نشریه نوآوری در علوم و فناوری غذایی
پیاپی 27 (بهار 1395)

فیبر ها ترکیبات دیواره سلولی گیاهان هستند که توسط آنزیم های گوارشی انسان شکسته نمی شوند و درکاهش شیوع بیماری هایی چون کلسترول بالا، دیابت، یبوست و هم چنین کاهش کالری نقش اساسی دارند. در این تحقیق فیبرچغندرقند و سبوس برنج در چهار سطح 5/ 1، 5/2، 3 و 5 درصد وزنی ( بر اساس وزن آرد) در فرمول شیرینی لایه ای تخمیری کرواسان، به کارگرفته شد. نتایج حاصل از آزمایش های شیمیایی، رئولوژیکی و ارگانولپتیکی در قالب طرح کاملا تصادفی تجزیه و تحلیل شد. نتایج آزمون فارینوگراف نشان داد که افزودن فیبر تجاری چغندرقند و سبوس برنج جذب آب و زمان گسترش خمیر را افزایش و مقاومت خمیر را کاهش دادند. از طرفی افزودن 5/1 ٪ سبوس برنج و 5/1٪ فیبر چغندرقند بالاترین عدد کیفیت را نسبت به سایر تیمارها و نمونه شاهد نشان داد. نتایج آزمون اکستنسوگراف در سه زمان 45 و90 و 135 دقیقه پس از تخمیر نیز نشان داد که مقاومت خمیر به کشش در نمونه های حاوی سبوس برنج وفیبرچغندرقند در سطح 5/1٪ و سبوس برنج در سطح 3 %، کاهش و کشش پذیری افزایش یافت. نتایج حاصله از آزمون بیاتی، نشان دادکه افزودن فیبر چغندرقند و سبوس برنج در کلیه ی سطوح، بیاتی شیرینی کرواسان را به تعویق انداخت. نتایج آزمون ارگانولپتیکی نیز، نشان داد که افزودن سبوس برنج و فیبر چغندرقند در سطح مقداری 5/1٪ و فیبر چغندرقند در سطح 3 ٪ باعث بهبود شکل و مزه ی شیرینی کرواسان گردید.

در این پژوهش، فرآیند آبگیری اسمزی کدوی حلوایی به کمک روش سطح پاسخ بهینه یابی گردید. تاثیر دمای محلول اسمزی در سه سطح (35، 45، 55 درجه سانتیگراد)، غلظت ساکارز در سه سطح (35، 45، 55 % وزنی/حجمی) و زمان آبگیری در سه سطح (30، 105، 180 دقیقه) مورد مطالعه قرار گرفت. نسبت محلول به نمونه 10 به 1 انتخاب گردید. مقادیر کاهش آب، جذب مواد جامد، ضریب بهره وری، افت وزن و محتوای رطوبتی به عنوان پاسخ های فرآیند تعریف شدند. نتایج نشان داد که افزایش زمان آبگیری سبب افزایش مقادیر کاهش آب و جذب مواد جامد و کاهش محتوای رطوبت گردید. همچنین نتایج نشان داد که افزایش دما و غلظت محلول اسمزی تاثیر معنادار بر روند کاهش آب و جذب مواد جامد کدوی حلوایی داشتند. به طور کلی نتایج نشان داد که بکارگیری روش سطح پاسخ توانست با تعداد کمتری تیمار فرآیند آبگیری اسمزی کدوی حلوایی را بهینه نماید. به طوری که این مدل توانست مقادیر کاهش آب، جذب مواد جامد، افت وزن ، ضریب بهره وری و محتوای رطوبتی را با ضرایب تبیین 8220/0، 6727/0، 7696/0، 5592/0 و 9240/0 پیش بینی نماید.

در سال های اخیر به دلیل کمبود گندم و شرایط بد اقتصادی، تحقیقات گسترده ای به منظور جایگزینی آرد سایر غلات و حبوبات با آرد گندم برای تهیه نان صورت گرفته است و بررسی جایگزینی بخشی از گندم مصرفی در کشور با آرد سایر غلات موضوعی است که سالیان سال ذهن محققان زیادی را به خود جلب کرده است. از این رو در این مطالعه اثر جایگزینی آرد سورگوم در پنج سطح (صفر، 25، 50، 75 و 100 درصد) بر خصوصیات رئولوژیکی و کیفی نان حجیم مورد بررسی قرار گرفت. جهت بررسی خصوصیات رئولوژیکی خمیر از آزمون فارینوگراف و آمیلوگراف و برای بررسی کیفیت نمونه های نان از سیستم های مبتنی بر پردازش تصویر و آزمون حسی استفاده گردید. تجزیه وتحلیل داده ها نشان داد که بسیاری از خصوصیات رئولوژیکی از جمله میزان جذب آب، زمان توسعه خمیر، پایداری خمیر تحث تاثیر منفی ناشی از جایگزینی آرد سورگوم قرار می گیرد که در مجموع نشان دهنده تضعیف ویژگی های رئولوژیکی خمیر با افزایش سطح جایگزینی آرد سورگوم بود. از طرفی با افزایش سطح جایگزینی آرد سورگوم، میزان رطوبت و حجم محصول نهایی کاهش یافت. ارزیابی حسی نمونه های نان مشخص نمود که پذیرش کلی نمونه های حاوی 25 درصد آرد سورگوم همانند نمونه شاهد است، اما در مقادیر بالاتر به دلیل تاثیر بر رنگ نمونه ها و بافت، کاهش امتیاز ملاحظه شد. با توجه به نتایج آزمون حسی و خصوصیات کیفی بهترین نسبت جایگزینی آرد سورگوم در سطح 25 درصد برای تولید نان حجیم بود.

ژل آلوئه ورا به دلیل داشتن مقدار زیادی آب، در مقابل عوامل فساد از جمله فساد میکروبی حساسیت زیادی دارد؛ لذا طراحی روشی مناسب جهت خشک کردن آن اهمیت زیادی دارد. در این پژوهش تاثیر امواج فراصوت بر خشک کردن هوای داغ ژل آلوئه ورا با پیش تیمار اسمزی بررسی شد. قطعات آلوئه ورا در محلول اسمزی شکر با مقادیر مختلف بریکس 30 و 50 غوطه ور شدند و تحت امواج فراصوت kHz 37 به مدت 20 و 40 دقیقه قرار گرفتند. تاثیر این پارامترها بر کاهش رطوبت، جذب ماده ی جامد، کاهش وزن، کارایی فرآیند، چروکیدگی و دانسیته مکعب اندازه گیری شد. تجزیه و تحلیل آماری به صورت آزمایشات فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی انجام شد. نتایج نشان داد که با افزایش بریکس و زمان غوطه وری، کاهش آب افزایش داشت. اعمال فراصوت تاثیر معنی داری در کاهش آب ژل آلوئه ورای خشک شده با پیش تیمار اسمزی در محلول با بریکس 50 نشان داد. علاوه بر این با افزایش زمان غوطه وری در محلول اسمزی با بریکس 30، جذب ماده ی جامد افزایش یافت. بیشترین کاهش وزن در بریکس 50 و فرکانس kHz 37 به مدت 40 دقیقه ( 35/39%) مشاهده گردید. به علاوه بیشترین کارایی در بریکس 30 و زمان 20 دقیقه بدون اعمال فراصوت مشاهده شد. بیشترین و کمترین مقدار چروکیدگی به ترتیب در بریکس صفر (983/98 %) و تیمار اسمزی با بریکس 50 (229/93 %) حاصل گردید. با افزایش بریکس محلول اسمزی، دانسیته مکعب ژل خشک شده افزایش یافت. نتایج این تحقیق بیانگر کاربرد موثر امواج فراصوت در محلول های اسمزی با بریکس بالا بود.

چای سفید، حداقل فرآوری شده، از غنجه و 1 تا 2 برگ خیلی جوان بعد از غنچه گیاه چای، که تحت عمل اکسایش قرار نگرفته تولید می شود و منسوب به بالاترین محتوای ترکیبات فنلی است. کاتچین های چای، آنتی اکسیدان های قوی، ترکیبات فعال زیستی و دارای فواید سلامت بخش هستند. کافئین اثر سینرژیست بر اثرات مفیدکاتچین ها دارد. در این پژوهش اثر دما و زمان دم آوری بر روی میزان کل کاتچین ها وکافئین چای سفید به روش HPLCمورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد بالاترین میزان غلظت کافئین،کل کاتچین ها و بویژه بالاترین غلظت اپی گالو کاتچین گالات (EGCG ) در نمونه های دم آوری شده در دمای 80 درجه سانتی گراد در زمان 50 دقیقه نسبت به سایر زمان ها و دماهای استخراج این ترکیبات در این پژوهش بود. اثر نوع چای سفید بر میزان استخراج کل کاتچین ها و کافئین در سطح یک درصد معنی دار و چای سفید سری لانکا نسبت به سایر انواع چای آزمون شده در این تحقیق دارای بالاترین مقدار استخراج بود.

در این پژوهش فرمولاسیون اسپرید لیمو با تاکید بر ویژگی های شیمیایی، حسی و ماندگاری مورد بررسی قرار گرفت. فرمولاسیون در دو مرحله انجام شد. در مرحله اول اجزای اصلی اسپرید لیمو شامل 62/41 درصد شکر، 13/13 درصد زرده تخم مرغ، 39/11 درصد آبلیمو، 84/28 درصد کره، 16/4 درصد اسانس لیمو تعیین گردید، سپس در مرحله بعد، تاثیر روش های مختلف فرآیند بر خواص کیفی محصول اسپرید لیمو بررسی گردید. نتایج آماری حاکی از آن بود که روش فرآیند دارای تاثیر معنی داری بر پایداری امولسیونی محصول، ویسکوزیته، pH و پارامترهای حسی محصول داشت. روش همزدن زرده تخم مرغ (15 دقیقه)، افزودن کره و هم زدن ترکیب (30 دقیقه) و افزودن شکر و آبلیمو، اسانس لیمو و مخلوط کردن (15 دقیقه)، و حرارت دهی مخلوط در بن ماری تا دمای 81 درجه سانتیگراد و پر کردن در شیشه، مناسب ترین روش فرآیند بود. به طور کلی با توجه به نتایج کیفی و پذیرش حسی، محصول اسپرید لیمو به عنوان یک محصول جدید با قابلیت تولید صنعتی معرفی می گردد.

در این پژوهش ابتدا عصاره متانولی برگ گیاه برگ بو استخراج و ترکیبات شیمیایی آن شناسایی گردید. سپس میزان کل ترکیبات فنولی و فعالیت دام اندازی رادیکال های آزاد عصاره استخراج شده در غلظت های مختلف (200، 400، 800 و 1600 ppm) بررسی گردید. در مرحله بعد غلظت های عصاره ذکرشده به روغن کانولا تصفیه شده فاقد آنتی اکسیدان افزوده شد و پایداری اکسایشی روغن در دمای 60 درجه سانتی گراد به مدت هفت روز از طریق اندازه گیری اندیس پر اکسید و طول دوره القاء بررسی و در نهایت با فعالیت آنتی اکسیدان سنتزی BHT به میزان ppm200 مقایسه گردید. به طور کلی نتایج نشان داد با افزایش غلظت عصاره برگ گیاه برگ بو میزان ترکیات فنولی، آنتی اکسیدانی و فعالیت مهار کنندگی رادیکال های آزاد افزایش می یابد و غلظت ppm 1600 عصاره دارای بالاترین قدرت آنتی اکسیدانی می باشد در حالی که با افزایش غلظت عصاره در روغن کانولا در یک زمان نگه داری ثابث، شاخص پایداری اکسایشی افزایش و اندیس پر اکسید کاهش پیدا کرد. از طرفی در یک غلظت ثابت، با افزایش زمان نگه داری روغن از یک تا هفت روز اندیس پر اکسید افزایش ولی طول دوره القاء کاهش پیدا کرد. بنابراین نتایج حاصل از بررسی پایداری اکسایشی روغن حاوی غلظت های مختلف عصاره نشان داد که غلظت ppm 1600 عصاره نسبت به غلظت های دیگر و نمونه شاهد به دلیل داشتن مقادیر بالاتر ترکیبات فنولی و توکوفرولی در پایداری اکسایشی روغن کانولا موثرتر عمل نموده و در مقایسه با آنتی اکسیدان سنتزی BHT در غلظت ppm 200 نیز تاثیر بیشتری داشت. بدین ترتیب می توان برگ گیاه برگ بو را در سطح ppm 1600 به عنوان منبع مناسبی برای آنتی اکسیدان های طبیعی معرفی نمود.

- زایلیتول یک الکل قندی پنج کربنه با قدرت شیرین کنندگی بالا است و با توجه به خصوصیات فیزیکوشیمیایی و تکنولوژیکی که این الکل قندی دارد، در صنایع شیمیایی، غذایی و دارویی بسیار ارزشمند می باشد. تولید شیمیایی زایلیتول در شرایط فشار و دمای بالا انجام می شود و نیاز به کاتالیست های گرانقیمت به منظور خالص سازی سوبسترا دارد. با در نظر گرفتن معایب روش شیمیایی، تولید بیوتکنولوژیکی زایلیتول با استفاده از میکروارگانیسم ها نیاز به این مراحل گرانقیمت ندارد و بسیار اختصاصی است و با توجه به انرژی کمتری که نیاز دارد به طور وسیعی به عنوان یک روش جایگزین روش شیمیایی مورد مطالعه قرار گرفته است. اطلاعات نشان می دهد در میان میکروارگانیسم ها، مخمرها بهترین تولیدکننده می باشند. در این بررسی این شیرین کننده ارزشمند توسط مخمر کاندیدا که از برگ تربچه جداسازی گردید، تولید شد. این مخمر بر اساس خصوصیات مورفولوژیک و نیز ویژگی های بیوشیمیایی شناسایی گردید. زایلیتول تولید شده توسط مخمر کاندیدای جداسازی شده، با روش آنالیزی کروماتوگرافی لایه نازک و با استفاده از کیت خریداری شده از شرکت مگازایم ایرلند و نیز روش رنگ سنجی مورد مطالعه کیفی و کمی قرار گرفت. این سویه مخمری بعد از 96 ساعت در محیط حاوی 40 گرم بر لیتر زایلوز، 14/17 گرم بر لیتر زایلیتول تولید کرد.

قزل آلای رنگین کمان از گونه های مهم ماهی های پرورشی ایران است که به دلیل وجود منابع غنی از پروتئین، چربی و انرژی جزو غذاهای ضروری محسوب می شود. تغییر کیفیت در ماهیان از زمان صید شروع شده که میزان این تغییر بسته به روش حمل و نقل، شرایط نگهداری و گونه ی ماهی متغیر بوده و منجر به کاهش عمر ماندگاری می شود. در این پژوهش نظر به خاصیت تغذیه ای ماهی قزل آلا، تاثیر بیست روز ذخیره سازی در دمای یخچال بر اجزای اصلی تشکیل دهنده ی گوشت بررسی شد. نتایج حاصله از درصد رطوبت، پروتئین و خاکستر کاهش معنی داری را نشان داد (05/0> p). در میان پارامترهای کاهش یافته میزان رطوبت بیشترین تغییر را نشان داد و میزان آن از 51/75 درصد به 59/72 درصد رسید. میزان چربی خام نیز برخلاف سایر پارامترها از 47/5 درصد به 63/5 درصد افزایش یافت. بررسی روابط رگرسیونی بین ترکیبات عضله و زمان نگهداری، معادلات پیشگویی با ضرایب معنی داری نشان داد که مهمترین آن ها مربوط به پروتئین خام بود (05/0> p ؛ 5/69= r2adjusted). آگاهی مصرف کنندگان از میزان تغییرات مهم ارزش تغذیه ای ماهی بالخصوص میزان پروتئین در طول نگهداری امری ضروری بوده و شناخت عوامل موثر بر آن نیازمند پژوهش های بیشتری توسط سایر پژوهشگران در این زمینه می باشد.

در این پژوهش تاثیر صمغ حاصل از دانه ی بالنگوی شیرازی در سه غلظت 1/0،2/0 و3/0گرم به ازای هر کیلوگرم شیر پس چرخ حاوی 5/0درصد چربی در تولید پنیر سفید ایرانی مورد مطالعه قرار گرفت. همچنین یک نوع پنیر شاهد حاصل از شیر پس چرخ با 5/0 درصد چربی تهیه شد. قابل ذکر است که نمونه ی شاهد فاقد غلظت های صمغ ذکر شده بود سپس نمونه های تولیدی با نمونه پر چرب مورد مقایسه قرار گرفت. استفاده از این نوع جایگزین چربی منجر به ایجاد تفاوت معنی دار(05/0 p<) در خصوصیات شیمیایی شد به طوریکه با افزایش غلظت صمغ دانه بالنگوی شیرازی و گذر زمان، سبب افزایش در میزان رطوبت و درصد پروتئین گشت. افزایش غلظت صمغ دانه بالنگوی شیرازی بر پارامترهای حسی شامل رنگ، بو ومزه تاثیر معنی داری نداشت اما بر روی سفتی بافت، مالش پذیری و پذیرش کلی تاثیر داشت، همچنین در بین نمونه های تولیدی نمونه پنیرحاوی 2/0گرم صمغ دانه بالنگوی شیرازی بالاترین پذیرش را به لحاظ حسی در بین ارزیاب ها به خود اختصاص داد که توسط طرح فاکتوریل و با استفاده از نرم افزارspss تعیین شد. این پژوهش نشان داد که صمغ دانه بالنگوی شیرازی می تواند به عنوان یک جایگزین چربی و همچنین یک عامل بهبود دهنده بافت پنیر مورد استفاده قرار گیرد.

نمونه های ماست پروبیوتیک حاوی لاکتوباسیلوس پلانتاروم آزاد (F) و ریزپوشانی شده (M) به روش صنعتی تولید گردید و با ماست شاهد (C) مقایسه شد. برای ریزپوشانی از تکنیک امولسیون سازی و مخلوطی از ژل آلژینات و نشاسته مقاوم استفاده گردید. نمونه های ماست هر هفته و به مدت 8 هفته از نظر ویژگی های فیزیکو شیمیایی و حسی مطابق با روش های استاندارد مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج از 3 بار تکرار حاصل گردید و برای تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار SPSS استفاده گردید. بعد از 8 هفته ذخیره سازی در دمای C 4 ، درصد چربی و پروتئین، آب اندازی و pH در هر سه نوع نمونه ماست بطور معنی داری کاهش یافته بود (05/0>p). درصد اسیدیته نمونه هایM و F بطور معنی داری کمتر از C بود. درصد مواد خشک کل نمونه های M و F بطور معنی داری افزایش یافته بود (05/0>p). فاکتور رنگ و مزه نمونه های M بطور غیر معنی داری بهتر شده بود (05/0p). نمره پذیرش کلی در نمونه های ماست C افت داشت، درحالیکه در نمونه های ماست پروبیوتیک M و F بطور غیر معنی داری بهتر شده بود (05/0 کلیدواژگان: ماست پروبیوتیک، ویژگی های فیزیکو شیمیایی و حسی، ریزپوشانی، لاکتوباسیلوس پلانتاروم