مجله هنر و تمدن شرق
پیاپی 11 (بهار 1395)

هنر بیزانس متعلق به عالم مسیحیت است. عالم مسیحی دارای خصوصیاتی است که در تمامی آثار هنری این دوران منعکس می شود. هر نوع تفسیر و نقد و بررسی آثار هنری این عصر بر اساس شناخت عالمی که به آن تعلق دارد، میسر است. مرکز عالم مسیحیت کتاب مقدس و کلام الهی است. ظهور مسیح (ع) مبدا ظهور عالم مسیحیت است. کلمه الهی تمامیت عالمی را آشکار کرده است که متعلق به رحمت و جلال و شکوه و نور و جمال الهی است. هنر بیزانس مبتنی بر درکی عمیق از عالم مسیحیت است. حضور امر مقدس در تصویر و تفسیر تصویر، برای رجوع به امر مقدس، درون مایه هنر بیزانس است. البته فرهنگ و هنر مسیحی سال ها پس از ظهور پیامبر و اشاعه پنهانی مسیحیت شکل گرفته و معماری و تزیینات آن بر پایه معابد میترایی بوده است و نشانه های فرهنگ پیش از مسیحیت در آثار نقاشی و نقش برجسته نیز مشهود است.

امروزه واژه نظر و هم خانواده های آن مانند نظرگاه، منظر و منظره با بسامد زیاد در زبان فارسی مورد استفاده قرار می گیرند. پس از انتخاب واژه منظر به عنوان برابر نهاد واژه انگلیسی لنداسکیپ
(Landscape)پیگیری ریشه های زبان شناختی آن و کشف نسبت آن با واژه نگر فارسی با عنایت به سابقه منظرین تمدن ایرانی، مورد توجه برخی از زبان شناسان و متخصصان رشته معماری منظر قرار گرفت. به نظر می رسد شباهت ظاهری و معنایی این دو واژه، اصلی ترین دلیل تقریب این دو کلمه است به نحوی که برخی از زبان شناسان متاخر، به معرب بودن این واژه اشاره کرده اند. بررسی ریشه های واژه نگر در متون فارسی باستان و میانه و همچنین در متون زبان شناسی فارسی از یک طرف و ریشه یابی کلمه نظر در خانواده زبان های سامی از دیگر سو نشان می دهد این دو واژه به دو دنیای متفاوت زبان- فرهنگ تعلق دارند و در این میان، واژه نظر از اصیل ترین واژگان زبان های سامی است و به طورکلی کهن تر از آن است که در گروه معربات جای بگیرد. از دو واژه منظر و منظره از ریشه واژه نظر عربی در ادبیات فارسی فراوان استفاده شده است و جستجو در منابع لغت و صرف زبان عربی نشان می دهد برخلاف تصور نسبتا رایج که کلمه منظره را از برساخته های فارسی زبانان می دانند، این واژه نیز عربی است و قابل توجه آنکه در سرآغاز سرایش شعر به زبان فارسی دری، واژه منظره در ابتدا و سپس منظر در دیوان شعرای پارسی گو برای بیان معنایی مورد استفاده قرار گرفته که در معماری و تمدن ایرانی مسبوق به سابقه بوده است.

در هنر دوران مسیحیت پی یتا از جایگاه ویژه و مهمی برخوردار بوده و صحنه های متعددی از درد و رنج حضرت مریم و عیسی (ع) را به گونه ای که مادر، فرزندش را در آغوش کشیده و بر زانو حمل می کند، به تصویر درآورده است. نمونه های قدیمی از صحنه پی یتا با ترکیب بندی مثلثی دیده می شود که یادآور نقش برجسته های مهر در حال کشتن گاو یا قربانی مقدس در نیایش گاه میترایی بوده که قرن ها پیش از شکل گیری معماری و هنر مسیحی وجود داشته است. صحنه مذهبی آیینی پی یتا در فضای مثلثی شکل مهراب کلیسا تداعی کننده غار که آسمانی با خورشید و ستارگان در سقف آن خودنمایی می کند، مکررا تصویر شده است.
تاثیرپذیری نقش پی یتا از صحنه گاوکشی یکی از مظاهر مشهور و مهم است که بیان گر چگونگی تداوم باور و آیین در گذر زمان بوده و دگردیسی آیین مهر را در مسیحیت تصدیق می کند.

امروزه سفر از اسباب تفریح و سرگرمی صرف به ابزار شناخت و آگاهی، تفاهم با دیگران، درک جهان پیرامون، حقایق آن و غنای بینش و نگرش آدمیان تبدیل شده است. این گردشگری می تواند در بستر شهرهای خلاق تجلی یابد. شهر خلاق شهری است که در آن بیش از توجه به میراث ملموس به میراث ناملموس توجه شده و فرهنگ و خلاقیت در آن در هم می آمیزند که خود موجب تمایز مقصد و خلق ارزش و مزیت رقابتی برای آن می شود. برند گردشگری شهرهای خلاق ایران باید از دل فرهنگ، تاریخ و صنایع خلاق آن استخراج شود، متمایز، پایدار و قابل باور بوده و برای ذی نفعان جذاب باشد و بتواند در ارتباطات و تعاملات جای خود را باز کند. از دیگر سو رنگ در زندگی انسان ها مفهومی نمادین دارد و پدیده ای عینی- ذهنی است که می تواند محرک و جالب توجه باشد، بار معنایی و مفهومی عمیقی را بر دوش کشد و پیام اصلی خود را به مخاطب برساند. همچنین پژوهش ها نشان می دهد در تمدن و میراث ملموس و ناملموس ایرانیان، از دیرباز تاکنون، رنگ ها حامل بار معنایی و مفهومی عمیقی بوده و تنها جنبه تزیینی نداشته است. بنابراین در برند گردشگری شهرهای خلاق ایران، شهرهایی که در صنایع خلاق سرآمدند، کاربرد یک نماد رنگین ضروری است.

شناخت ارزش های نمادین و منظرین یک اثر، تاثیر قابل توجهی بر حفاظت آن اثر داشته و راهنمایی برای مدیریت آن خواهد بود.بدیهی است که حفظ و نگهداشت یک مجموعه تاریخی، نیازمند شناخت ارزش های واقعی آن و تطبیق برداشت ها و ادراکات برنامه ریزان و متولیان امر حفاظت، با این ارزش های واقعی است. شناخت ارزش های نمادین و منظرین یک اثر و ادراک و برداشت واقعی از آن ها، تاثیر مثبتی بر حفظ و نگهداری آن داشته و می تواند راهنمایی برای برنامه ریزی صحیح و مدیریت موثر آن باشد. همچنین، نوع برداشت بازدیدکنندگان و انتقال ارزش های منظرین واقعی اثر به مخاطبان، از اهمیت بسزایی برخوردار است. شهر شوشتر در زمان ساسانیان یکی از مراکز مهم خوزستان به شمار می آمده و از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده است. این شهر تاریخی، آثار و بناهای ارزشمندی از دوران باستان را در خود جای داده است. معروف ترین اثر باستانی آن، مجموعه سازه های آبی می باشد. مقاله حاضر، به این مجموعه از نقطه نظر ارزش های منظرین آن پرداخته است.

سیر تحول نقاشی ازبکستان با توجه به پیشینه غنی دیوارنگاری و نگارگری مکتب بخارا، به شناخت جریانات هنری نقاشی معاصر ازبکستان کمک خواهد کرد. چرا که نقاشی معاصر این کشور از دید پژوهشگران دور مانده و نه تنها در ایران بلکه در سایر کشورها نیز پژوهشی جدی به نقاشی معاصر و جریانات مرتبط با آن اختصاص نیافته است. از این جهت نویسندگان مقاله، بنا به ضرورت، درباره هنر منطقه آسیای مرکزی به ویژه نقاشی ازبکستان که به جهت فرهنگ و هنر با ایران، اشتراکات فراوانی دارد، با نگاه عمیق تری به بررسی و تحلیل پرداختند.
نتایج مقاله حاضر که به روش تحلیل محتوا انجام گرفته و اطلاعات آن از طریق مطالعات کتابخانه ای و استفاده از سایت های متعدد اینترنتی بدست آمده است، نشان می دهد که نقاشی معاصر ازبکستان با توجه به توسعه های فرهنگی، در سنت های فنی و هنری در طول قرن ها، توسعه و تکامل یافته، چنان که علاوه بر حفظ میراث نقاشی گذشته، متنوع تر شده و در نقاشی زیرلاکی و نقاشی مدرن با حفظ اصول سنتی خود، وارد شده است. تاسیس آکادمی های هنری و تدریس اصول نگارگری به هنرجویان توسط هنرمندانی چون « چنگیز احمروف»، « محمدجانف» و «هولماتف»، نگارگری معاصر را با توسعه تکنیک، ابزار، سبک، موضوعات و حفظ هویت محلی و شرقی زنده نگه داشته است.