مجله پژوهش های دانش زمین
پیاپی 9 (بهار 1391)

رودخانه ها نسبت به حرکات تکتونیکی حساس هستند. ارتباط نزدیکی بین لندفرم های رودخانه ای و حرکات تکتونیکی وجود دارد. این تحقیق اثرات فعالیت های تکتونیکی جدید را بر روی شبکه زهکشی در مناطق کوهستانی البرز شمالی (حوضه های آبریز واز و لاویج در استان مازندران) مورد بررسی قرار می دهد. شاخص های ژئومورفیک معیارهایی هستند که قادر به کشف واکنش لندفرم ها نسبت به فرایندهای تغییر شکل هستند. این حوضه ها از نظر زمین شناسی مشتمل بر توالی رسوبات دریایی و خشکی از مزوزوئیک تا سنوزوئیک هستند. گسل های متعددی در منطقه مورد مطالعه مشخص شده اند. پارامترهای مورفومتریک محاسبه شده در این تحقیق شاخص های ژئومورفیک و پارامترهای سلسله مراتبی شبکه زهکشی هستند. شاخص های ژئومورفیک محاسبه شده در این تحقیق، نشان دهنده ی فعالیت تکتونیکی منطقه است. با توجه به پارامترهای سلسله مراتبی شبکه هیدروگرافی، عدد آنومالی سلسله مراتبی (Ha) و شاخص آنومالی سلسله مراتبی (Δ a) ، نقش تکتونیک در سازماندهی شبکه زهکشی حوضه های واز و لاویج کم است.

یکی از راه حل های اصولی برای پیشگیری و مهار سیل ، شناسایی مناطق خطرساز و سیل خیز در داخل حوضه آبخیز است و اصولا مهار و پیشگیری از سیل باید ابتدا در سر منشا آن یعنی زیرحوضه های آبخیز مورد توجه قرار گیرد. از این نظر حوضه آبخیز رودخانه جاماش به علت وقوع سیل های ویرانگر در آن، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در این مطالعه مدل حوضه آبخیز با استفاده از نرم افزار HEC-GeoHMS تهیه و شبیه سازی هیدرولوژیک حوضه توسط مدل HEC-HMS انجام شد. جهت واسنجی پارامتر شماره منحنی و اعتباریابی مدل، از آمار 4 رگبار مشاهده ای و سیل همزمان آنها استفاده شده است. نتایج نشان دادند که این مدل در خصوص پیش بینی دبی اوج و زمان مربوط به آن در خروجی حوضه می تواند نتایج قابل قبولی را ارائه نماید. در این تحقیق، با استفاده از روش حذف متوالی زیر حوضه ها برای دو واقعه بارندگی به عنوان نمونه، نقش کلیه زیرحوضه ها در هیدروگراف سیل خروجی تعیین و بر اساس آن اولویت بندی انجام گرفت. نتایج نشان می دهد میزان مشارکت زیر حوضه ها در سیل خروجی با مساحت آنها رابطه مستقیم ندارد و لزوما زیرحوضه ای که مساحت بزرگتر و یا دبی اوج بیشتری داشته باشد، در سیل خروجی کل حوضه تاثیر بیشتری ندارد بلکه اثر متقابل عوامل موثر مانند موقعیت مکانی زیرحوضه ها و نقش روندیابی در رودخانه اصلی و نقش شاخص های مورفومتری کانال رود نیز میتواند نقش مهمی داشته باشد.

مطالعات انجام شده در سطح جهان حاکی از افزایش خسارات ناشی از رخداد حوادث جوی و در این تحقیق تگرگ طی دهه های اخیر است. خسارات تگرگ عموما برای بخش های مختلف کشاورزی اعم از زراعت و باغداری و در مواردی برای بخش هایی چون ساختمان حایز اهمیت است. در تحقیق حاضر برای تعیین شدیدترین تگرگ های شمال باختری ایران به عنوان یکی از پهنه های شناخته شده و تگرگ خیز ایران، داده های مورد نیاز در قالب کدهای هفتگانه تگرگ، مربوط به هوای حاضر از مجموع 16 ایستگاه تهیه و ارتفاع آب معادل آنها محاسبه شد تا نهایتا بر پایه معیار جمع روزانه ارتفاع آب مجموعه ایستگاه های درگیر، 4 مورد از شدیدترین تگرگ ها تعیین شدند. گشایش پرونده داده های تهیه شده از بایگانی NCEP/NCAR و تبدیل آنها به پوشه های متنی در زمان های انتخابی با استفاده از برنامه های رایانه ای در محیط هایC، Grads و نهایتا Surfer ؛ امکان طراحی و تفسیر الگوهای همدید نهایی را فراهم کرد. نتایج نشان داد طی تمامی روزهای بارش تگرگ، سراسر یا بخشی از شمال باختری ایران زیر یال خاوری ناوه بالا بوده است. در این حال استعداد سرزمین به لحاظ داشتن بیشینه 3 تا 5 گرم بر کیلوگرم نم ویژه و بیشینه 20 تا 30 گرم بر متر مربع آب قابل بارش در پایین ترین لایه جو (تا 300 هکتوپاسکال) ، زمینه ساز تگرگ زایی حرکات بالاسوی جو بوده است. این حرکات در اکثر روزهای رخداد تگرگ، در قالب یک هسته، روی سرزمین یا در کناره آن با بیشینه سرعت 08/0- پاسکال بر ثانیه و با حضور هسته های بیشینه رودباد با سرعت 30 تا 40 متر بر ثانیه در جنوب یا جنوب باختری سرزمین (بجز تگرگ 1 می 2008) مشاهده گردید.

شناسایی منابع رسوب یکی از پارامترهای مهم در انتخاب روش مناسب حفاظت خاک و کنترل فرسایش می باشد. در این تحقیق با استفاده از تکنیک منشایابی رسوبات، سهم هر یک از منابع رسوب براساس فرسایش سطحی و زیرسطحی در حوضه طالقانی شهرستان خرم آباد تعیین گردید. به این منظور، 44 نمونه خاک از منابع مختلف رسوب مشتمل بر فرسایش سطحی و زیرسطحی، و همچنین 19 نمونه از رسوب تولیدی حوضه شامل 11 نمونه از رسوبات کف بستر و هشت نمونه از رسوب معلق رواناب خروجی حوضه، برداشت شد. به منظور منشایابی رسوب تولیدی حوضه و تعیین سهم هر یک از منابع، 11 ردیاب شامل آهن (Fe) ، روی (Zn) ، مس (Cu) ، منیزیم (Mg) ، سدیم (Na) ، کلسیم (Ca) ، پتاسیم (K) منگنز (Mn) ، کربن آلی (C) ، نیتروژن کل (N) و فسفر قابل جذب (P) در نمونه های منابع رسوب و رسوب کف و معلق اندازه گیری شد. همچنین میزان دقت نتایج نمونه های کف بستر و نتایج نمونه های رسوب معلق رواناب در تکنیک منشایابی رسوب مورد مقایسه قرار گرفت. با مقایسه ردیاب ها در منابع رسوب و تحلیل تابع تشخیص، ردیاب های Na و K به عنوان ترکیب بهینه ردیاب هادر تفکیک منابع رسوب انتخاب شدند. نتایج مدل های چند متغیره ترکیبی نشان داد سهم منابع تولید رسوب براساس فرسایش سطحی و زیرسطحی به ترتیب برابر با 6/20 و 4/79 درصد است. نتایج این تحقیق می تواند در انتخاب مناسب ترین روش کنترل فرسایش در منطقه مطالعاتی و تعمیم به مناطق مشابه مورد استفاده قرار گیرد.

سازند آب تلخ یکی از واحدهای سنگی حوضه رسوبی کپه داغ در شرق و شمال شرق ایران است که بیشترین ضخامت را در شرق این حوضه به خود اختصاص داده است. لیتولوژی این سازند، شامل مارن های خاکستری تا سبز، آبی و مارن های سیلتی بوده که به صورت هم شیب و پیوسته بر روی آخرین واحد آهک گل سفیدی به رنگ سفید تا نخودی سازند آبدراز، قرار گرفته و خود توسط ماسه سنگ ها، مارن ها و آهک های زرد تا خاکستری سازند نیزار، به صورت هم شیب پوشیده می شود. سازند آب تلخ از لحاظ نانوفسیل های آهکی دارای فراوانی و غنای بسیار زیاد و دارای حفظ شدگی خوب تا متوسط بوده و حاوی جامعه فسیلی قلمرو تتیس می باشد. برای مطالعه نانوفسیل های آهکی این سازند، تعداد 468 نمونه از توالی های رسوبی این برش، برداشت و مورد مطالعه قرار گرفته است. ضخامت سازند آب تلخ در این برش 5/1759 متر اندازه گیری شده است. در این مطالعات، 108 گونه نانوفسیلی از 51 جنس و 14 خانواده شناسایی شده است. بیوزون های نانوفسیلی سازند آب تلخ، به ترتیب از قاعده تا راس شامل CC22، CC21، CC20 و CC23a از الگوی سیسینگ (1977) تصحیح شده توسط پرک نیلسن (1985) و زیر زون هایUC15bTP، UC15cTP، UC15dTP و بیو زون UC16 از الگوی بورنت (1998) در آن تشخیص داده شده است. بدین ترتیب برای سازند آب تلخ در برش چینه شناسی روستای آب تلخ، سن انتهای کامپانین پیشین تا انتهای کامپانین پسین پیشنهاد می شود.

در مقاله پیش رو با به کارگیری روش K-Means برای کلاس بندی گمانه های حفاری شده در کانسار پرکام، تحت سه مقدار عیار عناصر سرب، روی و آهن مقدار بهینه K در هر مورد محاسبه شده و سپس به کلاس بندی داده های مذکور، و تجزیه و تحلیل رفتار آنها نسبت به یکدیگر پرداخته شده است. در این پژوهش به منظور مشخص نمودن مقدار مناسب K جهت تعیین تعداد کلاس ها، از معیار مناسبی استفاده گردیده که با توجه به آن تعداد کلاس ها از 3=K الی10=K تغییر داده می شوند و سپس به کمک معیار مذکور گروه بندی های حاصل شده مورد تحلیل قرار می گیرند تا K بهینه انتخاب شود. به استناد نتایج حاصل شده، خوشه بندی با تعداد 3=K در مورد سرب و روی و 4=K در مورد سرب و آهن، نسبت به تعداد کلاس های دیگر در هر مورد، مناسب تر بوده و با توجه به کلاس بندی صورت گرفته با موارد فوق الذکر، مشاهده گردیده است که با افزایش عیار عنصر سرب، عیار عنصر روی نیز افزایش یافته و درصد عنصر آهن در ابتدا افزایش و سپس کاهش می یابد. بنابراین می توان با استفاده از روش پیشنهادی فوق به بررسی میزان تغییرات عناصری چون مس و یا سرب با دیگر عناصر موجود در آنالیز های انجام شده پرداخت که خود می تواند دیدگاه بسیار مناسبی را پیش روی تصمیم گیران این صنعت ایجاد نماید.

کمپلکس بهله-سیدان در غرب شهرستان ارومیه شامل مجموعه ای از سنگ های آذرین، رسوبی و دگرگونی است. بخش های دگرگون شده شامل طیفی از سنگ های آذرین اسیدی، مافیک تا اولترامافیک و سنگ های کربناته که تحت تاثیر چندین فاز دگرگونی قرار گرفته است. پاراژنز کانی ها و فابریک های موجود و همچنین ژئوشیمی سنگ کل و ترکیب شیمیائی بلورها شواهد روشنی از رخداد های دگرگونی در خود جای داده است. مطالعه شاخص های فابریکی بیانگر تاثیر حداقل دو فاز دگرگونی ناحیه ای و یک فاز دگرگونی دینامیکی با روند شمال غربی-جنوب شرقی به صورت منطقه ای در محدوده زون برشی است. نمودار P-T-t ترسیم شده برای آمفیبولیت های منطقه مورد مطالعه نشان می دهد سنگ مادر مافیک تا اولترامافیک که احتمالا باقی مانده پوسته اقیانوسی نئوتتیس است. بعد از دگرگونی پیشرونده، مجموعه دگرگونی، سنگ های آذرین مافیک تا اولترامافیک و توده های گرانیتی نفوذی در اثر روراندگی در فشار و دمای بالا، برشی شده است. پس از جایگزینی مجموعه دگرگونی آذرین و تحت تاثیر دگرگونی ناحیه ای پسرونده مجموعه ای در حد رخساره شیست سبز بوجود آمده است که به صورت دوباره چاپ شده بر روی فاز های قبلی قابل مشاهده است. نتایج محاسبات ترموبارومتری بر اساس تبادل یونی عناصر Si-Al-Ca در کانی های آمفیبول و پلاژیوکلاز موجود در این سنگ ها نشان می دهد در شرایط اوج دگرگونی فشار بین 7/4 تا 2/6 کیلوبار و دما 584 تا 621 درجه سانتی گراد در رخساره آمفیبولیت بوده است.