فهرست مطالب

تاریخ اسلام و ایران - سال بیست و ششم شماره 29 (بهار 1395)

نشریه تاریخ اسلام و ایران
سال بیست و ششم شماره 29 (بهار 1395)

  • تاریخ انتشار: 1395/03/20
  • تعداد عناوین: 9
|
  • علی جعفری*، مرتضی دهقان نژاد، فریدون الله یاری صفحات 5-38
    در طول تاریخ چند هزار ساله ایران، نظام اداری کشور تابع نظم و ترتیب خاصی نبود و بسیاری از افراد متنفذ با روش های گوناگون همچون خرید و فروش، رشوه و پارتی بازی برای رسیدن به اهداف شخصی؛ وارد دستگاه اداری می شدند. این روند تا اواخر حکومت قاجار نیز تا حدودی ادامه داشت ولی پس از انقلاب مشروطه و به دلیل تغییر و تحولاتی که در ساختار سیاسی ایران رخ داد نظام اداری کشور نیز تحت الشعاع این اتفاق مهم قرار گرفت. به رغم تشکیل مجلس شورای ملی در عصرمشروطه، به دلیل چالش ها و مشکلات فروان؛ مجالس اول تا سوم شورای ملی کارآیی لازم در راستای اصلاح نظام اداری نداشتند ولی با تشکیل مجلس چهارم شورای ملی(1300تا 1302 ش) که از مهم ترین و تاثیرگذارترین مجالس دوره قاجار بود، «قانون استخدام کشوری» با وجود موانع زیاد؛ برای سروسامان دادن به نظام اداری ایران و شرایط ورود به دستگاه دولتی وضع گردید.
    بنابراین هدف از این مقاله بررسی چگونگی اصلاح نظام اداری ایران در عصر قاجار با تاکید بر قانون استخدام کشوری؛ می باشد که با روش توصیفی- تحلیلی و براساس منابع کتابخانه ای و آرشیوی نگاشته خواهد شد.
    کلیدواژگان: نظام اداری، قاجار، قانون استخدام کشوری، مجلس چهارم شورای ملی
  • سجاد راعی گلوجه* صفحات 39-62
    متفقین (انگلستان و شوروی)، پس از تمهیدات لازم و با دستاویز حضور و فعالیت آلمانی های مقیم ایران بر ضد متفقین، در 3 شهریور 1320 ایران را اشغال و رضاشاه را وادار به استعفا و تبعید از ایران کردند و در مرحله بعد، اقدام به ایجاد دولت دست نشانده و تحمیل پیمان اتحاد سه گانه کردند. آن دو کشور اندکی پس از اشغال ایران اقدام به بازداشت ایرانیان از اقشار گوناگون و ایجاد بازداشتگاه در درون قلمرو حاکمیت دولت ایران در شهرهای اراک، تهران و رشت کردند. بخشی از ایرانیان را نیز از اوطان خود به شهرهای دیگر تبعید کردند. هر دو اقدام در تناقض آشکار با پیمان اتحاد ایران با متفقین و ناقض حق حاکمیت ایران بود. علت ظاهری بازداشت ها و تبعیدها همکاری و تمایل افراد مذکور به آلمانی ها با عنوان ستون پنجم بود که گرچه در مورد عده کمی صدق می کرد، ولی علل اصلی آن جلوگیری از انتخاب رجال مخالف انگلیس و شوروی و مخالفان اشغال به نمایندگی دوره چهاردهم مجلس شورای ملی، تهدید و جلوگیری از اقدامات مخالفت آمیز اصحاب مطبوعات، ملیون و نظامیان و برخورد با مخالفان قدیم و جدید سیاست های انگلیس و شوروی در ایران بود. همچنین بخشی از پرسنل وزارت راه و راه آهن را که به برخی اطلاعات جنگ جهانی دوم مثل میزان و نوع محمولات نظامی و تدارکاتی متفقین، مسیرها و گذرگاه های سوق الجیشی دسترسی داشتند، بازداشت کردند. این مقاله درصدد است تا با بهره گیری از اسناد تاریخی و خاطرات افراد بازداشت و تبعیدشده به بازنمایی چگونگی بازداشت و محیط بازداشت گاه ها و علل ظاهری و واقعی بازداشت ها و تبعیدها بپردازد..
    کلیدواژگان: بازداشت، تبعید، ایرانیان، متفقین، انگلیس، شوروی، جنگ جهانی دوم، 1945، 1939، اشغال، مداخله
  • محمود عرب اسماعیلی*، حسن زندیه، محمد امیر شیخ نوری، محمد رستمی صفحات 63-80
    موقعیت استراتژیک جزایر سه گانه در دهانه ورودی خلیج فارس موجب اهمیت این جزایر در حیات اجتماعی ساکنین خلیج فارس بوده است. پذیرش حاکمیت ایران به جزایر سه گانه به واسطه بروز رقابت های سیاسی و اقتصادی به رد حاکمیت ایران در 1903م/1320ه منتهی گردید که خود نقطه آغازین مساله جزایر سه گانه بود. مساله جزایر به واسطه تحولات بعدی در سطح منطقه و تحولات بین المللی ادامه یافت تا آنکه در سال 1971م.1350ش، طبق قراردادی رسمی حل و فصل شد. اما با پیروزی انقلاب اسلامی ایران و در ادامه بروز جنگ ایرانو عراق، به واسطه بروز تحولات جدید در منطقه، مساله جزایر سه گانه با ابعادی متفاوت، تجدید شد. از آنجایی که ارائه راهکارهایی در جهت حل و فصل مسائل تاریخی، مهمترین و اولین گام در راه ایجاد یک تفاهم میان کشورهای ساحلی خلیج فارس است، مساله جزایر سه گانه به عنوان یک نمونه بارز نیاز به بررسی ابعاد تاریخی و ریشه یابی علل بستر ساز دارد. سوال اصلی تحقیق این است که با وجود حل مساله جزایر سه گانه در دوران پهلوی، موضوع در دوران جنگ ایران و عراق به واسطه چه عواملی تجدید شد؟ فرض غالب بر این است که با توجه به تجربه های تاریخی در زمینه نقش اینگونه مسائل در تفاهم میان کشورهای ساحلی خلیج فارس، این مساله را باید در فرایندی چند بعدی ناشی از تحولات داخلی ایران و تاثیرات جنگ هشت ساله در خلیج فارس جستجو کرد.
    کلیدواژگان: خلیج فارس، جنگ ایران و عراق، جزایر سه گانه، تجدید مساله
  • معصومه سمایی دستجردی *، فریدون الله یاری، اصغر فروغی ابری صفحات 81-106
    مطرح شدن دوره تیموریان به عنوان یک مقطع شاخص و مهم در تاریخ هنر ایران از یک سو و حجم کمی و کیفی فعالیت های هنری و صنعتی و آثار تولید شده در این حوزه از سوی دیگر، هنرمندان و صنعتگران را به قشری تاثیرگذار در جامعه این عصر مبدل نمود. این امر خود موجب شکل گیری جامعه ای هنری در این دوره گردید که اگر چه اعضای آن را هنرمندان و صنعتگران تشکیل می دادند ولی این افراد از مقام و موقعیت و جایگاه اجتماعی یکسانی برخوردار نبودند. تفاوت در خاستگاه(تنوع قومی و نژادی)، طبقه اجتماعی، اعتقادات مذهبی(اعم از شیعه و سنی و سایر مذاهب)، ویژگی های اخلاقی، تحصیلات، وضعیت معیشتی(سطح درآمد و میزان رفاه) و میزان شهرت و مقبولیت اجتماعی اعضای این جامعه موید این مطلب می باشد.مواردی که تحقیق حاضر میزان تاثیر آن ها را در تعیین، تثبیت یا عدم ثبات جایگاه اجتماعی هنرمندان و صنعتگران این دوره بررسی می نماید.
    کلیدواژگان: تیموریان، هنرمندان، صنعتگران، جایگاه اجتماعی
  • زینب علیزاده جورکویه*، فاطمه جان احمدی، مهدی جلیلی صفحات 107-131
    محمدبن تومرت(سده6ه) به عنوان فقیه با اقامت در مساجد، تربیت مریدان و سهل انگار خواندن مرابطان در اجرای شریعت، به عنوان رهبر مخالفان مطرح شد. وی با تکیه بر ویژگی های شخصی خود، که برخاسته از رهبری کاریزماتیک او بود، سبب تغییر ارزش های پیروان و همسویی با خود گردید. ابن تومرت سپس با نمادسازی، اعمال شبه معجزه، طرح نسب علوی و عصمت، زمینه اعلام مهدویت و تداعی اسطوره جامعه مغرب را فراهم ساخت و موجب تقویت شخصیت کاریزماتیک و تثبیت همانندسازی اسطوره ای خود شد. جنبش موحدین پس از پیروزی به دلیل تضاد اقتدار کاریزمایی با اقتدار سنتی و عقلانی، در تقابل با آنها به ناچار نهادهایی را پدید آورد. این نهادها هر چند حس تعلق به گروه را در پیروانش تقویت کرد، اما کاریزما را در سراشیبی روزمره شدن و سرانجام نابودی قرار داد. این مقاله در پی بررسی رهبری کاریزماتیک محمدبن تومرت و چگونگی روزمره شدن آن بر اساس واکاوی نظریه های مشروعیت کاریزماتیک ماکس وبر و دیگر نظریه پردازان است.
    کلیدواژگان: ابن تومرت، مرابطان، کاریزما، مهدویت، موحدین
  • بدرالسادات علیزاده مقدم*، احترام شکریان صفحات 133-168
    پیشینه تاریخی بندر ریشهر در شبه جزیره بوشهر به چندین هزار سال قبل از میلاد منتهی می شود. در زمان پادشاهی عیلام، این منطقه لیان نام داشته و به لحاظ اقتصادی و سیاسی، از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است. در دوره ساسانیان لیان تغییر نام پیدا کرده و ریشهر نام گرفت. در این دوره ریشهر به اوج رونق و شکوفایی در زمینه های سیاسی، نظامی و اقتصادی رسید. با ورود اسلام به ایران، ریشهر نیز به مانند مناطق دیگر توسط اعراب فتح شد و به مدت هفت قرن در سکوت و ابهام قرارگرفت ، تا سرانجام در دوره صفویه به دنبال تحولات سیاسی و اقتصادی و رونق خلیج فارس و حضور پرتغالی ها مجددا در تاریخ مطرح گردید. در این مقاله با روش توصیفی و تحلیلی ضمن نگاهی به پیشینه ریشهر و تحولات این منطقه تا روی کار آمدن صفویان به بررسی جایگاه ریشهر در تحولات صفویه از ظهور این سلسله تا پایان حکومت شاه طهماسب اول پرداخته خواهد شد..
    کلیدواژگان: لیان، ریشهر، صفویان، میر ابو اسحاق ریشهری، پرتغالی ها
  • مهرداد قدرت دیزجی* صفحات 169-186
    بررسی پیشینه تاریخی سرزمین های ایرانی در دوره باستان، به روشن بودن زمینه جغرافیایی آن ها بسیار وابسته است. در این میان ابهام در موقعیت ایالات/نواحی ایران می تواند به پریشانی و جابجایی رویدادهای تاریخی، و در نتیجه بر تحلیل پیامدهای آن ها تاثیر بگذارد. ابهام در جایگاه پارت در دوره ساسانی، نمونه روشنی است که سبب آشفتگی در توصیف تاریخی و جغرافیایی نواحی دیگر پیوسته به آن نیز گردیده است. بر خلاف تصور رایج که پارت دوره ساسانی را در شمال شرق فلات ایران می داند که سپس به خراسان تغییر نام یافت، مدارک موجود از اوایل دوره ساسانی تایید نمی کنند که پارت در این زمان در شمال شرق ایران قرار داشته است. در منابع کتیبه ای اوایل ساسانی همچون کتیبه شاپور یکم بر کعبه زردشت، ابرشهر در شمار ایالت های شمال شرق ایران، و پارت ایالتی در نواحی مرکزی، در شمال پارس و خوزستان نام برده شده است. در اصلاحات اداری سده ششم م.، تقسیمات اداری تازه ای جایگزین نظام پیشین شد که در نتیجه آن، کشور به چهار بخش (کوست)، هر یک شامل چند ایالت تقسیم شد. در این میان، نام خراسان برای نخستین بار به صورت یکی از بخش های چهارگانه کشور و شامل ایالت های پیشین شمال شرق ایران در منابع کتیبه ای این دوره و منابع کتبی پس از آن ظاهر شد و بدین سان، نگارنده با مقایسه این دو دسته از مدارک، نتیجه گرفته است که تغییری در نام، از پارت به خراسان، در دوره ساسانی صورت نگرفته است.
    کلیدواژگان: ابرشهر، پارت، خراسان، ساسانیان
  • عبدالله متولی* صفحات 187-215
    صفویان در طول حکومت خود ناچار از ایجاد ارتباط با همسایگان بوده اند. این پیوندها در مواقع متعددی به لحاظ اختلافات سیاسی و مذهبی طرفین چشم اندازی دوستانه نداشته است. صفویان به منظور بقای سیاسی و دفاع از چارچوب جغرافیایی و رویکردهای مذهبی خود علاوه بر روش های نظامی در عرصه دیپلماتیک نیز روش پویا و پر تحرکی را دنبال نمودند. نامه های متعددی که از این دوره بر جای مانده است نشانگر فعال بودن عرصه های دیپلماتیک صفویان است. هدف این نوشتاردستیابی به برخی اصول و معیارهای کاربردی در مناسبات خارجی عصر صفویه با تکیه بر متن مکاتبات سیاسی است. فرضیه تحقیق بر این دیدگاه استوار است که ظاهرا صفویان درتقابل و یا تعامل با همسایگان منطقه ای خود ضمن رعایت و تاکید بر برخی اصول ثابت در مواردی از روشی تاکتیک پذیر و منعطف نیز برخوردار بودند. ماحصل این پژوهش نشان می دهد که حکومت صفویه در عرصه دیپلماتیک یک سیاست پویا و تاثیرگذار را در دستور کار خود داشته است. حجم نامه های ارسالی به مناطق مختلف موید این نگرش است. در عین حال تعمق در متن نامه ها حاکی از وجود گونه ای از رویکردهای پایدار و اصولی در مناسبات خارجی بوده است. ضمن این که متناسب با شرایط حاکم بر روابط طرفین گونه ای از انعطاف در ادبیات سیاسی نامه ها به چشم می خورد که به نوعی تامین منافع و مقاصد مورد نظر صفویان را نشان می دهد.
    کلیدواژگان: مکاتبات، مناسبات، حاکمیت، صفویه، نامه ها
  • علی ناظمیان فرد*، یاسمین حاتم الابراهیمی صفحات 217-239
    صدور حکم عزل معاویه از استانداری شام، یکی از عمده ترین اقدامات امام علی در عرصه اصلاحات سیاسی بود که پیامدهای ناخواسته ای را به همراه آورد. معاویه که شام را اقطاع و تیول خود می دانست، نه تنها به رای امام تمکین نکرد،که از بیعت با آن حضرت نیز خودداری ورزید. تمرد او در برابر خلیفه مسلمین، روابط میان شام و عراق را تیره کرد. در چنین شرایطی، معاویه با اتخاذ کدام راهبرد توانست در برابر امام مقاومت کند و ورق را به سود خود برگرداند ؟
    یافته های این پژوهش – که مبتنی بر روش توصیفی تحلیلی است – نشان می دهد که او به توصیه مشاوران خود، عمرو بن عاص را که یکی از داهیان عرب بود به خدمت گرفت تا از کاردانی و موقع شناسی او به سود خود بهره برداری کند. پیمان راهبردی که میان آنها در بیت المقدس منعقد شد،حاکی از یک معامله سیاسی بود که طی آن عمرو بن عاص با دریافت وعده استانداری مصر، متعهد شد تا معاویه را در رسیدن به اهداف مورد نظر، در رویارویی با امام علی، یاری رساند. عملیاتی شدن این پیمان، نشان داد که برای نخستین بار در تاریخ اسلام،خدعه و نیرنگ به مثابه ابزاری برای رسیدن به قدرت و حکومت مورد بهره برداری قرار گرفت و بعدها توالی فاسدی را به همراه آورد و خلافت اسلامی را تا مرتبه سلطنت فرو کاست و منش و روش اکاسره و قیاصره را در قالبی نوین بازتولید کرد.
    کلیدواژگان: معاویه، عمرو بن عاص، پیمان راهبردی
|
  • Ali Jafari*, Morteza Dehghannejad, Fereydoon Alahyari Pages 5-38
    Throughout the millennia of Iran’s history, bureaucracy of the country had been a chaos, so that lots of influential people have entered the administration via various methods such as commercial, bribery and favouritism to achieve their personal goals. This process continued until the late Ghajar, but it changed after the constitutional revolution because of political changes that happened in the bureaucracy of the country. Although, parliament was established during Ghajar, it was not efficient because of numerous challenges and problems. Nevertheless, the 4th parliament was one of the most influential ones, because it passed the employment law to improve the condition of the country’s bureaucracy.
    Hence, the purpose of this article is investigating how reforming bureaucracy of the country during Ghajar – the case of employment passed by the 4th parliament – occurred. The present paper is written based on descriptive-analytic method using books and archives.
    Keywords: Bureaucracy, Ghajar, Law of Employment, Parliament
  • Sajjad Raee Gollojeh* Pages 39-62
    Britain and Soviet Union during the Second World War, jointly invaded and occupied Iran, Then coerced Reza shah to abdicate and live in exile. They as Allies soon formed a Puppet government in Iran and imposed the tripartite pact, intervening in domestic affaires with breach of sovereignty and amity.
    Under these circumstances, they set up diverse lockups to detain Iranians from various strata, presumably in charge of supporting Germany but, in fact, it was a pretext to prevent the anti-Britain and soviet personalities to attain parliamentary position. They also attempted to suppress the anti Britain and anti- soviet media and the various new and old opponents from Press, the Army, and Road administration and keep them in isolation. The also detained some groups from the Railways for their access to the Allie's secret and strategic information regarding the military vehicles, arms volume and vital straits and passages.
    Keywords: Exile, detainees, Iranians, Allies, Britain, Soviet Union, Second World War: 1939, 45, occupation, Intervention
  • Mohammadamir Sheikhnuri, Mohammad Rostami, Mahmud Arabesmaeeli* Pages 63-80
    The strategic position of the three islands in the Persian Gulf entrance leads to the importance of the social life of the inhabitants of the islands in the Persian Gulf. Acceptance of the sovereignty of the three islands because of political and economic competition to reject the rule of Iran in 1903 CE / 1320 which led the starting point was the issue of the three islands. Islands issue by subsequent developments in the region and international developments continued until the year 1971 was 0.1350, according to official contract was settled. But the victory of the Islamic Revolution and the Iran-Iraq war continued, discontinued due to new developments in the region, the issue of the three islands with different dimensions, was renewed. Because strategies for resolving historical issues, the most important and the first step in creating an understanding among the Persian Gulf littoral states, the issue of the three islands as a good example of the need to consider historical dimensions and root causes of hospitalization maker . The main research question is that there are three islands in the Pahlavi era of problem solving issue during the Iran-Iraq war was renewed by what? The prevailing assumption is that given the historical experience in understanding the role of these issues among the countries of the Persian Gulf, this problem should be multidimensional process caused by internal developments in Iran and the influence in the Persian Gulf eight-year war searched.
    Keywords: Persian Gulf, Iran, Iraq war, islands, renewal problem
  • Masoomeh Samaei Dastjerdi *, Fereidoon Allahyari, Asghar Forughi Pages 81-106
    The investigation of social status of Artists and Craftsmen in Timurids era Abstract: In the research of historical evolutions continually has been asserted to the role of groups such as politicians, the military and clergymen; nevertheless, there were groups such as artists and craftsmen in the different periods like Timurids era that they played an important role in shaping of these evolutions. Growth and inclusion of art and craft and efficiency of artists and craftsmen in various areas led to the different status for this group than in other periods. On the one hand, the activity and attention to art and craft among various classes (those with the highest levels or slave origin) prevented from establishing of artists and craftsmen in definite social order. On the other hand, the presence and contribution of artists and craftsmen of different nationalities in artistic and industrial activities, their different social origins, their different levels of welfare and livelihood, different attitudes and moral beliefs, their scientific and technological capabilities, interaction with upper and lower classes of society and their reputations among people led to raising the status of this population in the community. The present study aimed to represent different aspects of individual and social life of Timurid artists and craftsmen. The result of this study is important in recognizing status of these groups and studying social history. In this regard, this article based on analytic – descriptive method and historical, social and artistic documents. Keywords: Timurids, Artists, Craftsmen, Social status
    Keywords: Timurids, Artists, Craftsmen, Social status
  • Zeanab Alizadeh Jorkooyeh*, Fatemeh Janahmadeh, Mhadi Jalili Pages 107-131
    Muhammad Ibn Tumart (sixth AH century), as a faqih, was recognized as the leader of oppositionists by staying at mosques, teaching followers and saying that Almoravids are inconsiderate in executing Islamic laws (sharia). Using his personal characteristics that was based on his charismatic leadership, he caused changes in follower's values and acquired their cooperation. He then created the required background and basis for claiming to be Mahdi and representing the myth of Moroco's society and strengthened his charismatic character and made himself more similar to the myth by symbolization, performing semi-miracles, claiming to be from Ali's dynasty and to be impeccable. After Almohad movement's victory, because of contrasts between charismatic authority and traditional and rational authority, it was forced to create some institutions to deal with these. Although these institutions strengthened sense of belonging to group in their followers, but it put charisma in downhill of becoming something regular and usual and finally led to its destruction. This article is aiming to examine Muhammad Ibn Tumart's charismatic leadership and how it became something regular by analyzing Max Weber and other theorist's theories about charismatic authority.
    Keywords: Ibn Tumart, Almoravids, charisma, Mahdaviat, Almohads
  • Badr Alsadat Alizadehmoghadam*, Ahtram Shekariyan Pages 133-168
    The history of port of Rishehr in the Bushehr Peninsula returns to several thousand years BC. In the Elamite era, this region was called “Lian” and had an economically politically of special significance. In Sasanian period, it named “Rishehr”. In this era, this port has politically, militarily and economically reached its climactic position. With the arrival of Islam in Iran, Rishehr was conquered by the Arabs as well as other areas and was in silence and obscurity for seven centuries. Finally, following the political and economic changes, prosperity of the Persian Gulf and the Portuguese presence was again raised in the Safavids. Using the descriptive and analytical methods, this article investigates the history of Rishehr and developments in this area until arrival of the Safavids , also Rishehr 's place in the Safavids developments from appearance of this dynasty until end of period Shah Tahmasp the First.
    Keywords: Lian, Rishehr, Safaviyan, Miraboeshagh Rishehry, Portuguese
  • Ali Nazemiyanfard*, Yasamin Hatamalebrahimi Pages 217-239
    One of the Main actions of Imam Ali In the political sphere was the depose of Muawiya from the governorship of Syria which followed by unintended aftermaths. Muawiya who considered Syria as his fief,not only rejected the order of Imam but also did not pay his homage to him.His disobedience towards the muslim Caliph disturbed the relations between Iraq and Syria.In this circumstance, which strategy was adopted by Muawiya in the opposite of Imam Ali? How could he change the situation to his adventage?
    The finding of the current study – which is under the descriptive & analytic method- shows that the treaty between Muawiya and Amr b. Ās was a political bargaining, in which Amr b. Ās received the promise of rulership on Egypt in lieu of aid to Muawiya in the opposite of Imam Ali.
    The applying mentioned treaty showed that ruse and trickery was used as instruments for obtaining power and rulership in the Islamic history.This method was followed by evil aftermaths and finally reduced the Islamic Caliphate to Monarchy and regenerated the Khosrows and Caesars’ manners in a new form.
    Keywords: Muawiya, Amr b. Ās, Strategic treaty