پژوهش نامه مطالعات مرزی
پیاپی 12 (تابستان 1395)

یکی از مهمترین وظایف مرزبانان پس از استقرار در نواحی مرزی، همکاری دوجانبه با مرزبانان کشور مقابل بر اساس قراردادها و پروتکل ها و توافق نامه های دولت های طرفین مرز برای نیل به امنیتی پایدار در نواحی مرزی می باشد که از آن به عنوان دیپلماسی فعال مرزبانان تعبیر می شود. هدف اصلی این تحقیق بررسی تاثیر دیپلماسی فعال مرزبانان جمهوری اسلامی ایران با مرزبانان کشورهای همجوار در امنیت مرز بوده است؛ در راستای تحقق این هدف سعی شد تاثیر اجرای دوره های آموزشی آشنایی با قوانین و مقررات مرزی بر بهبود دیپلماسی فعال روی افسران تحصیل کرده مرزبانی در رشته حقوق شناسایی و بررسی شود. این تحقیق از نظر هدف ، کاربردی و از نظر روش اجرا جزء تحقیقات پیمایشی است. جامعه آماری مورد مطالعه کلیه فرماندهان هنگ های مرزی (مرزبانان درجه یک) و فرماندهان گروهان های مرزی (مرزبانان درجه دو) بوده اند که حجم نمونه به صورت تمام شمار کلیه جامعه آماری به تعداد 143 نفر در نظر گرفته شد. ابزار مورد استفاده برای جمع آوری اطلاعات پرسشنامه محقق ساخته بوده است که بر اساس رهیافت نظری و نیز با ابتناء بر آیین نامه مرزبانی تدوین و برای تعیین اعتبار پرسشنامه از تکنیک اعتبار صوری و برای تعیین پایایی سوالات از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد که نتایج بدست آمده (آلفای بالاتر از 0/7) پایایی مطلوب ابزار را نشان داد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار SPSS استفاده شده است؛ نتایج تحقیق نشان داد که:1-دیپلماسی فعال مرزبانان جمهوری اسلامی ایران با مرزبانان کشورهای همجوار بر حسن اجرای قوانین و مقررات مرزی دو جانبه تاثیر دارد.
2- اجرای دوره های آموزشی آشنایی با قوانین و مقررات مرزی و نیز انتخاب مرزبانان از بین افسران تحصیلکرده در رشته حقوق بر بهبود دیپلماسی فعال آنان تاثیر مثبت و معناداری داشته است.
3- دیپلماسی فعال مرزبانان جمهوری اسلامی ایران با مرزبانان کشورهای همسایه در امنیت مرزهای جمهوری اسلامی ایران تاثیر مثبت، سازنده و معناداری دارد.

گردشگری در مناطق مرزی از مهم ترین فعالیت هایی است که می تواند این مناطق را از انزوای جغرافیایی بیرون براند و به اصطلاح از حاشیه به درون متن سوق دهد. همچنین می تواند اوضاع سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و روش زندگی ساکنان این مناطق را دگرگون سازد. با این وجود در ایران ، هنوز از پتانسیل های بالای گردشگری مناطق مرزی، جهت نیل به توسعه پایدار بهره برداری نشده است. هدف از تحقیق حاضر، بررسی موانع توسعه گردشگری شهرستان مرزی زهک می باشد. روش انجام تحقیق، توصیفی- تحلیلی و از نوع کاربری است. جامعه نمونه نیز سه گروه می باشد. گروه اول، سرپرستان خانوارهای این شهرستان هستند که با توجه به روش نمونه گیری خوشه ای، تعداد 125 خانوار در این گروه انتخاب شد. گروه دوم، کارشناسان و مسئولان شهری هستند که 12 نفر از ایشان، با روش نمونه گیری هدف مند به عنوان نمونه انتخاب گردید. گروه سوم، گردشگران هستند که تعداد 40 نفر، با استفاده از نمونه گیری غیر احتمالی ساده و آسان، به عنوان نمونه انتخاب گردید و پرسش نامه ها میان آن ها توزیع شد. سپس برای تحلیل داده ها از آزمون تحلیل عاملی به کمک نرم افزار SPSSو Excel 2010 بهره برده شد. نتایج عمده چالش های توسعه گردشگری در محدوده مورد مطالعه، به ترتیب اولویت عبارتند از: اجتماعی- فرهنگی 8 .81%، اقتصادی 78%، کالبدی- فیزیکی 77%، مدیریتی و برنامه ریزی 74%، و جغرافیایی و محیطی 68%. در نهایت، جهت بهبود و توسعه صنعت گردشگری شهرستان زهک پیشنهادهایی ارائه گردیده است.

یکی از وظایف اصلی و حیاتی در هر سازمان، چگونگی آموزش کارکنان آن است؛ زیرا داشتن کارکنان ورزیده یکی از مهم ترین عوامل در میزان کارایی و کار آمدی سازمان هاست وکارکنان مرزبانی نیروی انتظامی از این قاعده مستثنی نیستند و نیاز به طی آموزش های لازم برای ارتقای کارآیی های لازم و مورد انتظار را دارند. این افراد به سبب نوع ماموریت، شایستگی ها و لیاقت های خویش را تنها در صورتی می توانند به نحو احسن و کامل به انجام برسانند که آموزش های مناسب و بایسته را طی نمایند. با تقویت شاخص های مثبت و کاهش عوامل کاهنده آموزش، اهداف سازمانی قابل انتظار از هنگ های مرزی دست یافتنی تر و مدیریت بر این بخش از سازمان کار آمدتر خواهد شد. پژوهش حاضر، با هدف تاثیر آموزش فرماندهان برکیفیت ماموریت های کارکنان فرماندهی مرزبانی استان اردبیل(هنگ های پارس آباد و گرمی) انجام شده است. پژوهش حاضر به روش توصیفی – پیمایشی انجام و به همین منظور از پرسشنامه استاندارد استفاده شده و بر روی تعداد70 نفر از افسران هنگ های مرزی پارس آباد و گرمی اجرا شده است. یافته های این پژوهش حاکی از آن است که مناسب ترین ارائه آموزش های تخصصی توسط فرماندهان به ترتیب اولویت مربوط به وجود تجهیزات پیشرفته وآشنایی کارکنان به نحوه استفاده ازآنها، آگاهی فرماندهان از پروتکل ها و قراردادهای مرزی و مقررات مربوط به رودخانه های مرزی ونحوه تعامل با مرزبانان کشور مقابل است و نامناسب ترین دروس عبارت اند از: ارائه آموزش های فرماندهان مبنی برکنترل مرزنشینان هنگام بازدید از خویشاوندان آنسوی مرز و ارائه آموزش های فرماندهان مبنی برفعالیت های اقتصادی مرزنشینان وضروری ترین آموزش های تخصصی از میان سایرآموزش های ضمن خدمت شامل گشت وکمین، ضدکمین، قراردادها و پروتکل های مرزی هستند. نتایج پژوهش نشان می دهد که تاثیر آموزش های تخصصی حین خدمت فرماندهان مرزبانی بر حفظ حقوق مرزنشینان، جلوگیری از ورود و خروج کالاهای قاچاق، جلوگیری از ورود و خروج غیرمجاز اتباع ایرانی و کشور همسایه و حفظ استقلال و تمامیت ارضی جمهوری اسلامی توسط کارکنان مرزبانی تاثیر معناداری دارد و نتایج بدست آمده نشانگر تایید فرضیه اصلی و هر چهار فرضیه فرعی تحقیق می باشد.

تامین امنیت مرزها همواره یکی از دغدغه های مهم حکومت ها بوده است. هرگونه ناامنی در مرز قادر است در سیستم های مهم داخلی کشور اختلال ایجاد نماید. یکی از گروه هایی که در سال های اخیر در مناطق مرزی شمال غرب کشور به فعالیت های تروریستی پرداخته، گروهک پژاک است. هدف از انجام تحقیق شناخت دقیق مورفولوژی مناطق مرزی ماکو ، به منظور بررسی قابلیت های دفاعی در جهت تامین امنیت این مناطق در مقابل تهدیدات عوامل و گروهک های ضد انقلاب می باشد. در این پژوهش در جهت پاسخ به سوال «مورفولوژی مناطق مرزی استان آذربایجان غربی(منطقه مرزی ماکو) چگونه در بروز تهدیدات ضد انقلاب با محوریت پژاک موثر بوده است؟» در این راستا به منظور بررسی و شناخت قابلیت ها و محدودیت های دفاعی و امنیتی مورفولوژی مرزی شهرستان فوق در مقابل تهدیدات گروهک پژاک، با روش توصیفی- تحلیلی و میدانی، پس از انجام مطالعات کتابخانه ای، با استفاده نقشه های یک پنجاه هزارم، تصاویر ماهواره ای و نقشه های ارتفاعی(دم) منطقه مورد استفاده قرار گرفته است. برای تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزارهایی مانند: آرک مپ و گلوبال مپر استفاده شده ،بدین منظور، ابتدا با تشریح جنبه های طبیعی منطقه از قبیل مورفولوژی، زمین شناسی،اقلیم و مورفولوژی دست ساز انسان مهمترین لایه ها وعوامل تاثیر گذار استخراج شده است. نتایج بدست آمده به همراه تحقیقات میدانی، استنباط های لازم به صورت تحلیلی بیان گردید. بدین ترتیب با توجه به جمع بندی های بدست آمده، پاسخ سوال تحقیق احصاء و چنین نتیجه گیری شد، برای این که مورفولوژی مناطق مرزی در خدمت فعالیت های گروهک های ضدانقلاب به ویژه پژاک نباشد، می بایست با اقدامات کارشناسی شده و هدفمند این مورفولوژی را تغییر داده، تا تهدیدات ناشی از فعالیت های ضد انقلاب در این بستر کاهش یابد. لذا در پایان در دو محور امنیتی و دفاعی، راه کارهایی ارائه و پیشنهاد گردید.

مبحث پدافند غیرعامل، مخصوصا کاربرد آن در امور نظامی، تاریخچه ای طولانی دارد. شاهد این مدعا در صدر اسلام، تدابیری دفاعی همچون حفر خندق و ساخت برج و بارو و در ایران باستان ساخت کهندژ، شارستان،دیوار و... می باشد؛ اما با عنایت به پیشرفت تکنولوژی و تغییر در ماهیت تسلیحات، لزوم به کارگیری پدافند غیرعامل نوین در کاهش تلفات و خسارات جنگ ها بیش از پیش احساس می گردد. انتخاب محل استقرار پروژه های نظامی و غیرنظامی و بررسی ملاحظات دفاعی و امنیتی با تکیه بر عوامل محیطی و جغرافیایی، همواره یکی از مهم ترین گام ها در فرآیند پدافند غیرعامل بوده است. پژوهش حاضر بر آن است تا با استفاده از مدل ANP به عنوان یکی از مهم ترین تکنیک هایMCDM در رویکردی تلفیقی با GIS مکان های حساس و مهم نظامی را با رویکرد پدافند غیرعامل در مناطق مرزی آذربایجان غربی در ارتباط با 4 معیار اصلی دسترسی ها، شکل زمین، زمین شناسی و اقلیم و 12 زیر معیار جغرافیایی، شناسایی کند. روش تحقیق توصیفی - تحلیلی به کارگرفته شده در این پژوهش از نوع کاربردی می باشد. نتایج حاصل از پژوهش، پهنه بندی استان جهت مکان گزینی نظامی در قالب پنج طبقه نامناسب تا کاملا مناسب می باشد. عرصه های کاملا مناسب که دارای توان عالی برای مکان گزینی می باشند، بیشتر مناطق کوهستانی غرب استان را در بر می گیرد و این تناسب در مرز کشور ترکیه بیشتر از عراق و جمهوری نخجوان است. پهنه های نامناسب، مناطق شرقی استان، به ویژه شمال شرقی که شامل مناطق مرزی با جمهوری نخجوان می باشد را شامل می شود. در این میان، میزان شیب و ارتفاع بیشترین تاثیر را در مکان گزینی مراکز نظامی استان دارند.

حفاظت و صیانت از نقاط مرزی یک کشور و یک پارچه کردن نیروهای دولتی و قومیت های مختلف ساکن در نواحی مرزی، همواره یکی از مهم ترین و در عین حال مشکل ترین تکالیف برای هر کشور می باشد. این مساله همواره یکی از اصلی ترین برنامه های امنیت است. هدف این مقاله، بررسی مولفه های سرمایه اجتماعی و اثرات آن در تقویت امنیت مرز می باشد. این تحقیق از نوع کاربردی و به روش تحلیلی- تبیینی است که با استفاده از روش پیمایش انجام شده است. ساکنان مرزی بخش موران به تعداد 13271 نفر، جامعه آماری این پژوهش را تشکیل می دهند. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران و به روش نمونه گیری تصادفی ساده، تعداد 195 نفر انتخاب شدند. روایی صوری پرسش نامه با کسب نظرات صاحب نظران در دانشگاه و کارشناسان اجرایی مربوطه به دست آمد. آزمون مقدماتی نیز برای به دست آوردن پایایی ابزار پژوهش انجام گرفت و ضرایب آلفای کرونباخ (α) برای بخش های مختلف پرسش نامه بین 80/0 الی 83/0 محاسبه شد. در نهایت، نتایج تحقیق نشان داد که به جز مولفه های تعاون اجتماعی، تضاد اجتماعی، اعتماد به غریبه ها و مشارکت اجتماعی، بین تمامی مولفه های سرمایه اجتماعی با متغیر امنیت مرز رابطه معنی داری وجود دارد.