مجله پژوهش های دانش زمین
پیاپی 11 (پاییز 1391)

گالی ها یکی از مهم ترین اشکال فرسایش آبی در مناطق مختلف جهان هستند. فرسایش گالی موجب افزایش بار رسوبی، تخریب خاک های حاصلخیز و آسیب رساندن به زیرساخت ها می شوند. این مطالعه حساسیت به فرسایش گالی را در یک حوضه رودخانه ای (از زیر حوضه های قزل اوزن) در منطقه بیجار استان کردستان ارزیابی می کند. شناسایی گالی ها از طریق برداشت های میدانی و تصاویر ماهواره ای انجام شده است. نقشه های سنگ شناسی، کاربری اراضی، شیب، جهت دامنه، شکل دامنه، عامل طول دامنه، شاخص قدرت رود و شاخص رطوبت توپوگرافی به عنوان عوامل موثر در فرسایش گالی در نظر گرفته شدند. نقشه حساسیت به فرسایش گالی با استفاده از مدل آماری دو متغیره انجام شد. مقادیر وزن هر کلاس از یک پارامتر به صورت لگاریتم طبیعی تراکم گالی ها هر کلاس تقسیم بر مساحت تراکم گالی ها در کل منطقه مورد مطالعه مشخص گردید. سپس، هر لایه بر اساس مقادیر وزن محاسبه شده دوباره کلاس بندی شدند. همپوشانی نقشه های دوباره کلاس بندی شده در محیط GIS انجام گردید. مقادیر حساسیت در پنج گروه طبقه بندی شدند. نتایج اعتبار سنجی منحنی ROC نشان می دهد بین نقشه حساسیت و داده های گالی های موجود رابطه رضایت بخشی وجود دارد. بنابراین، تقریبا 87 درصد گالی ها به طور صحیح در طبقات با حساسیت بالا و بسیار بالا قرار گرفته اند.

یکی از نیازهای تحقیقاتی برای اجرای اصول آبخیزداری و حفاظت خاک، شناسایی مناطق دارای خطر بالای فرسایش و تهیه نقشه رخساره های فرسایشی از جمله آبکندها می باشد. یکی از شیوه های قابل اجرا برای تهیه نقشه فرسایش خاک با استفاده از سنجش از دور، استفاده از قابلیت های توانمند الگوریتم های طبقه بندی تصاویر ماهواره ای است. طبیعت پیچیده فرسایش آبکندی و نواحی مجاورآن (ناهمگنی) ثابت کرده است که تهیه نقشه فرسایش آبکندی به وسیله روش های پارامتریک مبتنی بر پیکسل متداول، در طبقه بندی تصاویر ماهواره -ای چالش برانگیز است. در این پژوهش تلاش شده تا با مقایسه روش های مختلف طبقه بندی مبتنی بر پیکسل بهترین و مناسب ترین روش به منظور تهیه دقیق تر نقشه فرسایش آبکندی دشت لامرد انتخاب شود. در این راستا تصاویر سنجنده IRS منطقه لامرد با این روش های مبتنی بر پیکسل - حداکثر احتمال و ماشین بردار پشتیبان- طبقه بندی شد. نتایج تحقیق نشان داد که روش طبقه بندی ماشین بردار پشتیبان نقشه را با دقت و صحت بالاتری (شاخص کاپا 63/0) نسبت به روش حداکثر احتمال (شاخص کاپا 54/0) تولید کرده است و برای مطالعات آینده تهیه نقشه فرسایش آبکندی در منطقه مورد مطالعه پیشنهاد می شود. یکی از مهم ترین دلایل این برتری این است که ماشین بردار پشتیبان یک طبقه بندی کننده غیر پارامتریک است و تنها از بردارهای پشتیبان، که در محدوده ی همپوشانی (مرز) کلاس ها، قرار می گیرند استفاده می کند و متاثر از واریانس داخلی کلاس ها نیست، بعلاوه تفکیک پذیری کلاس ها را با استفاده از تغییر شکل های مختلف افزایش می دهد.

به جهت عدم توانایی ارائه داده های مکانی بارش با وضوح بالا با استفاده از ایستگاه های باران سنجی و محدودیت در انعکاس تغییرات مکانی بارندگی به طور موثر، به ویژه در مناطقی که در آن توزیع ایستگاه های همدید و باران سنجی بسیار بالا است؛ لزوم بکارگیری تکنیک های سنجش از دور از اهمیت بیشتری برخوردار است. در دو دهه اخیر استفاده از داده های ماهواره ای و تکنیک های سنجش از دور جهت پژوهش های آب و هواشناسی رایج شده است. بدین جهت در این پژوهش، به منظور ارزیابی پهنه های بارشی در استان فارس از داده های ماهواره TRMM، به طور جداگانه برای فصول پاییز، زمستان، بهار و تابستان در بازه زمانی (1998-2012) استفاده شده است؛ سپس با بکارگیری روش میانیابی کریجینگ معمولی و وزن دهی معکوس فاصله نقشه پراکنش مکانی و زمانی الگوهای بارشی تهیه گردید و جهت ارزیابی مدل های درونیابی، از روش ریشه دوم مربع خطا (RMS) و مقدار استاندارد شده آن (RMSS) استفاده شد. یافته های پژوهش نشان داد بیشینه میانگین سالانه بارش در مناطق باختری و کمینه آن در نواحی جنوب و جنوب خاوری روی می دهد. همچنین تغییرات مکانی قابل توجهی در پهنه های بارشی در محدوده سرزمین پژوهش در مقیاس های فصلی و سالانه بجز در فصل تابستان وجود ندارد، در فصل تابستان کمترین میزان بارش و انحراف معیار رخ می دهد که بر خلاف بارش سالانه از آرایش بارشی باختری- خاوری تبعیت نمی کند و بیشینه بارشی آن مربوط به مناطق جنوب خاوری است؛ نتایج ارزیابی روش های میانیابی نیز نشان داد روش کریجینگ با میزان خطا سالانه (RMS) 28 در مقابل 30 روش وزن دهی معکوس فاصله از میزان خطای کمترین برخوردار است، همچنین کمترین میزان خطا در تابستان و بیشترین در فصل زمستان محاسبه گردید.

برنامه ریزی کاربری اراضی هسته اصلی نظام برنامه ریزی شهری است و هدف از آن پیشنهاد توزیع و ترکیب مناسب کاربری ها و فعالیت های شهری است. نیل به این هدف نیازمند درک چگونگی تخصیص فضا میان کاربری ها و نحوه آرایش فضایی آنها در وضع موجود است که با روش های تحلیل کمی و کیفی کاربری ها میسر می شود. محله 1-7? شهر مراغه یکی از محلات فرسوده شهری است که کاربری اراضی در سطح محله از نظر شاخص های کمی و کیفی (سرانه ها، همجواری و سازگاری) هماهنگی چندانی با استانداردهای شهرسازی ندارد. روش تحقیق در این مقاله توصیفی – تحلیلی است و در آن با استفاده از شاخص های استاندارد سرانه ها، روش نزدیکترین مجاورت (RN) و ماتریس سازگاری به تحلیل کمی و کیفی کاربری ها می پردازد. یافته های تحقیق بیانگر کمبود سرانه کاربری های خدماتی – رفاهی، مازاد بیش از حد کاربری های تجاری، بی نظمی در الگوی توزیع کاربری ها و وجود ناسازگاری میان آنها در سطح محله است. لذا در این محله از شهر مراغه باید با بالا بردن سرانه کاربری های خدماتی – رفاهی، توزیع مناسب آنها در سطح محله و حذف کاربری های ناسازگار به ارتقاء سطح زندگی محله کمک کرد.

در این برسی، چینه نگاری توالی های سازند آسماری به سن میوسن پیشین (آکیتانین- بوردیگالین) در چاه زیلایی شماره 5 در جنوب خاوری فروافتادگی دزفول مورد مطالعه قرارگرفت. در چاه زیلای شماره 5، سازند آسماری 346 متر ضخامت داشته و شامل انیدریت، سنگ آهک و میان لایه های نازک ماسه سنگ و دولومیت می باشد. برسی رخساره های رسوبی و لاگ های ژئوفیزیکی به همراه پراکندگی و گسترش روزنداران، منجر به شنا سایی سه توالی چینه نگاری نوع سوم شد. مرز زیرن و بالایی توالایی به غیر از مرز بالایی آخرین توالی از نوع 1 و مرز بالایی تولی سوم از نوع دوم می باشد.

کانی شناسی و منشا یابی رسوبات تپه های ماسه ای در کنترل گسترش رسوبات بادی با اهمیت است. در این مطالعه از روش های متعدد دانه بندی، XRD، SEM، و سنجش از دور-GIS استفاده گردید. کانی های ایلیت و مونتموریلونیت بالاترین فراوانی نسبی را نشان داده، و کانی های کلریت و کائولینیت نیز در بعضی از نمونه ها شناسایی گردید. نوع و فراوانی آنها تابع منشا رسوبات، اختصاصات فیزیکوشیمیایی، و جهت وزش بادها است. وجود کوارتز، چرت، انیدریت و صدف دو کفه ای آب شیرین و دریایی نشانه دخالت رسوبات رودخانه ای و سواحل خلیج فارس در تغذیه رسوبات منطقه است. مطالعات SEM دانه های کوارتزی نشان داد بعضی از دانه ها فاقد هر گونه آثار ضربه ای است که می بایست از منابع نزدیک مانند سازند گچساران، آغاجاری و لهبری منشا گرفته باشند. تصاویر TM و ETM+ در دوره زمانی 11 ساله جهت بررسی تغییرات تپه های ماسه ای و نیز تعیین نوع کانی های رسی بکار گرفته شد. تفسیر داده ها با استفاده از پردازش تصاویر ماهواره ای و عملیات صحرایی صورت گرفت. نسبت گیری باندی 5/2 و 4/6 برای تشخیص کانی های رسی کائولینیت و ایلیت بسیار مفید است. نتایج ارزشیابی اراضی منطقه نشانگر توسعه بیابانی شدن منطقه است. در این خصوص، معیار اقلیم دارای تاثیر بیشتری نسبت به سایر پارامترهاست.

نهشته های ائوسن سازند جهرم قابل دسترس در برش بلداجی شامل کربنات های سازند جهرم می باشد که از طریق جاده بلداجی به امام زاده حمزه علی قابل دسترسی است. قاعده مقطع مورد مطالعه را مارن ها و شیل های سازند پابده تشکیل می دهد، ضخامت برداشت شده از این رسوبات 172 متر می باشد. بر اساس توزیع و گسترش فرامینیفرها و دیگر اجزاء اسکلتی و غیر اسکلتی، 9 میکروفاسیس شناسایی گردیده است. این میکروفاسیس ها در یک محیط شلف از نوع حاشیه دار تشکیل گردیده که در سه زیر محیط رسوبی شلف داخلی، شلف میانی و شلف خارجی ته نشست شده است. علاوه بر مطالعات پتروگرافی، از مطالعات ژئوشیمیایی عنصری (Fe، Mn، Na، Sr) و نسبت Sr/Na نیز به منظور تعیین ترکیب کانی شناسی اولیه و مطالعات دیاژنتیکی استفاده شده است. از تجزیه ایزوتوپ های پایدار اکسیژن (δ18O ‰) و کربن (δ13C ‰) جهت تعیین دمای قدیمه این نهشته ها، سیستم دیاژنتیکی باز و بسته (δ18O در مقابل Mn) و روند دیاژنز استفاده شده اند. این مطالعات حاکی از ترکیب کانی شناسی اولیه آراگونیتی (واقع در دریاهای گرم نواحی نیمه حاره ای)، در یک سیستم بسته تا نیمه بسته با تبادل آب به سنگ پایین می باشد. روند دیاژنز در آهک ها بر اساس تغییرات ایزوتوپی اکسیژن و کربن یک روند دیاژنز تدفینی با حضور مواد آلی را نشان می دهد. دمای قدیمه محاسبه شده در آهک ها (میکرایت) بر اساس سنگین ترین ایزوتوپ اکسیژن 18 یعنی دمای اولیه دیاژنتیکی (هنگامی که رسوبات در نزدیک سطح بوده اند، عمق کم تدفین) (معادل PDB ‰67/3-) و ایزوتوپ اکسیژن آب دریای ائوسن معادل‰ 85/0- ، 29 درجه سانتیگراد تعیین گردیده است. با استفاده از مطالعات صحرایی و بررسی تغییرات عمودی رخساره ها در طول توالی سازند جهرم، سطوح اصلی سکانسی و مرز سکانس ها و در نتیجه تعداد سکانس های رسوبی تعیین گردیده است. سازند جهرم در برش بلداجی از 6 سکانس رسوبی درجه سوم (سکانسهای کم عمق شونده به سمت بالا) تشکیل گردیده است. مرز سکانس ها از نوع SB2 بوده و مرز سطح حداکثر پیش روی آب دریا (mfs) با رخساره-های عمیق دریا مشخص شده است. بطور کلی سیستم تراکت هایی پیش رونده (TST) عمدتا شامل رخساره های مارنی، وکستونی تا پکستونی است که در این سیستم تراکت فرامینیفرهای منفذ دار نظیر نومولیتیده و دیسکوسیکلینیده-های بزرگ و پهن یافت می شود. سیستم تراکت HSTعمدتا از رخساره های گرینستونی (رخساره سد) همراه با رخساره های وکستونی- پکستونی تا رودستونی محیط لاگون تشکیل گردیده است که دارای فرامینیفرهایی با پوسته پورسلانوز نظیر آلوئولین، اوربیتولیتس و میلیولید می باشد.