با سرشت بیشتر کالک آلکالن پتاسیم بالا تا شوشونیتی، از نوع I و متاآلومینوس هستند و با غنی شدگی LILE و LREE و همچنین Th نسبت به HFSE، تهی شدگی از Nb، Tiو Ta و تهی شدگی کم در HREE و Y مشخص می شوند که این ویژگی ها افزون بر موقعیت زمین ساختی حاشیه فعال قاره ای، در همه سنگ های کالک آلکالن پس برخوردی نیز دیده می شوند. با وجود مقادیر پایین Nb/La، Nb/U و Ce/Pb، مقدار Sm/Yb (1/2-6/1) نشانگر آلایش کم ماگما با پوسته به نسبت نازک بوده که در توافق با ستبرای کم پوسته در این منطقه (km 38-36) است. بر پایه ژئوشیمی عناصر کمیاب و REE، عامل اصلی فعالیت ماگمایی در ماهور ذوب بخشی گوشته سنگ کره ای متاسوماتیسم شده (شبیه E-MORB) با ترکیب اسپینل- لرزولیت دارای کمی گارنت و با حضور فلوگوپیت است که بر پایه مجموعه درشت بلورها، الگوی REE با بی هنجاری منفی Eu (9/0- 63/0Eu/Eu=) و همچنین کالیبراسیون La/Yb نسبت به ستبرای پوسته، تحت تبلور به نسبت خشک در اتاقک ماگمایی کم ژرفا (Km40>) بوده است. بافت های غیرتعادلی، الگوی چندعنصری و REE و بررسی مقدار Y و K2O/Na2O در سنگ های آذرین ماهور نشان می دهد که افزون بر تفریق، آلایش و آمیختگی با ماگمای اسیدی پوسته زیرین آمفیبولیتی به علت گرمای ماگمای گوشته ای و همچنین فرایند AFC در تکامل ماگما نقش مهمی داشته اند. نمودار La در برابر La/Sm ذوب بخشی و مقادیر 3/13-10=Nb/Ta نقش پوسته زیرین را در تکامل ماگما نشان می دهد. حضور هورنبلند بیش از بیوتیت، منشا گوشته- پوسته، مقدار Ce، Ba، Rb، Sr و Rb/Zr، نمودارهای تعیین موقعیت زمین ساختی و شواهد زمین شناسی ناحیه ای از جمله سن بسته شدن اقیانوس نوتتیس، نائین- بافت و سیستان و قطع آمیزه های افیولیتی توسط گدازه های ائوسن در اطراف بیرجند، بیانگر تشکیل فعالیت ماگمایی ترشیری محدوده ماهور و همچنین لوت در موقعیت زمین ساختی پس از برخورد است. ماهیت کالک آلکالن و اثر ژئوشیمیایی فرورانش در این سنگ ها به منشا گوشته متاسوماتیزه به ارث رسیده از فرورانش کم شیب صفحه عربی به زیر صفحه ایران مرکزی در مزوزوییک (فرورانش پوسته اقیانوسی نوتتیس) مربوط است. سازوکار احتمالی برای این فعالیت ماگمایی، کناره گیری صفحه فرورانش یافته و فرونشست کششی پس از کوهزایی است که فعالیت گسل های امتدادلغز و برشی نهبندان و نایبند و همچنین ستبرای پوسته در چگونگی جایگیری آن نقش مهمی داشته است. دگرسانی گرمابی سنگ های آذرین را تحت تاثیر قرار داده و کانه زایی روی و مس به صورت رگه ای، رگچه ای و پرکننده فضای بین برشی در پهنه خردشده گسلی و بیشتر در واحد داسیت- ریوداسیتی صورت گرفته است.

این مطالعه به بررسی توالی رسوبات کرتاسه زیرین شامل سازندهای سرچشمه و سنگانه در برش قلعه زو، از دید نانوفسیل های آهکی می پردازد.ستبرای این دو سازند در برش مورد مطالعه، در مجموع 1351 متر است. بر پایه مطالعات انجام شده، 60 گونه از 33 جنس متعلق به 15خانواده، در این برش شناسایی شد. بر پایه نانوفسیل های آهکی شاخص، حضور بخشبالاییزونNC6، زون NC7A،NC7(B&C) و NC8 (A&B) (معادل با بخش بالایی زیست زون CC7a، زونCC7b وزون CC8) در سازندهای سرچشمه و سنگانه این برش، تایید شده است. با توجه به نانوفسیل های موجود در این برش، سن آپسین پیشین تا اوائل آپسین پسین برای سازند سرچشمه و آپسین پسین تا آلبین پیشین برای سازند سنگانه پیشنهاد می شود.

جریان های گدازه ای مافیک ائوسن سرچشمه، در جنوب باختر ناحیه رفسنجان و در بخش جنوبی کمربند ماگمایی ارومیه- دختر رخنمون دارد. این سنگ ها دارای ترکیب بازالت، آندزیت بازالت و آندزیت هستند و درشت بلورهای کلینوپیروکسن پلاژیوکلاز ± الیوین± هورنبلند دارند. ویژگی های ژئوشیمیایی جریان های گدازه ای مافیک سرچشمه مشخص می کند که این گدازه ها ماهیت کالک آلکالن دارند و در یک محیط زمین ساختی حاشیه فعال قاره ای شکل گرفته اند. مقادیر پایین MgO،Cr و Ni در گدازه های بازالتی ائوسن سرچشمه نشانگر نقش تحول در ماگمای مادر آنهاست. الگوهای چندعنصره بهنجار شده باMORBاین جریان های گدازه ای، غنی شدگی از عناصر LILEمانندSr،Rb،Baو K و تهی شدگی از عناصر HFSEمانندNb،Ta وTi را نشان می دهند. الگوی عناصر خاکی کمیاب بهنجار شده باکندریت در این سنگ ها نیز غنی شدگی به نسبت ضعیفی از عناصر LREE با نسبت (La/Yb)n < 3 برای همه نمونه های سنگی نمایان می کند. ویژگی های ژئوشیمیایی همچون نسبت n<2(La/Yb)، مقادیر Ybو همچنین نمودارهای سنگ شناسی بر پایه نسبت های عناصر کمیاب و خاکی کمیاب (مانندTh/Y،Nb/Y ،Ta/Ybو Ce/Yb) مشخص می کند که گدازه های بازالتی ائوسن سرچشمه از یک گوشته سنگ کره ای متاسوماتیزه شده در ژرفای پایداری اسپینل به وجود آمده اند.

سازند سروک(با سن کرتاسه)یکی از مهم ترین مخازننفتی در جنوب ایران است و حجم قابل توجهی از تولید نفت در حوضهخلیج فارس به این سازند نسبتداده می شود. در طرح مطالعاتیحاضر به منظور ارزیابی توان هیدروکربن زایی این سازند، بررسی روی مغزه ها، خرده های حفاریو نمونه های نفتی تهیه شده از چاه های میادین در بلوک D خلیج فارس درگستره بخش ایرانیانجام شد.تطابق یعنی مقایسه ژئوشیمیایی میان هیدروکربن ها، یا هیدروکربن هابا سنگ منشاو تعیین چگونگی ارتباط ژنتیکی میان آنها کهبرای این منظور از ابزارهاو متغیرهایی مانند بیومارکرها و ایزوتوپ استفاده می شود. نتایج حاصل از تجزیه های ژئوشیمیایی شامل تجزیه های مقدماتی (تجزیهپیرولیز راک -اول)، استخراج و تفکیک بیتومن، آزمایش های تکمیلی (کروماتوگرافی گازی) و کروماتوگرافی گازی-طیف سنجی جرمی و بررسی های ایزوتوپی، روی نمونه ها بیان می دارد که کروژننمونه های بررسی شده مخلوطی از انواع II و IIIاست و نشان می دهد که مواد آلی تولید کننده هیدروکربن از محیطی دریایی همراه با کمی ورودی از خشکی تولید شده اند. هیدروکربن های موجود در سازند سروک از یک سنگ منشا با جنس کلاستیک-کمی کربناتهتولید شدهو در شرایطی احیایی-نیمه احیاییرسوبکرده اند. کروماتوگرام های برش های اشباعنمونه ها نشان از نبود پدیده تخریب زیستی نمونه های مورد مطالعه دارد. نمونه های نفتی و میان لایه ای شیلی-آهکیسازند سروک پتانسیلیهیدروکربنی متوسطتا خوب را نشان می دهند.مجموعه نمونه های مورد بررسی، از دید درجه بلوغ، در شروع پنجره نفت زایی (اواخر دیاژنز-اوایل کاتاژنز) قرار گرفته اند. همچنین هیدروکربن ها ویژگی های پارافینیک-نفتنیک نشان می دهند. به نظر می رسد که لایه های شیلی-آهکی موجود در بخش هایی از سازند سروک (بخش احمدی) در بلوک D خلیج فارس، سبب تولید هیدروکربن های موجود در مخزن سروک شده است.

منطقه اکتشافی سنجدکI، از آنومالی های خاوری مجموعه کانسار های سنگ آهن سنگان است. زمین شناسی این منطقه شامل ماسه سنگ ها و شیل های ژوراسیک، واحدهای اسکارنی و توده نیمه ژرف ترشیری با ترکیب بیوتیت سینوگرانیت و بیوتیت مونزونیت است. به دلیل دگرسانی شدید در توده بیوتیت مونزونیت پورفیری، مطالعات ژئوشیمیایی روی توده بیوتیت سینوگرانیت متمرکز شده است. این توده گرانولار دارای فلدسپار قلیایی، پلاژیوکلاز، کوارتز،ب یوتیت وکانی های فرعی زیرکن، اسفن،آپاتیت و مگنتیت بوده و دگرسانی ضعیف سریسیتی، آرژیلیک، و کمتر سیلیسی در این توده دیده می شود. توده بیوتیت سینوگرانیت، غنی از سیلیس (7/68 تا 2/77 درصدوزنی) و پرآلومینوس بوده و از تبلور تفریقی یک ماگمای گرانیتیI و فقیرازP (میانگین P2O5 1/0 درصد وزنی) منشا گرفته است. این توده متعلق به گرانیتوییدهای نوعI و اکسیدان است. مقادیرREE نشان دهنده بی هنجاری منفیEu، غنی شدگی ملایم از LREE، الگوی مثبت تا نزدیک به مسطح از HREE و بی هنجاری منفیBa،Sr،La،Ce،Ti و Eu است. همچنین بر پایه مقادیر Rb،Nb،Yb، Hfو Ta موقعیت زمین ساختی نمونه ها در محدوده پهنه فرورانش و پس از برخورد قرار می گیرد. مهم ترین رخداد در منطقه اکتشافی سنجدکI نفوذ سیال های آهن دار در سنگ های کربناته، تبلور دوباره آنها، اسکارن زایی (پیشرونده و پسرونده) و نهشته شدن کانسار آهن است که با حضور کانی های کالک سیلیکاتی توجیه می شود. اسکارن های منطقه بر پایه فراوانی کانی های کالک سیلیکاتی و نوع آنها به 4 پهنه گارنت اسکارن، فلوگوپیت اسکارن، اپیدوت اسکارن و آمفیبول اسکارن تفکیک شده اند. ترکیب گارنت ها بر پایه تجزیه ریزکاوالکترونی،آندرادیت- گروسولار(An 100-42.6 Gr 0-55.32Sps0-1.39) و پیروکسن ها از نوع دیوپسیدی- هدنبرگیتی(Di 63-92 Hd4-35 Jo 0.5-3.9) است. کانی سازی در این منطقه به صورت توده ای و چینه سان در سنگ های آهکی دولومیتی صورت گرفته وکانه اصلی مگنتیت است که با مقادیری پیریت، مالاکیت و اکسیدهای ثانویه آهن همراهی می شود. عیار آهن نیز 7/91 درصد است و مقدار گوگرد به 03/0 درصد می رسد. آنومالی سنجدکI در امتداد خاوری کانسار دردوی (در بخش مرکزی معدن سنگان) قرارمی گیرد و شباهت های ژئوشیمیایی توده های نفوذی، شیمی کانی های اسکارن و ترکیب پیروکسن ها و گارنت ها در این منطقه نشان می دهد که آنومالی سنجدکI، ادامه کانسار دردوی بوده که توسط گسل اصلی با روند جنوب خاور- شمال باختراز آن جدا شده است.

منطقه صاحب دیوان در فاصله 20 کیلومتری شمال باختر مشگین شهر در استان اردبیل قرار گرفته است. این منطقه متشکل از مجموعه ای از سنگ های آتشفشانی و توده های نفوذی از کوارتزمونزونیت تا گرانیت با گستره ای از دگرسانی های بسیار مرتبط با فرایندهای گرمابی است. این مقاله با هدف ثبت دگرسانی ها و شناسایی مناطق امیدبخش فلزی از جمله مس، تحت پوشش عملیات ژئوفیزیکی پلاریزاسیون القایی و مقاومت ویژه قرار گرفت تا وجود مواد معدنی در ژرفا بررسی و موقعیت توده های زیر سطحی ثبت شود. بدین منظور ابتدا با برداشت آرایه مستطیلی و تفسیر نقشه های مقاومت ویژه و بارپذیری حاصل، پهنه های بی هنجاری و امیدبخش برای کانی سازی به صورت اولیه شناسایی شد. برای شناسایی عوامل کانی ساز با بیشترین تغییرپذیری و بررسی تفصیلی پهنه های مستعد کانی سازی، نیمرخ های IP دوقطبی- دوقطبی در راستای عمود بر روند کانی سازی در جهت های شمالی- جنوبی پیاده و برداشت شد. همچنین برای بررسی چگونگی توزیع فلزات، همبستگی میان بارپذیری و مقاومت ویژه ارزیابی شد و در پایان تحت شبیه سازی و مدل سازی، شبه مقاطع بارپذیری و مقاومت ویژه تعبیر و تفسیر شد. با توجه به شبه مقاطع مقاومت ویژه و بارپذیری نیمرخ ها، موقعیت، ژرفا، شدت و گسترش کانی سازی تعیین شد. انطباق بی هنجاری های حاصل از نتایج ژئوفیزیکی با ترکیب سنگی و دگرسانی های موجود منطقه نشان از آن دارد که در شمال و جنوب خاور منطقه، کانی زایی مس همراه با افزایش بارپذیری و کاهش مقاومت ویژه بوده است. در این راستا اعمال تصحیحات توپوگرافی سبب شدت بخشی به هاله ها شد. همچنین دامنه نوسان های بارپذیری، امکان تفکیک دگرسانی های مهم منطقه را در ارتباط با کانی زایی مس فراهم ساخت؛ به طوری که بارپذیری بالا احتمالا نشان دهنده مناطق دگرسانی فیلیک است که همراه با پیریت نیز هستند؛ در حالی که دگرسانی پتاسیک با کاهش بارپذیری همراه بوده و منطبق بر توده های آذرین نفوذی است. نتایج نشان از آن دارد که سیال مادر توده پورفیری میکروکوارتزمونزونیت- میکرومونزودیوریت به عنوان منشا کانی سازی بوده و این همراه با آندزیت- داسیت آندزیت پورفیری به عنوان منبع بی هنجاری موجود است. با توجه به همه شواهد حاصل از مطالعات صحرایی و انطباق نتایج ژئوفیزیکی با ترکیب سنگی و دگرسانی های منطقه و در پایان بررسی پهنه های مستعد کانی زایی، نقاط حفاری بهینه با اولویت بی هنجاری (SABH1) منطبق بر پهنه پتاسیک به دلیل پتانسیل بالای کانی زایی مس پیشنهاد شد.

رخداد معدنی مس علی آباد موسوی- خان چای در منطقه طارم و در فاصله 30 کیلومتری خاور زنجان جای گرفته است. سنگ های رخنمون یافته در منطقه شامل مجموعه ای از سنگ های آتشفشانی و آتشفشانی- رسوبی ائوسن (معادل سازند کرج) است که توسط توده های نفوذی الیگوسن با ترکیب کلی کوارتزمونزونیتی مورد هجوم قرار گرفته اند. کانه زایی مس در این منطقه به صورت رگه و رگچه های کوارتزی مس دار درون واحدهای توفی حدواسط و گدازه های آندزیتی رخ داده است. بر پایه مطالعات میکروسکوپی، کانه های موجود در کانی سازی منطقه مورد مطالعه شامل کالکوپیریت و به مقدار کمتر پیریت و اولیژیست و کانی های باطله شامل کوارتز و کلریت است. بافت کانه ها شامل دانه پراکنده، رگه- رگچه ای، برشی، پرکننده فضاهای خالی و جانشینی است. دگرسانی های موجود شامل سیلیسی و کلریتی شدن در بخش های کانه دار است. دو مرحله کانه زایی اولیه و ثانویه در رخداد معدنی مس علی آباد موسوی- خان چای قابل تشخیص است. کانه زایی مرحله اولیه با تشکیل پیریت و کالکوپیریت های دانه پراکنده درون واحدهای توفی و گدازه ای (زیرمرحله اول) آغاز و به ترتیب با ته نشست کوارتز، کالکوپیریت و پیریت در رگه ها و سیمان گرمابی برش ها (زیرمرحله دوم)، رگچه های منفرد و یا دسته رگچه های نیمه موازی تا متقاطع کوارتز (زیرمرحله سوم) و سرانجام رگه و رگچه های کوارتزی- اولیژیستی (زیرمرحله چهارم) مشخص می شود. مالاکیت، آزوریت و هیدروکسیدهای آهن با بافت های رگه- رگچه ای و پرکننده فضاهای خالی در مرحله ثانویه تشکیل شده اند. مقایسه الگوی عناصر خاکی کمیاب در سنگ های میزبان بدون کانه زایی و بخش های کانه دار بیانگر غنی شدگی این عناصر در بخش های کانه دار است. این امر می تواند نشان دهنده بالا بودن غلظت عناصر خاکی کمیاب در سیال های کانه ساز و یا واکنش بالای سیال به سنگ در منطقه علی آباد موسوی- خان چای باشد. غنی شدگی عناصر کانه ساز (Cu، Pbو Zn) در بخش های کانه دار بیانگر شسته شدن عناصر از سنگ میزبان دگرسان شده به بخش های کانه دار توسط سیال های کانه ساز است. ویژگی های رخداد معدنی مس علی آباد موسوی- خان چای با کانسارهای مس نوع رگه ای قابل مقایسه است.

جذب امواج لرزه ای در هر منطقه از متغیرهای مهم در شناخت درون زمین و از عوامل تاثیر گذار در خطر ناشی از رخداد زمین لرزه های بزرگ است.ویژگی های جذب امواج لرزه ای به عوامل مختلفی از جمله لرزه خیزی، پیچیدگی های زمین ساختیو ویژگی های محیط انتشار امواج هر منطقه مرتبط است. شمال باختری ایران از مناطق مهم جمعیتی و اقتصادی کشور است که پیشینه لرزه خیزی آن نشان از فعالیت شدید این ناحیه دارد. یکی از اهداف این مطالعه برآورد ضریب کیفیت و چگونگی جذب امواج حاصل از زمین لرزه در این منطقه است. دراین مطالعه از تعداد بیش از13000زمین لرزه ثبت شده در شبکه مرکز لرزه نگاری کشوری (IRSC) و شبکه ملی لرزه نگاری باند پهن ایران (INSN) در گستره طول جغرافیایی43 تا 50 و عرض جغرافیایی 36 تا 40 درجه، برای برآورد جذب امواج لرزه ای استفاده شده است. ضریب کیفیت امواج کدا برآورد شده به طور میانگین از رابطه بسامدی پیروی می کند. مقادیر برآورد شده ضریب کیفیت در منطقه مورد مطالعه نشان می دهد بیشتر نواحی منطقه مورد بررسی از دید جایگاه زمین ساختی و لرزه زمین ساختی از جمله مناطق فعال به شمار می آیند. رابطه ضریب کیفیت برای گسل شمال تبریز و نواحی پیرامون آن از جمله آتشفشان سهند برآورد شده است که کاهیدگی به مراتب بیشتری از نواحی دیگر دارد که این نشان دهنده ناهمگنی بالا و جریان گرمایی گوشته بالایی در پهنه فعال و لرزه خیز گسل شمال تبریز و نواحی پیرامون آن است. همچنین بیشترین مقدار بسامدی ضریب کیفیت مربوط به ایستگاه زنجان و کمترین میزان آن مربوط به ایستگاه تبریز است.در مقایسه نتایج حاصل از این پژوهش با مطالعات صورت گرفته برای دیگر مناطق ایران و جهان ضریب کیفیت کم و جذب زیاد برآورد شده به دور از انتظار نیست و وجود نواحی کم سرعت از مطالعات پیشین را که در این ناحیه صورت گرفته تایید می کند. تغییرات جانبی برآورد شده نیز همخوانی بسیار مناسبی با واحد های زمین ساختی بزرگ مقیاس در منطقه نشان داد.

سازند داریان در حوضه زاگرس در دو سامانه رسوبی مختلف نهشته شده است. در برخی مقاطع توالی کربناتی کم ژرفا همراه با اربیتولیناها و جلبک، و در برخی دیگر توالی کربناتی کم ژرفا همراه با شیل ها و مارن های پلاژیک است. سازند داریان در برش های سطحی کوه گدوان (گدایون) و کوه بانش در شمال گسل زاگرس مطالعه شده است. مطالعات سنگ نگاری و تحلیل رخساره ها به شناسایی ریزرخساره های مختلف انجامید. این ریزرخساره ها در 5 کمربند رخساره ای شامل لاگون، سد، دریای باز کم ژرفا، شیب قاره و دریای ژرف و در یک محیط رمپ کربناته تک شیب و حوضه اینتراشلف نهشته شده اند. تغییرات سطح آب دریا در زمان رسوب گذاری سازند داریان به تشکیل 3 توالی رسوبی کامل رده سوم با مرزهای نوع اول و نوع دوم انجامیده است. این توالی ها بر پایه تحلیل رخساره ها، تجمع و نوع مجموعه جانوری، لاگ های الکتریکی گاما و اورانیم و شناسایی الگوی انباشتگی پیشرونده و پسرونده رسوبات شناسایی شد. مرز انتهایی توالی سوم در هر دو برش از نوع اول و در دیگر مرز ها از نوع دوم است. سطوح تغییرات سطح آب دریا در نهشته های سازند داریان با صفحه عربی مقایسه شده است. نوسانات سطح آب دریا در زمان نهشته شدن سازند داریان کمتر تحت عوامل درون حوضه ای بوده و بیشتر از تغییرات ناحیه ای به ویژه سکوی عربی پیروی کرده است.

در منطقه احمدآباد خارتوران در 175 کیلومتری جنوب خاور شاهرود، تعداد قابل توجهی گنبد آداکیتی رخنمون دارد که به درون واحدهای آتشفشانی-رسوبی پالئوسن- ائوسن نفوذکرده اند. ترکیب سنگ شناختی این گنبد ها شامل آندزیت، تراکی آندزیت، تراکی داسیتی و داسیت است. پیروکسن (اوژیت)، هورنبلند سبز و پلاژیوکلاز آشکارترین کانی های مافیک و فلسیک سازنده این سنگ ها هستند. باتوجه به میزانHREE پایین وLREE بالا به همراه دیگر ویژگی ها از جمله SiO2بین 91/58 تا 41/63 درصد،Na2O بیش از 3 درصد، Al2O3 بیش از 16 درصد،Yb پایین تر از 8/1 پی پی ام،Y کمتراز 18 پی پی ام و نسبت Na2/OK2O بین 98/0 تا 3/2 درصد، این سنگ ها در گروه آداکیت های پرسیلیس قرار می گیرند. غنی شدگی از عناصرLREE نسبت بهHREE، تهی شدگی از Nb و Ti و تمرکز بالایRb ، Ba،K و Thبیانگرآلایش پوسته ای ماگمای سازنده سنگ های آداکیتیمورد است. آنکلاوهایی با ابعاد و ترکیب متفاوت در این گنبدها دیده می شوند که شواهدی از آمیختگی ماگمایی و آغشتگی با پوسته قاره ای هستند. مجموعه شواهد سنگ شناختی و ژئوشیمیایی نشان می دهد که ماگمای سازنده این سنگ ها از ذوب ورقه اقیانوسی فرورانش یافته و دگرگون شده نوتتیس (شاخه سبزوار- درونه) سرچشمه گرفته است.