فهرست مطالب

مجله تاریخ نگری و تاریخ نگاری
سال بیست و پنجم شماره 16 (پاییز و زمستان 1394)

  • تاریخ انتشار: 1394/12/18
  • تعداد عناوین: 7
|
  • نزهت احمدی صفحات 5-24
    از حکایات و داستان ها غالبا به عنوان منبعی تاریخی یاد نمی شود و کمتر جایگاهی در مطالعات تاریخی دارند. یکی از معدود حکایت نامه های باقیمانده از عصر صفوی، کتاب «سفینه فطرت» است. این اثر منحصر بفرد که بخشی داستان، بخشی مطایبه و لطیفه و بخشی هزل است، نه تنها به بازگویی برخی داستان ها و حکایات پیشین پرداخته است، بلکه حکایت هایی را از عصر خود و منسوب به شخصیت های آن دوره روایت کرده است. در این اثر زن نقش فعالی در جامعه دارد. در کوچه و بازار گردش می کند و مایحتاج خود را به ذوق و سلیقه خویش انتخاب می کند، همراه همسر و حتی تنها به سفر می رود و نهایتا زنی خانه نشین و به دور از مسائل جامعه خویش نیست. عبارات بکار رفته و واژه هایی که برای نامیدن زنان بیان شده و نیز فضاسازی داستان همه حکایت از نوعی تسامح و حتی شاید کنار گذاشتن چارچوب های اجتماعی متداول عصر نویسنده است. در این جا این سوال مطرح است که نگاه فطرت به نقش زن و جایگاه او در جامعه چگونه بوده است؟ فرضیه ارائه شده آن است که: فضای فکری نویسنده که نیمی از عمر خویش را در هندوستان گذرانده است بر بینش او تاثیر قابل توجهی داشته و نوعی تسامح در گفتارش به وجود آورده است. تسامحی که در نوشتار دیگر نویسندگان دیگر به چشم نمی خورد.
    کلیدواژگان: زنان، عصر صفوی، سفینه فطرت، تاریخ اجتماعی
  • اسماعیل حسن زاده، منیژه صدری صفحات 25-55
    چکیده: رابطه شرایط تاریخی، متن و خواننده به دلایل متعدد دچار پیچیدگی است. این پیچیدگی اجازه نمی دهد فرد در مواجهه با متن آن را به راحتی خوانده و فهم کند. یکی از عوامل تاثیر گذار در این پیچیدگی، مساله چرخش های گفتمانی درفرایند تاریخی است. در این مقاله با تحلیل روایت های قیام شیخ محمد خیابانی در صدد هستیم تا تاثیرچرخش گفتمانی را از خیزش در سال1299 تا سقوط سلسله پهلوی در قالب دو خوانش مسلط گفتمان ملی مشروطه خواه(آذربایجان محور، ایران محور، قیام محور) وگفتمان ملی باستان گرا(ایران محور) با استفاده از روش تحلیل انتقادی روایت و گفتمان مورد تبیین و تحلیل قرار دهیم. حاصل سخن این که، چرخش گفتمانی اجازه درک و فهم وقایع اتفاقیه را آن گونه که اتفاق افتاده اند، نمی دهند و موجب تولید خوانش های متعدد، متفاوت و متعارض از یک واقعه می شود. قیام خیابانی، در این روایت ها، از قیامی برای آزادیخواهی و دموکراسی تا هویت جویی و تجزیه طلبی، از ایران دوستی تا وابستگی به عوامل بیگانه به قصد تجزیه کشور، خوانش شده است. شخصیت ارائه شده در خوانش/روایت ها از خیابانی و دوستان ویارانش نیز متفاوت بوده و از خودخواهی و قدرت طلبی تا مردم دوستی و ظلم و استبداد و استعمار ستیزی در نوسان بود.
    کلیدواژگان: شیخ محمد خیابانی، آذربایجان، مشروطه، چرخش گفتمانی، قیام خیابانی
  • مجتبی خلیفه، امین آریان راد صفحات 57-79
    موضوع ماهیت متون دساتیری از دیر باز برای پژوهشگران علوم انسانی مطرح بوده است. آنچه تا کنون کم تر مورد توجه قرار گرفته موضوع دیدگاه های آذرکیوانیان در زمینه تاریخ ایران و روایت دساتیری از تاریخ ایران باستان و تاثیر آن بر تاریخ نگاری عصر قاجار بوده است. مساله ای که پرسش اصلی این پژوهش بر آن استوار است. پرسش اصلی این پژوهش آن است که مورخان عصر قاجار چه واکنشی در برابر روایت دساتیری از تاریخ ایران باستان انجام دادند؟ فرضیه این پژوهش آن است که مورخان عصر قاجار با وجود پذیرش روایت دساتیری از تاریخ باستان سرانجام به نقد و رد آن پرداختند. در این پژوهش کوشش شده است که در آغاز با استناد با متون دساتیری به طور ویژه دیدگاه های آذرکیوانیان در زمینه تاریخ نگاری بررسی شود و سپس تاثیر این دیدگاه ها بر روایت تاریخ نگاری دوره قاجار از تاریخ ایران باستان و نوع برخورد و تاثیرپذیری هر یک از مورخان این دوره از این متون از دوره فتحعلی شاه تا پیش از دوره مشروطه مورد بررسی قرار گیرد.
    کلیدواژگان: دوره قاجار، آذر کیوانیان، متون دساتیری، محمدتقی خان سپهر، رضاقلی خان هدایت، جلال الدین میرزای قاجار، میرزا آقاخان کرمانی
  • معصومه دهقان صفحات 81-104
    تاریخ جایگزین در حقیقت بعد متفاوتی از حوادث گذشته را تصور کرده و برآیندهای این تفاوت را در جهان واقعی وارد می کند و تا آینده پیش می رود. به عبارت ساده تاریخ جایگزین تفسیر و یا بحث چه می شد اگرهای تاریخی با تفکراتی در مورد آثار و نتایج متفاوت منشعب از این چه می شد اگرهاست. تاریخ جایگزین بیشتر نقاط اساسی تاریخ را می چرخاند و تفسیری کاملا متفاوت را در زمان حال ایجاد می کند. این تفسیرها گاهی بر اساس واقعیت است؛ اما اغلب بر اساس حدس و گمان مورخ می باشد. این روش نگرش، یک تمرین است برای توجه به گذشته ،تحلیل برآیند رویدادها و پاسخ به پرسش چه می شد اگرها در تعدادی از حوادث اصلی تاریخی که به صورت متفاوت اتفاق افتاده و راهی برای تفسیری جدید و شاید التیام بخش تر از نتایج حوادث تاریخی می باشد. در حقیقت یک تنوع باور نکردنی از طرح چنین پرسش هایی توسط طرفداران تاریخ جایگزین ایجاد می شود و در رمان های تاریخی یا داستان های کوتاه و یا تک نگاری های تاریخی توسعه پیدا می کند. این نگاه به تاریخ می تواند منشاء نگارش متفاوتی از حوادث تاریخی باشد. پژوهش پیش رو مسائل چندی را مورد بررسی قرار داده است؛1. تاریخ جایگزین چیست؟2. تاریخ جایگزین با چه نام هایی شناخته شده است؟3.مسائل مورد توجه در تاریخ جایگزین شامل چه موضوعاتی می شود؟4.شباهت و تفاوت تاریخ جایگزین و دیگر تاریخ های جدید مانند تاریخ آینده و سفر در زمان در چه موضوعاتی است؟
    کلیدواژگان: تاریخ جایگزین، روایت تاریخی، حقیقت تاریخی، رمان، اساطیر تاریخی
  • مریم رفیعی آتانی، حمیده چوبک صفحات 105-124
    دوره قاجار و مخصوصا عصر ناصری در ایران با تحولات فرهنگی، اجتماعی و سیاسی فراوانی همراه است که همه جنبه های زندگی مردم را تحت تاثیر قرار داد. یکی از این تاثیرات در زمینه کشفیات باستانشناسی و تغییر نگرش مردم به آثار باستانی و تاریخ کشورشان بود. با این وجود پیش از آنکه حفاری های علمی در ایران آغاز شود ایرانیان با آثار باستانی محیط زندگیشان، تعامل داشتند. آن ها آثار را به افسانه ها و اسطوره ها مرتبط می ساختند یا اینکه جنبه مقدس به آن می دادند. پس از حضور دلالان عتیقه مردم بومی گاهی به تجارت مواد فرهنگی نیز اقدام می کردند. نگاه مردم به آثار در نگرش آن ها به خود نیز اهمیت داشت. این نگرش در ساخت هویت تاریخی ایرانیان موثر بود و بعدها قسمتی از هویت ملی ایرانیان را تشکیل داد. این پژوهش با روش کتابخانه ای و تحلیل تاریخی به بررسی تاثیر نگاه ایرانیان به میراث فرهنگی در ساخت هویت ملیشان پرداخته است.
    کلیدواژگان: مردم، دوره قاجار، تقدس، میراث فرهنگی، اسطوره
  • عباس قدیمی، زهرا کاظمی صفحات 125-154
    وجه اشتراک جوامع اسلامی در مواجهه با غرب احساس ناتوانی و عقب ماندگی شدیدی بود که همراه خود چالش های فکری زیادی در عرصه های گوناگون از جمله زنان ایجاد کرد. بطوریکه غالب جریان های روشنفکری به ویژه روزنامه های انتقادی به لزوم تغییر وضع زنان و آگاهی آنان تاکید و خواستار اصلاحات ترقی خواهانه در جامعه و وضعیت اجتماعی زنان شدند. در این بین، روزنامه تجدد طلب ملانصرالدین در طرح و پیگیری مساله ی آزادی و حمایت از حقوق زنان در جوامع اسلامی به ویژه ایران پیشتاز بود. این روزنامه با طرح انتقادی مسائل مربوط به حوزه زنان توسعه جوامع اسلامی را در پیوند با تغییر وضع زنان ارزیابی می کرد. نویسندگان این روزنامه ی انتقادی پیشرو، راه برون رفت از وضعیت سنتی را در مساله ی آموزش و به تبع آن در آگاهی و احقاق حقوق زنان را در گرو توجه به حقوق زنان و تصریح آن در قانون اساسی جوامع اسلامی و لزوم بازنگری در دیدگاه های سنتی و تجدید نظر در مبانی آن و به ویژه خوانش جدید متون مذهبی می دانستند. تحلیل محتوای روزنامه ملانصرالدین، چاپ تفلیس در پنج سال نخست (1328- 1324 ه.ق ) در حوزه مسائل زنان روش مناسبی است که می تواند تصویر روشنی از وضع عمومی زنان ایران و جوامع مسلمان در آغاز قرن بیستم و نخستین گفتمان های انتقادی از وضع زنان به دست دهد.
    کلیدواژگان: آموزش، بیداری اجتماعی، جامعه سنتی، حقوق زنان، روزنامه ملانصرالدین
  • ویدا همراز، سیاوش مقدم چرکاری صفحات 155-171
    بر اساس یک سنت دیر پا ، تاریخ نگاران به طور کلی نتایج تحقیقات خود را به صورت مکتوب به جامعه ارائه می دهند و دستاوردهای مبتنی بر تاریخ شفاهی نیز تا کنون دست کم در ایران تحت تاثیر این سنت بوده است.اما نکته فراموش شده ان است که تاریخ شفاهی به لحاظ نظری و ساختاری با رسانه های مبتنی بر صوت مانند رادیو وجوه مشترک بیشتری دارد تا رسانه های مکتوب و این دو در مراحل مختلف تولید و سپس انتشار دستاوردهای تحقیقی می توانند به یکدیگر یاری رسانند. اگرچه عده ای عقیده دارند هدف از تولید و مصرف تاریخ شفاهی در رسانه و در ارشیو متفاوت است اما صرفنظر از این تفاوتهای جزیی که ان هم در سالهای اخیر دستخوش تغییر شده است می توان مبانی مشترک میان این دو یافت . این مقاله با تکیه بر جدید ترین منابع در مورد تولیدات رسانه های شنیداری بویژه رادیو در حوزه تاریخ شفاهی به تببین راهکارهای مطلوب در تعامل بین رشته ای تاریخ شفاهی و رسانه رادیو می پردازد.
    کلیدواژگان: رسانه های شنیداری، تاریخ شفاهی، روایت، مصاحبه، صدا
|
  • Pages 57-79
    Qajar historians and Dasātiri narrative on Iran ancient history abstract:The nature of Dasātiri texts or neo Zoroastrian issue has been investigated by humanities scholars for ages. Azarkayvanians attitudes towards Iran history and Dasātiri narrative on history of ancient Iran and impact on Qajars era Historiography have not been taken into account to a great extant. Historians of Qajar period reaction toward Dasātiri narrative on history of ancient Iran is the main issue being investigated in the present study. The research hypothesis is that despite accepting Dasātiri narrative on history of ancient Iran, Qajars historians rejected and criticized it. This study primarily aims at considering Azarkayvanians attitudes toward historiography narratives of Qajar era about history of ancient Iran and the maner in which historians have been affected by Dasātiri texts from Fath Ali shahs to constitutional era. Keyword: Qajar Historiography Azarkayvanian, Mohammad Tghi Khan Sepehr, Reza Gholi khan Hedayat, Jala al-Din Mirza Ghajar, Mirza Agha khan Kermani.
    Keywords: Qajar historiography, Dasatiri texts, Azarkayvanian, ancient Iran
  • Pages 81-104
    In deed Alternate history has imaged different side of past events and is entering the results of this difference to the real world and these results will continue till future. In simple word, Alternate history is the interpretation of historical ifs and buts with the thoughts about the different results of these ifs and buts. Alternate history, change more basic points of history and make a perfectly different interpretation in present. Sometime these interpretations are based on truth, but most of the time they are based on the historian's guess. This point of view, is a practice for noticing to the past analyzing the result of ifs the events and answering to the question of ifs and buts of some main historical events which has differently occurred It is a way for a new or maybe more healing interpretation of historical event's results. Indeed, The Alternate history's followers raise incredible variety of such questions and these questions expand in historical novels or short stories or monograph writings. this viewpoint to history can be the origin of different writing about historical events. This research has investigated some subjects: 1. what is Alternate history? 2. with which names Alternate history is presented? 3. Which subjects are affirmed by Alternate history? 4. What is similarity and difference of Alternate history and other new histories like future history and time travel?
    Keywords: Alternate history, historical narrative, historical truth, novel, historical legends
  • Pages 105-124
    Qajar period especially Naseri's time coincided with many changes in the cultural, social, and political themes in the society that effected all aspects of the Iranian's life. One of the impressions was in archaeology contracts that enlightened the past of Iran with the new findings and materials in historical sites. Of course before archaeological excavation; Iranian people had their own attitudes towards their cultural heritage. Archaeological excavations not their first encounter with the ancient ruins. They interpreted ancient remains with the myths and legends that passed through centuries. They learnt them through oral tradition or from Shahnameh. Another attitude was respecting them because of holy believes. Unfortunately after appearance of antique dealings around the world, local habitants sometimes traded historical materials. People‘s attitude to historical artifacts influence their behavior to their culture. This study examined this issue that Iranians’ attitude to their Cultural Heritage made effect on their national identity.
    Keywords: people, Qajar period, holiness, myths, cultural heritage
  • Pages 125-154
    Communion aspect of Islamic societies in confronting with west was the serious weakness and lay feeling that created many intellectual challenges in several fields such as women field, so that they emphasized on the most of the intellectual movements especially critical newspapers to necessity of women position changing and their awareness and requesting progressivist reformation in society and women social position. In this situation, modernism newspaper, Mollanasradin was leader in design and fallowing of liberty issue and decency from women rights in Islamic societies especially in Iran. This newspaper evaluated the developing of Islamic societies in relationship with change of position and place of women. The authors of this leader critical newspaper considered the output way from traditional situation in training issue and awareness and women rights providing in depending on consideration to women rights and its clarification in constitution of Islamic societies and the necessity of changing traditional point of view and changing of its principles and especially new reading of religious texts. An analysis of the contents of the articles in this magazine, Tiflis publication at first five years (1324-1328) is an appropriate method to shed lights on the early 20 century Iranian women situation and the first critical discussions about women's rights.
    Keywords: education, social awareness, traditional society, women's rights, Mollanasradin newspaper