مجله پژوهش های دانش زمین
پیاپی 13 (بهار 1392)

شرایط طبیعی و قابلیت ها و تنگناهای مراکز روستایی به همراه رویکرد های برنامه ریزی و سیاست گزاری نظام سیاسی در دهه های اخیر، اقتصاد روستایی منطقه تهران و البرز را در قلمرو وسیعی به وبژه در بخش های شمالی و جنوبی آن تحت تاثیر قرار داده؛ و باعث ناپایداری توسعه و سکونتگاه های روستایی شده است. پیامداین مساله عدم توسعه فعالیت های اقتصادی کشاورزی و غیرکشاورزی و کاهش فرصت های شغلی برای جمعیت درحال افزایش روستایی به رغم وجود ظرفیت های فراوان طبیعی، اجتماعی اقتصادی و کالبدی بوده است. ازاین رو، این تحقیق به منظور تبیین عوامل موثر براشتغال در زمینه گسترش فرصت های شغلی در 143 روستای نمونه تصادفی از 484 روستای منطقه تهران و البرز به روش توصیفی تحلیلی انجام شد. نتایج بررسی این پژوهش نشان می دهد، فعالیت های کشاورزی و دامی باعث گسترش صنایع تبدیلی و کارگاهی در روستاها نشده است. توانمندی محیط روستا و زیربناهای آن تاثیر معنی داری بر افزایش فعالیت های کشاورزی و غیرکشاورزی دارد. همچنین میزان وام توزیع شده تاثیر معنی داری بر افزایش فعالیت های غیر کشاورزی در نقاط روستایی منطقه دارد. به علاوه، عدم حمایت از بهره برداران خرد و دهقانی باعث شده از توانمندی محیط روستا، توانایی و مهارت های فعالان و زیر بناهای محیط روستا در زمینه کشاورزی و غیر کشاورزی به شکل مطلوب استفاده نشود.

مقیاس مکانی بحثی مورد توجه در تحقیقات محیطی سال های اخیر بوده است. در این بین اثرات متفاوت مقیاس بر پدیده ها و فرآیندهای محاط شده و شناخت آن ها چالشی اساسی در بررسی فرآیندهای محیطی محسوب می شود. لذا این تحقیق با بررسی مفاهیم بنیادین مرتبط با مقیاس و ارتباط آن ها با جنبه های عملیاتی و کاربردی این مفهوم در فن آوری سامانه ی اطلاعات جغرافیایی تلاش کرده است، وجود رابطه ی مرتب مکانی بین اندازه ی کارتوگرافیک نقشه های توپوگرافی و محتوای اطلاعاتی آن ها را مورد آزمون قرار دهد. از این رو در ابتدا مبانی ریاضی مرتبط مرور شده است و سپس وجود ترتیب مقیاس مکانی در خروجی نقشه ی شیب، با اخذ و بررسی الگوریتم شیب در نرم افزار ArcGIS9. 3 ، مورد بررسی قرار گرفته است. بدین منظور از نقشه-های شیب رستری تهیه شده از نقشه های رقومی ارتفاع در دو مقیاس (1:50000 و 1:25000) با دو پیکسل-سایز (10و100) ، در دو نقطه ی مختلف از نقشه استفاده شده است. سپس همسایگی های 3*3 و ارقام مربوط به هر پیکسل در هر کدام از نقشه ها برداشت و در الگوریتم شیب جایگذاری شدند و سپس نتایج حاصل از آن جهت برآورد تغییرات شیب در دیفرانسیل کل معادله ی شیب قرار داده شد. میزان دیفرانسیل کل نتیجه شده در هیچ یک از حالات مذکور صفر نگردید که می تواند مبین وجود عدم ثبات در تغییرپذیری نقشه های شیب باشد و به بیانی کاربردی، تغییر مقیاس هندسی نقشه ها نه تنها حجم و اندازه ی اطلاعات در دسترس بلکه درک و دریافت از آن ها را نیز کاملا تحت تاثیر قرار می دهد. در انتها پیشنهاد شده است که انتخاب مقیاس کارتوگرافیک نقشه ها در مراحل مختلف مطالعاتی تنها بر مبنای ترتیب کارتوگرافیک آن ها نباشد و تحقیقات آتی بر تعیین چگونگی دست یابی به مقیاس بهینه متمرکز شود.

در اجرای برنامه عمل مدیریت مشارکتی سرزمین، شناخت کنشگران کلیدی یا قدرت های اجتماعی در بین ذینفعان محلی امری ضروری است. این افراد نقش مهمی در تصمیمات زیست محیطی داشته و بازوی مدیریت مشارکتی در منابع طبیعی محسوب می شوند. هدف این تحقیق شناخت قدرت های اجتماعی بر اساس رویکرد تحلیل شبکه ای، در سطح بهره برداران محلی روستای لزور در منطقه فیروزکوه می باشد. در این تحقیق ابتدا بهره برداران مرتع بر اساس روش های پیمایشی مورد شناسایی قرار گرفتند. سپس با استفاده از پرسش نامه تحلیل شبکه ای در چهار زیرگروه مختلف بهره برداری، ماتریس مشارکت میان بهره برداران تولید و شاخص های مرکزیت درجه و مرکزیت بینابینی محاسبه شده و در نهایت موقعیت هندسی هر کنشگر در شبکه نشان داده شد. برخی از افراد در این شبکه دارای اقتدار و نفوذ بالاتری نسبت به سایرین می باشند. همچنین در این تحقیق روابط برون گروهی و درون گروهی نیز بین زیرگروه های مختلف نشان داده شد. نتایج نیز نشان می دهد که «سرچکنه» در هر زیر گروه به عنوان قدرت های اجتماعی در فرآیند مدیریت مشارکتی می باشند. می توان بر اساس این نتایج استدلال نمود که شناخت قدرت های اجتماعی جهت ساماندهی و اجرای برنامه های مدیریت پایدار سرزمین و در نتیجه دستیابی به مدیریت مشارکتی موفق منابع طبیعی ضروری بوده و تحلیل شبکه ابزاری کارآمد در این فرآیند محسوب می شود.

به منظور برنامه ریزی مناسب جهت استفاده از حاشیه رودخانه و نواحی سیل گیر، ابتدا نواحی خطرناک و محدود کننده به لحاظ کاربری های کشاورزی، ساختمان سازی و فعالیت های صنعتی بایستی مشخص شود. نقشه های پهنه بندی سیلاب در مطالعات مدیریت دشت سیلابی کاربرد وسیعی دارد این نقشه ها یکی از اطلاعات پایه و مهم مدیریت بحران محسوب می شوند. آنها اطلاعات مفیدی راجع به طبیعت و اثرات سیل بر دشت سیلابی ارائه می دهند. بنحوی که امکان ارسال هشدارهای مناسب در مواقع خطر سیل و تسهیل عملیات امداد و نجات را فراهم می کنند. مطالعه حاضر در مورد رودخانه زرینه رود واقع در آذربایجان غربی و به طول 16. 6 کیلومتر می باشد. در این تحقیق دبی های با دوره برگشتهای مختلف (2-5-10-20-25-50-80-100-200 و 500 ساله) با استفاده از داده های ایستگاه های قزکرپی محاسبه شد. مقاطع عرضی جریان با استفاده از Hec-Ras و نقشه های پهنه بندی سیل با استفاده از الحاقیه HEC-GeoRAS و در محیط GIS ترسیم شده است. بر اساس پهنه های بدست آمده و انطباق آن با تصاویر هوایی می توان گفت که مناطق مسکونی حاشیه رودخانه چندان در معرض خطر سیل نبوده ولی گسترش فعالیتهای سازه ای و کشاورزی طی سالیان اخیر باعث محدود گشتن حریم و بستر رودخانه شده و امکان نفوذ سیل در اراضی اطراف بیشتر می گردد.

طیف سنجی رامان، روشی برای مطالعه مولکولی جامدات، مایعات و گازها است. اساس آن، بر پایه پراکندگی ناکشسان نور تک رنگ (لیزر) است. مولکول هایی که در معرض پرتو لیزر قرار می گیرند برانگیخته شده و سه رفتار رایلی، استوکس و آنتی استوکس را نشان می دهند. رفتارهای نوع دوم و سوم در آزمایش های رامان کاربرد دارد. به کمک این روش می توان بلورها، کانی ها، رسوبات و فازهای مختلف سیالات درگیر موجود در کانی ها را شناسایی نمود. هدف از این پژوهش، شناسایی مجموعه کانی های دگرسانی کانسارهای مس منطقه عباس آباد با بهره گیری از مشاهدات صحرایی، روش های میکروسکوپی، XRD، EPMA و طیف سنجی رامان است. ناحیه معدنی عباس آباد در شمال شرق شاهرود در کمربندی از سنگ های آتشفشانی ائوسن قرار دارد و میزبان هشت منطقه کانی سازی مس است. سنگ های آتشفشانی این ناحیه، شامل تراکی آندزیت، تراکی آندزی بازالت و تراکی بازالت است. کانی سازی مس به صورت افشان، رگچه ای و داربستی و به طور عمده محدود به تراز بالایی واحدهای آتشفشانی است. کانی سازی درون زاد در این بخش، ساده و شامل کانی های گروه کالکوسیت، بورنیت، دیژنیت، کوولیت و مس طبیعی است که معمولا با پیریت، کلسیت، کوارتز و هماتیت همراهی می شوند. دگرسانی پروپلیتیک شاخص دگرسانی ناحیه ای و دگرسانی های کربناتی، سیلیسی و کلریتی شاخص دگرسانی محلی و مرتبط با کانه زایی مس است. این دگرسانی ها ، منطقه بندی مشخصی را ایجاد نمی کند. کانی های پرهنیت، کلسیت و کوارتز در طیف سنجی رامان دارای طیف های آشکار بوده و در بیشتر نمونه ها شناسایی شدند که نشانگر فراوانی این کانی ها و عملکرد وسیع تر دگرسانی کربناتی و سیلیسی به عنوان دگرسانی محلی و مرتبط با کانه زایی مس است.

مجموعه آتشفشانی ناسفنده واقع در بخش شمال شرقی نهبندان، یکی از رخنمون های جوان است که بر روی نهشته های رسوبی (شبه فلیش) و در امتداد گسل نهبندان شرقی در بخش شمالی ایالت ساختاری سیستان قرار گرفته است. ترکیب سنگ شناسی این مجموعه شامل تراکی آندزیت، آندزیت بازالت، بازالت و الیوین بازالت با بافت های پورفیری با خمیره ی میکرولیتی، جریانی و حفره ای می باشد. کلینوپیروکسن و الیوین به همراه مقادیر کمی آمفیبول، فنوکریست های آنها را تشکیل می دهند. وجود فنوکریست های کلینوپیروکسن و منطقه بندی در آنها، به خصوص حضور تیتان اوژیت ها، وجود الیوین های خود شکل و فاقد حاشیه ی واکنشی، عدم حضور ارتوپیروکسن و نبود پلاژیوکلاز به صورت فنوکریست از مشخصات این سنگ ها است. بررسی های ژئوشیمیایی نشان می دهد که این سنگ ها ماهیت آلکالن سدیک دارند. الگوی نمودارهای عناصر خاکی بهنجار شده نسبت به کندریت غنی شدگی از عناصر LREE نسبت به عناصر HREE را نشان می دهند که دلیلی بر منشاء گرفتن ماگمای تشکیل دهنده ی این سنگ ها از ذوب بخشی درجه پایین یک گوشته ی گارنت لرزولیتی است. حضور زینولیت های گوشته ای (زینولیت های پیروکسنیتی) و طبیعت آلکالن این گدازه ها، موید صعود سریع ماگما از عمق زیاد می باشد و طبق نمودارها در مجموعه های درون صفحه ای جای می گیرند.

شش ریزرخساره مادستون، پکستون اسپیکول دار، پکستون پلوئیدی، پکستون رادیولری، وکستون – پکستون الیگوستژینیدی و روزن بران پلانکتونی و وکستون – پکستون دارای خارپوست و روزن بران کف زی، 712 متر نهشته های عمیق سازند سروک در برش تنگ چنارباشی را تشکیل می دهند. بخش عمده این نهشته ها زیر قاعده امواج طوفانی بوجود آمده اند و نشان دهنده عمیق بودن نهشته ها می باشند. در این مطالعه اثری از رخساره های سد یا لاگون دیده نشده است و انطباق ریزرخساره ها با برش های چینه شناسی همجوار که توسط محققین دیگر مطالعه شدند، مشخص نمود که محیط رسوبی سازند سروک قسمت های عمیق تر پلاتفرم جداشده ای است که قسمت های کم عمق تر آن در برش های مجاور وجود دارد.