نشریه مسائل اجتماعی ایران
سال دوم شماره 2 (پیاپی 11، بهار و تابستان 1390)

پژوهش حاضر به بررسی جنبه فرهنگی فقر تحت عنوان «فرهنگ فقر» پرداخته است. این مفهوم را اولین بار اسکار لوئیس به صورت مبسوط و در نتیجه تحقیقات میدانی اش مطرح کرد. شاید کوتاه ترین تشریحی که از این مفهوم می توان کرد این است که «فقرا فقر خود را به صورت خودآگاهانه ستایش نمی-کنند، بلکه به صورت ناآگاهانه آن را حفظ می کنند».
این تحقیق با استخراج مهم ترین شاخص های فرهنگ فقر همچون تقدیرگرایی، مصرف گرایی و عدم تمایل به پس انداز، بیگانگی اجتماعی، عدم آینده نگری و عدم سرزنش فقر، به بررسی این پدیده در میان شهروندان شهرستان دلفان از حوزه استان لرستان و عوامل مرتبط با آن به روش پیمایشی پرداخته است.
نتایج نشان داد که حدود 80 درصد نمونه مورد مطالعه، به میزان متوسط و زیادی از فرهنگ فقر رنج می برند. براساس یافته های تبیینی این تحقیق همبستگی معناداری بین فرهنگ فقر با سرمایه فرهنگی، میزان دین داری و محل سکونت در سطح 99 درصد اطمینان وجود دارد. ضمن اینکه بین این متغیر و میزان استفاده از رسانه های جمعی همبستگی معناداری مشاهده نشد.

احساس نابرابری، به عنوان یکی از عوامل مخل نظم، از مهم ترین موانع همکاری است. برای بررسی سازوکار اثر احساس نابرابری بر همکاری، «نظریه انتخاب عقلانی» به دلیل تاثیر احساس نابرابری بر انتخاب عقلانی کنشگران و قابلیت آن در توضیح ابعاد گوناگون مسئله انتخاب شد. فرض این بود که احساس نابرابری با تاثیر بر عقلانیت ابزاری، عملی اقتدارگرایانه، جمعی خاص گرایانه و صوری عام گرایانه و همچنین از طریق متغیرهای تشکیل دهنده عقلانیت شامل فردگرایی خودخواهانه، عقلانیت کوته بینانه، اضطراب اجتماعی، اعتماد اجتماعی، هویت جامعه ای و اخلاق غیرپیامدگرا بر همکاری اثر می گذارد.
پژوهش حاضر به روش پیمایش در بین 343 نفر از شهروندان بالای 18 سال شهر تهران با نمونه گیری خوشه ایتصادفی در سطح خرد صورت گرفت. با توجه به نتایج رگرسیون «گام به گام» احساس نابرابری به ترتیب از طریق کاهش عقلانیت صوری عام گرایانه و جمعی خاص گرایانه و افزایش عقلانیت ابزاری، همچنین از بین زیرمجموعه عقلانیت ها، از طریق کاهش هویت جامعه ای، اخلاق غیرپیامدگرا و افزایش فردگرایی خودخواهانه بر همکاری اثر کاهنده دارد.

مسئله این مقاله تبیین تفاوت پذیری کیفیت حکمرانی است. بر این اساس، سوال تحقیق به صورت زیر بیان شده است: تفاوت پذیری کشورها برحسب کیفیت حکمرانی چگونه قابل تبیین است؟ چارچوب نظری تحقیق به این صورت است: سرمایه اجتماعی شرط علی لازم برای حکمرانی خوب است. در گام بعدی راه حل نظری مسئله در قالب فرضیات استنتاج شد. سپس فرضیات پژوهش با استفاده از داده های تجربی مورد داوری قرار گرفت. این تحقیق، در بعد روشی، تطبیقی بین کشوری است و واحد تحلیل آن کشور است. روش تحلیل این مقاله روش فازی است که داده-های آن با استفاده از نرم افزار Fs/QCA پردازش شده است. داده های تجربی ناظر بر شاخص سازگاری دلالت بر آن دارد که رابطه فازی دو مجموعه سرمایه اجتماعی و حکمرانی خوب برابر با 71/0 است. این ارزش نشان می دهد که 71 درصد موردها این ادعا را تایید می کنند که سرمایه اجتماعی شرط لازم برای حکمرانی خوب است. شاخص پوشش بین دو مجموعه سرمایه اجتماعی و حکمرانی خوب برابر با 72/0 است. این ارزش بیانگر میزان اهمیت تجربی سرمایه اجتماعی برای حکمرانی خوب است. شواهد موجود دلالت بر آن دارد که 72 درصد از فضای حکمرانی خوب، توسط سرمایه اجتماعی پوشش داده شده است. بدین ترتیب، شرط علی سرمایه اجتماعی 72 درصد از عضویت کل نتیجه را پوشش داده است. بنابراین، عامل سرمایه اجتماعی شرط لازم بااهمیتی برای تحقق حکمرانی خوب است.

امروزه، خشونت شوهران علیه زنان تبدیل به مسئله ای فراگیر شده است که مرزهای اجتماعی، سیاسی و اقتصادی را درنوردیده است. هدف اصلی تحقیق حاضر بررسی عوامل اجتماعی موثر بر خشونت شوهران علیه زنان در شهر تهران بوده است. برای نیل به این منظور از روش تحقیق پیمایشی و ابزار پرسش نامه در جمع آوری اطلاعات بهره گرفته شده است که روایی ابزار سنجش متغیر وابسته (91/0=&alpha) و اعتبار آن از طریق اعتبار سازه و اعتبار محتوا تایید شده است. جمعیت تحقیق را کلیه زنان 15-45 ساله متاهل ساکن منطقه 4 شهر تهران تشکیل داده اند که در مجموع 400 نفر از این زنان به روش نمونه گیری خوشه ایچندمرحله ای انتخاب شدند. برای بررسی خشونت شوهران علیه زنان، از چهارچوب نظری دربرگیرنده نظریات پدرسالاری، یادگیری اجتماعی و منابع استفاده شده است و متغیرهای مستقل مدل تحلیلی که در پی تبیین متغیر وابسته (خشونت شوهران علیه زنان) بوده اند، شامل منابع حمایتی اجتماعی، پذیرش نقش های جنسیتی، قدرت زن در ساختار خانواده، خشونت پذیری، خشونت در خانواده خاستگاه و پایگاه اجتماعی- اقتصادی نسبی زوجین بوده است. بر اساس تحلیل داده های تحقیق، از میان شش متغیر مستقل، متغیر قدرت زن در ساختار خانواده با ضریب تاثیر رگرسیونی (43/0- =&beta)، مهمترین تبیین کننده خشونت شوهران علیه زنان بوده و متغیرهای خشونت در خانواده خاستگاه، خشونت پذیری، منابع حمایتی اجتماعی، پذیرش نقش های جنسیتی و پایگاه اجتماعی - اقتصادی نسبی زوجین از لحاظ تبیین متغیر وابسته، به ترتیب، در رتبه های بعدی قرار داشته اند.

پژوهش حاضر به بررسی عوامل اجتماعی موثر بر فرسودگی شغلی معلمان شهر قروه می پردازد. این پژوهش با استفاده از روش پیمایش انجام گرفته و ابزار گردآوری اطلاعات پرسش نامه بوده است. جامعه آماری تحقیق شامل کلیه معلمان (1491) مقاطع سه گانه شهرستان قروه در سال 1389 است که تعداد 317 نفر از آنان به شیوه نمونه گیری طبقه ای به عنوان نمونه انتخاب شدند.
در این مطالعه فرسودگی دارای سه بعد خستگی عاطفی، مسخ شخصیت و عدم کارآیی (موفقیت) است. بر اساس نتایج، اندازه شبکه اجتماعی تاثیری در میزان فرسودگی شغلی ندارد، اما بین تنوع شبکه اجتماعی و فرسودگی شغلی (خستگی عاطفی و عدم کارآیی) رابطه معکوس و معنادار وجود دارد. مشارکت ذهنی با ابعاد خستگی عاطفی و مسخ شخصیت و مشارکت عینی با عدم موفقیت رابطه دارد. بین متغیر حمایت سازمانی و فرسودگی (خستگی عاطفی و مسخ شخصیت) همبستگی معنادار و معکوس وجود دارد. متغیرهای عدالت سازمانی و محرومیت نسبی با بعد خستگی عاطفی دارای همبستگی معنادار و معکوس هستند و متغیر پایگاه اجتماعی با هر سه بعد فرسودگی شغلی رابطه معکوس و معنادار دارد. همچنین در مورد متغیرهای زمینه ای نتایج این تحقیق حاکی است میزان فرسودگی (عدم موفقیت) معلمان ابتدایی از راهنمایی و دبیرستان کمتر است و نمره مسخ شخصیت معلمان دارای مدرک سیکل از مدارک دیگر بیشتر است. سابقه خدمت با فرسودگی (عدم موفقیت) رابطه معکوس دارد.

آثار منابع درآمدی دولت ملت ها، به ویژه در دهه های اخیر، توجه بیشتری را به خود جلب کرده است. طرح نظریاتی مانند دولت رانتیر، نفرین منابع طبیعی، و بیماری هلندی در حوزه های مختلف علوم اجتماعی حکایت از این مسئله دارد.
در زمینه تبعات وفور منابع مختلف درآمدی دولت دو دیدگاه متناقض مطرح است: عده ای معتقدند وفور منابع تبعات منفی بر ساختار اجتماعی سیاسی کشورها دارد، در نقطه مقابل، مخالفان ایده فوق بر تبعات مثبت وفور منابع بر رشد نهادهای دموکراتیک، قانون گرایی، کارآمدی حاکمیت، ثبات سیاسی و... تاکید کرده اند.
نویسندگان این مقاله درصدد برآمده اند به شکل خلاصه دیدگاه های مطرح شده را ارائه و تبعات صادرات کالاهای اولیه و کمک های خارجی را با استفاده از N بزرگ آزمون کنند.
داده های مربوط به متغیرهای تحقیق از منابع مختلف بین المللی برای تمام کشورهایی که دارای داده های معتبر بوده اند گردآوری و به شکل میانگین برای دوره زمانی 1996 تا 2009 تحلیل شده است.
یافته های تحقیق ضمن تایید آثار منفی وفور منابع نشان می دهند منابع طبیعی بر میزان ثبات سیاسی و میزان دموکراسی اثر منفی بیشتری دارد، درحالی که تاثیر منفی کمک های خارجی بر میزان کنترل فساد و حاکمیت قانون بیشتر است و بر میزان دموکراسی تاثیر معنی داری ندارد.

مسئولان سیاسی از جمله تاثیرگذارترین اقشار جامعه هستند و بررسی تحرک اجتماعی (ارتقای موقعیت) آن ها از مهم ترین مباحث جامعه شناختی است. از این رو، مطالعه میزان و نوع تحرک آن ها در سلسله مراتب ساختار قدرت در جامعه حائز اهمیت است. مقاله حاضر، که بخشی از مطالعه ای وسیع تر است، با بهره گیری از نظریات و روش های سنجش تحرک، مقیاس تازه ای برای اندازه گیری میزان تحرک مسئولان سیاسی در جامعه ایران در بازه زمانی 88-1357پیشنهاد می کند. به این منظور، در فرایندی چندمرحله ای ابتدا موقعیت های شغلی ایشان شناسایی شد، در مرحله دوم، ساختار سلسله مراتبی موقعیت ها بر اساس معیارهای موجود در قانون اساسی تعیین گردید. درنهایت، ارزش هر موقعیت برحسب میانگین عددی نظرات مطلعان اصلی در مورد ارزش هریک از موقعیت های سیاسی در سطح فاصله ای تعیین گردید. میانگین به دست آمده حاصل استخراج پرسشنامه استانداردشده ای است که در اختیار صاحب نظران قرار داده شده است. در این مقیاس برای اولین بار زمینه ای فراهم شد تا ارزش مناصب شغلی مسئولان سیاسی در ایران اندازه گیری شود. اندازه گیری موقعیت های شغلی در سطح سنجش فاصله ای انجام شده است. گزارش یافته های پژوهشی مربوط به نمرات ارزش موقعیت های سیاسی نشان داد که ارزش موقعیت های بالای سیاسی در مقطع سال 1368 (اصلاح قانون اساسی) تغییرات اساسی داشته است. همچنین بررسی ارزش موقعیت های احرازشده توسط نمونه ای از مسئولان سیاسی (روسای قوای سه گانه) در دوره های هشت گانه روند تحرک آن ها را در مقایسه با یکدیگر نشان داده است. نمرات ارزش موقعیت امکان بررسی عوامل موثر بر تحرک در هر مجموعه دلخواه از مسئولان سیاسی را فراهم می سازد.