نشریه مهندسی مالی و مدیریت اوراق بهادار
پیاپی 8 (پاییز 1390)

امروز به لحاظ پیچیدگی محیط های تجاری جدید و تنوع خدمات و محصولات ارائه شده توسط موسسات اعتباری،کسب رفاه مالی ،مستلزم درک مناسب مباحث و مسائل مالی است .این نیاز از مدت ها قبل در اغلب جوامع مدرن درک شده و از سال های اولیه دهه 90 میلادی تحت عناوینی نظیر سواد مالی و مالیه شخصی مطرح گردیده و با گذشت زمان به اهمیت آن افزوده شده است ،به گونه ای که امروزه مفاهیم مرتبط با آن در کشور هایی نظیر آمریکا و انگلستان به عنوان بخشی از سرفصل دروس دبیرستان ها و رشته های مختلف دانشگاهی تلقی می گردد . در این کشورها بنیادهای غیر انتفاعی متعددی وظیفه توسعه سواد مالی را عهده دار بوده و با انجام آزمون های متعدد به اندازه گیری پیشرفت سواد مالی در کشور خود می پردازند .علیرغم اهمیت سواد مالی ،تاکنون مفاهیم و موضوعات مرتبط با آن در ایران کمتر مورد توجه بوده و حتی ابزار مناسبی جهت سنجش آن در کشور وجود ندارد .در این پژوهش ابتدا مفهوم سواد مالی ومبانی نظری و پیشینه پژوهش های انجام شده در این حوزه مطرح می شود . سپس از تکنیک دلفی فازی برای کسب اجماع 12 نفر از خبرگان مالی کشور (به عنوان پانل دلفی ) استفاده و پرسشنامه ای مشتمل بر 25 سوال جهت سنجش سواد مالی دانشجویان ایرانی تدوین و به عنوان الگوی سنجش سواد مالی در سطح دانشگاه های کشور ارائه گردیده است .نتایج پژوهش نشان دادسوالات منتخب حاصل از اجماع خبرگان در بردارنده مفاهیم متنوعی از جمله ارزش زمانی پول،مالیات، سرمایه گذاری درسهام و اوراق مشارکت، تورم، بانکداری الکترونیک، طرق مختلف استقراض، بیمه وبازنشستگی و...هستند.

رتبه بندی شرکت های پذیرفته شده در بورس، آیینه تمام نمایی از وضعیت آنها بوده و معیاری برای سرمایه گذاری بشمار می آید. این امر موجب افزایش رقابت، توسعه و کارایی بازار نیز می شود. در این تحقیق، پنجاه شرکت برتر پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران طی سه سال 1387 تا 1389بر اساس نسبت های مالی (نقدینگی، فعالیت، اهرمی و سودآوری) با استفاده از رویکرد ترکیبی AHP-TOPSIS رتبه بندی و سپس با رتبه بندی ارائه شده توسط بورس مقایسه و همبستگی میان آنها توسط آزمون اسپیرمن بررسی شد. در ابتدا دیدگاه خبرگان و مسئولین بازار سرمایه و اساتید مالی دانشگاه ها نسبت به میزان تاثیر نسبت ها توسط پرسشنامه جمع آوری و با تکنیک AHP وزن دهی و سپس شرکتها با استفاده از تکنیک TOPSIS بر اساس نسبتها رتبه بندی شدند. نتایج حاصل از آزمون اسپیرمن حاکی از وجود همبستگی ضعیف میان رتبه بندی بر اساس رویکرد ترکیبی AHP-TOPSIS و رتبه بندی بورس است؛ در واقع نتایج نشان می دهند که شرکت های برتر منتخب بورس لزوما رتبه های بالاتری را از جنبه نسبت های مالی نداشته و صورت های مالی شرکت ها، تقریب ضعیفی برای احتمال برتری آنها در بورس به شمار می آیند.

در این تحقیق، به شاخص جدیدی بنام شارپ تجدید نظر شده (R-Sharp) مبتنی بر ارزش در معرض خطر از جمله شاخص های قابل قبول جهت ارزیابی عملکرد شرکت های فعال دربازار سرمایه است، پرداختیم و سپس این شاخص را با روش شارپ مقایسه نمودیم. در شاخص R-Sharp از مفهوم ارزش در معرض خطر(Value at Risk) استفاده شده است.
نتایج این تحقیق بیانگر آن است که محاسبه VaR با روش GARCH با توجه به عدم وجود ناهمسانی واریانس در سری زمانی داده ها، مقدور نبوده و بنابراین ارزش در معرض خطر برای 10 شرکت سرمایه گذاری در بورس اوراق بهادار تهران به روش RiskMetrics با ضریب هموارسازی نمایی در سطوح اطمینان 99.9%، 99% و 95% و دوره های زمانی 1 و 10 روزه محاسبه گردید. نتایج پس آزمایی بیانگر صحت VaR محاسبه شده در سطح اطمینان 95% و دوره زمانی یک روزه برای تمامی شرکت های مورد بررسی، قابل اتکا بوده و در سطوح اطمینان بالاتر برای اغلب شرکت ها مناسب نمی باشد. مطلب اخیر با پیشنهاد سیستم RiskMetrics استاندارد مبنی بر استفاده از سطح اطمینان 95% مطابقت دارد. پس از محاسبه VaR و آزمون پس آزمایی آن، شاخص SHARP وR-SHARP برای دوره زمانی سال 1385 تا انتهای سال 1388 محاسبه گردید. نتایج بدست آمده بیانگر وجود اختلاف هایی در نحوه ارزیابی عملکرد و رتبه بندی این دو شاخص می باشد بنابراین رتبه بندی دو روش با آزمون ناپارامتریک ویل کاکسون مورد بررسی قرار گرفت و نتایج آزمون های مذکور در این تحقیق بیانگر عدم وجود اختلاف معنی دار در رتبه بندی این دو شاخص می باشد.

موضوع مورد بحث در این تحقیق، غربال با استفاده از تصمیم گیری چندمعیاره، منطق فازی و بهینه سازی می باشد. در این تحقیق از دو دسته معیار عمومی تحت عناوین سلامت مالی در سال قبل و معیار موفقیت بازار در سال جاری استفاده شده است. برای معیار عمومی سلامت مالی، هفت نسبت مالی و برای معیار عمومی موفقیت بازار، دو معیار حداکثر ریسک و بازده ای برای سه سال مالی در نظر گرفته شد که در ابتدا با استفاده از روش AHP، کارشناسان بورس اوراق بهادار تهران به این معیارها رتبه داده اند و با ماتریس مقایسه ی زوجی، وزن این معیارها به دست آمده است و سپس با استفاده از توابع عضویت فازی مقادیری از 0 تا 1 به معیارهای این تحقیق اختصاص داده شده است. سه فرمول شناخته شده در این تحقیق برای جمع هر دو دسته معیار استفاده شده اند و در نهایت شرکت هایی که حداقل در دو فرمول بیشترین مقدار را داشته باشند، از غربال عبور کرده اند. نتایج این تحقیق نشان می دهد که همبستگی قابل ملاحظه ای بین معیار موفقیت بازار شرکت و سلامت مالی وجود دارد. در این تحقیق از روش بهینه سازی نیز استفاده شده است. با این روش دیگر نیازی به اظهار نظر کارشناسان وجود نخواهد داشت و وزن معیارها با الگوی ارائه شده محاسبه شده است.

بی تردید امروزه بیشترین مقدار سرمایه گذاری از طریق بازار سرمایه در تمام جهان مبادله می شود.اقتصادهای ملی به شدت متاثر از عملکرد بازار سرماهی است. به علاوه بازار سرمایه به عنوان یک ابزار سرمایه گذاری در دسترس، هم برای سرمایه گذاران کلان و هم برای عموم مردم شده است. بازارها نه تنها از پارامترهای کلان، بلکه از هزاران عامل دیگر نیز متاثر می شوند. تعداد زیاد و ناشناخته بودن عوامل موثر در بازار بورس، اوراق بهادار موجب عدم اطمینان در زمینه سرمایه گذارای شده است.
روشن است که خصوصیت عدم اطمینان، امر نامطلوبی است و از طرفی برای سرمایه گذارانی که بازار سهام را به عنوان مکان سرمایه گذاری انتخاب نموده اند، این خصوصیت اجتناب ناپذیر است. بنابراین به طور طبیعی تمام تلاش سرمایه گذار، کاهش عدم اطمینان است و از این جهت پیش بینی در این بازار یکی از ابزارهای کاهش عدم اطمینان می باشد.
یکی از کاربردهای پیش بینی نرخ ارز در صنعت کشور، استفاده در خرید مواد اولیه و تجهیزات مورد نیاز از خارج و فروش تولیدات به شکل نقدی است. با خرید یا فروش نقدی در زمان مناسب می توان سود قابل ملاحظه ای را عاید شرکت ها کرد.
یکی از روش های نوین مورد استفاده در زمینه ی پیش بینی قیمت ارز، استفاده از شبکه های عصبی می باشد. در این پژوهش با استفاده از شبکه های عصبی چند لایه ی پیشخور، اندیکاتوری جهت پیش بینی نرخ ارز با زبان MQL4 در نرم افزار متاتریدر تهیه شده است. نتایج نشان می دهد که مدل سازی پیش بینی قیمت ارز با استفاده از زبان مذکور مبتنی بر شبکه های عصبی تائید می گردد.

مسئله ی انتخاب پرتفلیو شامل پارامترهای مبهم بسیاری است و مجموعه فازی یک ابزار قدرتمند برای مقابله با عدم قطعیت مربوط به متغیرهای بازارهای مالی و رفتار سرمایه گذاران می باشد. این مقاله یک شیوه تصمیم گیری با معیارهای چندگانه فازی[i] (FMCDM) برای ارزیابی 10 سهم از بورس اوراق بهادار تهران و تشکیل سبد سهام را ارائه می دهد. روش فرآیند تحلیلی سلسله مراتبی فازی[ii] (FAHP) برای مشخص نمودن وزن معیارها برطبق اولویت های دو سرمایه گذار به کار گرفته شده است. عملکرد گزینه های سرمایه گذاری نسبت به هر معیار به وسیله عبارات کیفی کلامی[iii] بررسی می شود و در انتها نسبت های مناسب هر سهم در پرتفلیو بر پایه ارزیابی عملکرد هر گزینه، پیشنهاد می گردد. نتایج نشان می دهد که نرخ بازده مورد انتظار سالانه پرتفلیو تشکیل شده به کمک روش فوق بیشتر از بازده شاخص بورس اوراق بهادار تهران در طی سال 89 می باشد.

در تحلیل های کلاسیک طرحهای سرمایه گذاری، فرض بر قطعی و معین بودن داده های مربوط به طرح می باشد. از آنجا که داده های مالی و نیز نرخ سود مورد انتظار طرح به آینده مربوط شده و بنابراین با عدم قطعیت مواجه می باشند، نتیجه این ارزیابی ها واقعی نخواهد بود. هدف اصلی این تحقیق به کارگیری قابلیتهای نظریه فازی در مواجهه با این عدم قطعیت می باشد. بدین منظور می توان به جای هرعدد قطعی و با کاربرد نظریه فازی، یک عددفازی را مورد استفاده قرار داد. این اعداد قابلیت نمایش یک عدد قطعی رادر سه وضعیت کمترین مقدار ممکن، محتمل ترین مقدار و بیشترین مقدار ممکن دارا می باشند. همچنین تکنیک خالص ارزش فعلی با رویکرد فازی توسعه یافته است تا با استفاده از داده های فازی طرح بتوانند درتحلیل اقتصادی آن به کار رود. نتایج نهائی، به جای اعداد قطعی، اعداد فازی خواهند بود که به تصمیم گیرنده بینش وسیع تری درمورد خروجی های ممکن می دهند. همچنین ازآنجا که نتایج نهائی اعدادفازی می باشند، مقایسه بین پروژه های مختلف به قسمی متفاوت صورت می گیرد. روش رتبه بندی ارائه شده دراین تحقیق به مقایسه پروژه های مختلف در حالت فازی پرداخته و به تصمیم گیرنده درانتخاب اقتصادی ترین طرح سرمایه گذاری یاری می رساند و نتایج تحقیق، این امر را تائید نموده است.

آنالیز حساسیت روشی است که با استفاده از مدل سازی یک سیستم، روابط بین پارامترهای ورودی را تعیین کرده و تاثیر هر یک از این پارامترها را بر نتیجه و خروجی مدل می سنجد تا پارامترهایی که بیشترین تاثیر را بر نتیجه دارند به عنوان حساس ترین و مهمترین متغیرهای ورودی شناسایی شوند. در واقع آنالیز حساسیت رابطه بین متغیر ها و میزان تاثیر آنها بر یکدیگر را مشخص نموده، پارامترهای مرتبط با متغیر های خروجی را شناسایی و میزان تاثیر هر یک از متغیرهای ورودی بر خروجی مدل را تعیین می کند. هدف از مقاله حاضر تعیین پارامترهای تاثیر گذار در ارزش خالص فعلی (NPV) واحد صنعتی جاج شهرستان سربیشه استان خراسان جنوبی با استفاده از تحلیل حساسیت می باشد. تضمین آینده اقتصادی طرح با شناسایی پارامترهای حساس که تغییرات جزئی آنها می تواند موجب تغییرات اساسی در ارزش خالص فعلی گردد، ممکن خواهد بود. بنابراین پس از تشکیل جدول جریان نقدینگی تنزیل شده، فرآیند مالی سیستم اقتصادی فوق مدل سازی شد. سپس با استفاده از انواع روش ها مانند آنالیز گردبادی، عنکبوتی و حساسیت مشخص گردید که قیمت فروش و میزان تولید سالانه مهمترین پارامترهای تاثیر گذار بر خروجی می باشند. بدیهی است با تمرکز بر روی پارامترهای تاثیر گذار می توان تا حد زیادی ریسک سرمایه گذاری را کاهش داد.