نشریه علوم و فنون مرزی
پیاپی 17 (تابستان 1395)

امنیت در هر منطقه و شهری موجب توسعه و گسترش سرمایه گذاری و تزریق امکانات و تسهیلات زندگی به آن ها می شود. مفهوم امنیت در شهرهای مرزی کشورها، علاوه بر امنیت اجتماعی با امنیت مرزی نیز مواجه است. در این پژوهش ضرورت پرداختن به عوامل موثر در امنیت شهرهای مرزی ازآنجا مهم می باشد که اصولا امنیت و توسعه رابطه متقابل و دوسویه دارند با افزایش امنیت شهرهای مرزی میزان سرمایه گذاری و توسعه اقتصادی و اجتماعی این شهرها افزایش می یابد و درنتیجه با بهبود وضعیت سیاسی، اقتصادی و اجتماعی شهرهای مرزی امنیت این شهرها هم ارتقاء می یابد؛ بنابراین پژوهش حاضر با روش توصیفی – تحلیلی به بررسی عوامل موثر در امینت شهرهای مرزی استان آذربایجان غربی پرداخته است. نتایج پژوهش نشان می دهد که امنیت در شهرهای مرزی استان آذربایجان با مسائل سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فیزیکی گره خورده است و با توجه به نتایج AHP در بین عوامل، عامل سیاسی و اقتصادی هرکدام با 422 /0 و 223 /0 امتیاز بیش ترین تاثیر را در امنیت شهرهای مرزی استان دارند.

توسعه اقتصادی مناطق مرزی و افزایش رفاه و درآمد اقتصادی مرزنشینان از طریق فعالیت های سالم اقتصادی با حمایت و سرمایه گذاری دولت ها بر کارکرد امنیتی مرز تاثیر مثبت دارد. بازارچه های مرزی به عنوان یکی از اهرم های مهم در ایجاد اشتغال و توسعه روابط تجاری با کشورهای هم جوار در سال های گذشته، پیوسته تاثیر قابل توجهی در فعالیت های اقتصادی کشور داشته اند. ایجاد اشتغال و درآمد برای مردمان مستقر در نواحی مرزی، صادرات کالاها و محصولات تولیدشده در مناطق مرزی به کشورهای هم جوار (با توجه به شرایط خاص افغانستان و پاکستان و عدم رشد تولید بالاخص در افغانستان) و واردات و تامین کالاهای موردنیاز معیشتی برای مردم مرزنشین از کشورهای موصوف، ایجاد امنیت اجتماعی در مناطق مرزی، برقراری روابط حسنه و حسن هم جواری با مردم مرزنشین کشورها (با توجه به قرابت های قومی و طایفه ای) یا کشورهای هم جوار و ایجاد امنیت پایدار در مرزها، نشر و صدور ارزش ها و فرهنگ های اجتماعی و اسلامی و ملی به آن سوی مرز که از مهم ترین اهداف راه اندازی بازارچه های مرزی هستند همه و همه در سایه رشد بازارچه های مرزی میسر می شود. در همین راستا پژوهش حاضر باهدف ارزیابی نقش بازارچه مرزی میلک در ارتقاء شاخص های اجتماعی و اقتصادی روستاهای مرزی شهرستان هیرمند واقع در استان سیستان و بلوچستان صورت گرفته است. نوع تحقیق کاربردی، روش انجام آن با توجه به ماهیت و اهداف پژوهش، توصیفی- تحلیلی و نوع نگرش به آن ساختاری- سیستمی می باشد. جامعه آماری پژوهش، سرپرستان خانوار روستاهای پیرامون بازارچه میلک بودند. جمع آوری داده ها با استفاده از پرسشنامه محقق ساخته انجام شد. برای تعیین اعتبار ابزار پژوهش از اظهارنظر استادان و متخصصان ذی ربط و برای تعیین پایایی آن از همسانی درونی به روش آلفای کرونباخ استفاده شد. ضریب آلفای کرونباخ 86/0 برای متغیرهای گوناگون به دست آمد که نشان بهینگی پرسشنامه داشت. تجزیه وتحلیل داده ها از طریق نرم افزار SPSS انجام گرفته است. نتایج نشان دهنده رابطه معنادار تا سطح 99 درصد در رابطه با اثرات بازارچه مرزی در تحقق پایداری اجتماعی و اقتصادی مناطق روستایی بوده است.

یکی از پدیده هایی که امروزه به عنوان یک معضل اقتصادی و اجتماعی و حتی امنیتی در مناطق مرزی سبب شده است تا زمینه های مناسبی جهت ایجاد اشتغال سالم و پایدار ایجاد نگردد، سودآوری بالای قاچاق مواد مخدر و روان گردان ها می باشد که باعث گردیده ساکنین این مناطق به فعالیت های غیرقانونی نظیر (قاچاق مواد مخدر و روان گردان ها، اسلحه، سوخت و غیره) روی آورند. بازرگان یکی از شهرهای مرزنشین استان آذربایجان غربی و از همه مهم تر دروازه ورود به اروپا و بالعکس بوده و به عنوان مهم ترین منطقه نه تنها در سطح استان آ. غربی، بلکه در سطح کشور مورد طمع مافیای قاچاق و مواد مخدر و روان گردان قرارگرفته است. تحقیق حاضر به بررسی عوامل موثر بر قاچاق مواد مخدر و روان گردان از مرز بازرگان پرداخته است. پژوهش حاضر از نوع توصیفی- پیمایشی و از نوع تحقیقات کاربردی می باشد. جامعه آماری این تحقیق شامل کلیه کارشناسان انتظامی شهرستان ماکو، پلیس مبارزه با مواد مخدر استان آ. غربی، کارکنان دادگستری، زندان، اصناف بازارچه مرزی و رانندگان ترانزیتی شهرستان های ماکو و بازرگان و به تعداد 130 نفر بوده که 96 نفر از اعضای جامعه آماری به روش نمونه گیری طبقه ای به عنوان حجم نمونه انتخاب و پرسشنامه محقق ساخته عوامل موثر بر قاچاق مواد مخدر و روان گردان از مرز بازرگان مشتمل بر 18 مولفه و چهار فرضیه تحقیق را تکمیل نمودند. یافته ها نشان می دهد گستردگی مرز زمینی، آلودگی نیروهای درگیر، ضعف در تجهیزات اداری و آموزش منابع انسانی و عدم نظارت دقیق در فرایند کنترل و بازرسی از عوامل تاثیرگذار در توسعه قاچاق مواد مخدر و روان گردان در مرز بازرگان می باشد. نتایج حاصله بیانگر وجود بحرانی جدی در منطقه بوده که در پایان پیشنهادهایی در جهت بهبود وضعیت موجود ارائه گردیده است.

نوع مدیریت سیاسی در عرصه جغرافیایی حکومت خودمختاری اقلیم کردستان عراق که از آن به عنوان هارتلند خاورمیانه یاد می شود شیوه نوینی در حکومت داری در هزاره جدید محسوب می گردد، همچنین موقعیت جغرافیایی این حکومت خودمختار به دلیل تلاقی و پیوند اقوام ترک، کرد، فارس و عرب که اهمیت این منطقه را دوچندان کرده مطالعه تحولات این منطقه را ضروری می نماید. شکل گیری این نوع حکومت در خاورمیانه ای که سال ها با حکومت های متمرکز اداره می شدند متفاوت بود و چالش ها و فرصت هایی را برای کشور عراق و همسایگان آن در عرصه های سیاسی، فرهنگی، اجتماعی ایجاد نمود. با اشغال عراق توسط آمریکا و سقوط حکومت دیکتاتوری صدام حسین فعالیت درزمینه های متفاوت برای آنان فراهم شد و باعث فعال تر شدن این قوم در عرصه سیاسی و جغرافیایی کشور عراق و حکومت آن شد. بازتاب وقایع روی داده در کردستان عراق به دلیل موقعیت مرکزی اش سبب تاثیرگذاری بر مناطق اطراف خود و کشورهای مختلف خاورمیانه شده است. پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی این تحولات را بررسی نموده است. نتایج تحقیق نشان می دهد با حمله آمریکا به عراق و سقوط دولت صدام بیشتر نگاه ها متوجه تغییرات سیاسی و تحولات فراروی در ابعاد نظامی و سیاسی این کشور شد. اما آنچه در این میان قابل توجه و تامل است سیر پیشرفت و تغییرات گسترده در ابعاد فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی در کردستان عراق و تاثیرات آن بر کشورهای هم مرز خود می باشد، به طوری که دامنه این تحولات به حدی بوده که بعد از مدتی تحولات سیاسی را که منشا تحولات اقتصادی و کلیه تغییرات حاصله در جامعه کردستان بود را تحت تاثیر قرارداد و اقلیم کردستان را نوعی الگوی جدید برای حکمرانی در کشورها ارائه نمود.

مرزها دارای کارکرد خاص و متعددی هستند و به همان نسبت تهدیدها و آسیب هایی نیز متوجه مرزها می باشد. این آسیب ها و تهدیدها با منشا مختلف و با اهداف متفاوت، کارکردهای مرزی را نشانه رفته و عملکرد آن را مختل می کند. این مقاله به دنبال آن است که چالش های ژئوپلیتیکی مرزی ایران و آذربایجان چه عواملی بوده اند؟ به نظر می رسد که به واسطه عدم دسترسی به دریای آزاد و قرار گرفتن کشور آذربایجان در موقعیت جغرافیایی بری، برای این کشور رژیم حقوقی دریای خزر و حقابه رود مرزی ارس بیش ازپیش اهمیت ژئوپلیتیکی داشته است. یکپارچه نبودن سرزمین آذربایجان و محصور بودن آن در خشکی می تواند زمینه های وابستگی درازمدت ژئوپلیتیک جمهوری آذربایجان به ایران را فراهم آورد برای بررسی این موضوع، روش پژوهش از نوع توصیفی- تحلیلی و ابزار گردآوری اطلاعات مطالعات کتابخانه ای بوده است و نتایج کلی مقاله این است با توجه به این که جمهوری آذربایجآن یک کشور شیعی تلقی می شود و با در نظر گرفتن هم جواری جغرافیایی و پیوندهای تاریخی و فرهنگی جمعیت آن با ایرانیان، روابط دو کشور برای نزدیکی از استعداد و قابلیت بالایی برخوردار است، درحالی که شواهد حاکی از آن است که این روابط باگذشت زمان به تدریج با بی اعتمادی و سوءظن همراه شده و رو به سردی گذاشته است.

با توجه به مسائل و مشکلات موجود در مرزها و بروز ناامنی و تهدیدات امنیتی انتظامی مسئله اصلی این پژوهش مبتنی بر نقش همگرایی قومی -مذهبی مرزنشینان در امنیت پایدار مرز سراوان می باشد. این پژوهش ازنظر هدف کاربردی و ازنظر ماهیت و روش توصیفی و پیمایشی است. جامعه آماری این تحقیق فرماندهان و سران طوایف، نخبگان و افراد صاحب نفوذ بوده است. جامعه آماری پژوهش،65 نفر که به صورت هدفمند (انتخابی) می باشد. روش گردآوری اطلاعات میدانی و ابزار آن پرسشنامه و مصاحبه است. قلمرو زمانی تحقیق سال 1393-1388 و قلمرو مکانی آن مرز مشترک ایران و پاکستان در محدوده هنگ مرزی شهرستان سراوان بوده است. برای تعیین روایی ابزار تحقیق ازنظر اساتید و به منظور بررسی میزان پایایی، از آزمون آلفای کرونباخ استفاده شده است. جهت بررسی فرضیات تحقیق نیز از آزمون های آماری تی استیو دنت، همبستگی پیرسون و آزمون فریدمن استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان داد هر چهار فرضیه مطرح شده در این پژوهش مورد تائید قرار گرفتند؛ یعنی بین همگرایی سیاسی، فرهنگی و ارزشی اقوام و مذاهب مرزنشین و امنیت پایدار مرز رابطه معنی داری وجود دارد.

تحقیق حاضر باهدف بررسی علل و عوامل موثر بر قاچاق انسان در مرزهای آذربایجان غربی (هنگ مرزی ارومیه) انجام یافته است. روش تحقیق حاضر پیمایشی و ازنظر هدف کاربردی می باشد. جامعه آماری این تحقیق 1000 نفر بوده و حجم نمونه با استفاده از جدول مورگان تعداد 278 نفر به روش تصادفی طبقه ای متناسب با حجم جامعه، از بین کلیه کارکنان پایور فرماندهی مرزبانی درجه 1 و 2، فرماندهان و جانشینان پاسگاه های مرزی (هنگ ارومیه) موردمطالعه می باشند. ابزار گردآوری اطلاعات، پرسشنامه 22 سوالی محقق ساخته با مقیاس پنج گزینه ای لیکرت بوده که پس از تائید روایی محتوایی آن با نظر متخصصان، پایایی آن با استفاده از ضریب آلفای کرانباخ 88/0 محاسبه و مورداستفاده قرار گرفت. تجزیه وتحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS و آزمون های ضریب همبستگی پیر سون، تحلیل رگرسیون چندگانه انجام شد. نتایج تحقیق نشان می دهد که ازجمله عوامل موثر درزمینه قاچاق انسان در مرزهای غربی کشور؛ سود سرشار ناشی از قاچاق انسان و موقعیت خاص جغرافیایی منطقه به عنوان پل ارتباطی آسیا به اروپا می باشد، سرمایه گذاری، ایجاد اشتغال و تقویت یگان های مرزی می تواند در کاهش این پدیده مجرمانه موثر واقع افتد.