نشریه امنیت ملی
پیاپی 15 (بهار 1394)

با عنایت به اینکه در هرسال کاربردها و سرویس‌های جدید در حوزه فضای سایبر عرضه می‌گردد، چنین توسعه و پیشرفتی می‌تواند پیامدهای فرهنگی و اجتماعی بسیاری همراه داشته باشد.نمونه آن شبکه اجتماعی فیس‌بوک امروزه تبدیل به سامانه‌ای شده است که بیش از یک میلیارد و سیصد میلیون کاربر در سراسر جهان مبتلابه آن هستند. و از طرفی امنیت از مهم‌ترین اهداف، منابع و ارزش‌های اصولی پایدار جامعه است و شبکه‌های اجتماعی می‌تواند هم فرصت و هم تهدیدی برای بحران امنیتی باشد. پژوهش حاضر از حیث هدف، پژوهشی کاربردی و از حیث نحوه گردآوری داده‌ها، پژوهشی توصیفی (غیرآزمایشی) از شاخه مطالعات میدانی به شمار می‌آید و از حیث ارتباط بین متغیرهای تحقیق، بر نوعی رابطه علی دلالت دارد. روش انجام تحقیق، پیمایشی است. در این پژوهش، ابتدا ضمن تحلیل محتوای مصاحبه‌های صورت گرفته، با خبرگان، اساتید و فعالان حوزه‌های مرتبط با امنیت و فضای سایبر و نیز تحقیقات انجام‌شده قبلی، راهبردهای شبکه‌های مجازی برای کنترل بحران امنیتی، شناسایی گردید. سپس با الگوی دلفی، پرسش‌نامه محقق ساخته طراحی شد. و در ادامه، داده‌ها جمع‌آوری و به‌وسیله نرم‌افزارهای مرتبط، جهت مناسب بودن و اولویت‌بندی راهبردها، پردازش گردید. در پایان، راهبردهای سه‌گانه زیر، به ترتیب به‌عنوان برترین راهبردها شناسایی شد: افزایش نرخ مشارکت‌کنندگان، یکی از فرصت‌های شبکه‌های اجتماعی مجازی برای مدیریت بحران است.هراندازه سازمان‌دهی نیروهای مقابله‌کننده با بحران در شبکه‌های اجتماعی مجازی بیشتر باشد، کنترل بحران آسان‌تر است.شبکه‌های اجتماعی مجازی امکان بررسی وضعیت خاص رفتاری از سوی نخبگان تصمیم‌ساز را برای مواقع بحرانی فراهم می‌کند.

در ادوار اخیر کانون منازعات و تعارضات بر حوزه های فرهنگی متمرکز و سلطه جویان درصددند با تلاش و برنامه ریزی سازمان یافته و با استفاده از روش‌ها و قالب های گوناگون الگوهای فرهنگی خود را به سایر جوامع تحمیل کرده و بدین طریق جهان را آن گونه که خود می بینند و درباره آن می اندیشند، هدایت کنند. بنابراین قدرت و اقتدار یک کشور با توجه به تحولاتی که بشر تجربه کرده و شرایطی که امروزه بر جهان مستولی است صرفا با مولفه های سخت افزاری و قدرت های سخت قابل تبیین نیست و اقتدار در حوزه فرهنگی است که می‌تواند کشور را در قله اقتدار قرار داده و به مثابه اقتدار حقیقی کشور تلقی گردد. بنابراین پژوهش حاضر تلاش نموده تا با استفاده از روش اکتشافی و تجزیه و تحلیل آماری و کیفی یافته‌های تحقیق، با استفاده از روش تدوین راهبرد SWOT، نسبت به تدوین راهبردهای نیل به اقتدار فرهنگی به مثابه اقتدار حقیقی جمهوری اسلامی ایران اقدام نماید. در سطح ملی، نهادینه سازی و درونی سازی باورها و ارزش‌های دینی در نسل جوان، طراحی الگوی مدیریت راهبردی فرهنگی، گسترش و تعمیق ظرفیت‌های تولید علمی کشور، طراحی الگوی نرم افزاری مقابله با جنگ نرم دشمن بر اساس اندیشه های فرهنگی و راهبردی ولایت فقیه، ظرفیت سازی بنیادین و بسیج منابع علمی و فرهنگی کشور، الگو سازی سبک زندگی بر مبنای معارف و ارزش‌های دینی-ملی، طراحی و اجرای الگوی مهندسی فرهنگی، ارتقاء و تعمیق وحدت و انسجام ملی در حوزه های فرهنگی-دینی، توسعه و تقویت خودباوری و اعتماد به نفس ملی،ارتقای امنیت فرهنگی و در سطح فراملی و بین المللی، تعمیق هویت دینی و همگرایی حول ارزش‌های اسلامی، ارایه الگوی مطلوب نظام حکومت اسلامی، طراحی و نهادینه سازی نظام علوم انسانی بر مبنای زیرساخت‌های هویت فرهنگی و معرفت دینی، دستیابی به گفتمان مشترک دینی و تعمیم یافته در جهان اسلام و گسترش ظرفیت‌ها و قابلیت نظام رسانه ای کشور در سطح فراملی از راهبردهای حاصل از این پژوهش است.

تهدید نرم از پیچیدگی‌های بسیار زیادی برخوردار است. در تهدید نرم دشمنان معمولا" با استفاده از ابزارهای مختلف درصدد دستیابی به اهداف خود هستند. مقابله و مدیریت تهدید نرم در گرو شناخت درست از ابزارها و اهداف آن است. شناخت تهدید نرم، مستلزم واکاوی حوزه‌های مطالعاتی مختلف به‌ویژه در آموزهای دینی است. هدف اصلی این مقاله شناخت گونه‌های تهدیدات نرم علیه پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) است. و سوال اصلی تحقیق"گونه‌های تهدید نرم علیه پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) کدام‌اند؟" است. روش تحقیق مورد استفاده در این مقاله، تبیینی-تحلیلی به استناد وقایع تاریخی معتبر و ابزار تحقیق، اسنادی کتابخانه ای بوده است. مهم‌ترین تهدیدات نرم علیه رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در حوزه‌های مختلف را می‌توان تضعیف رهبری با توسل به تهمت‌های ناروا و ترور شخصیت (تهمت جنون، تهمت ساحری، تهمت دروغ‌گویی، تهمت شاعری)، قداست شکنی مکتب و رهبری (تمسخر، استهزاء اسلام، پیامبر و عیب‌جویی از مومنان)، عدم اطاعت از پیامبر، انجام عملیات روانی (شایعه‌سازی و شایعه‌پراکنی، استفاده از شعر، شعار، سرود و ترانه، استفاده از هنر قصه‌گویی و نقالی، استعانت از علمای یهود بر ای تخریب و ابطال رسالت)، نفاق منافقان، موضع‌گیری قریش در برابر پیامبر و اسلام، مخالفت علنی قریش با رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)، کارشکنی یهود و مخالفت با اسلام (پیمان‌شکنی و...) ایجاد کانون‌های توطیه و فتنه و شریعت سازی (نمادسازی) نام برد. بنابراین مطلوب است دولت‌های اسلامی در کشورداری و تامین امنیت اجتماعی پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) را الگوی خود قرار دهند و با استفاده از روش‌ها و ابزارهای نوین هر عصر خود، ضمن شناخت دقیق تهدیدات، ملت خود را از هر خطری حفظ کنند. مدل تحلیلی تحقیق در ابعاد مختلف فردی، اجتماعی، سیاسی و امنیتی به تفکیک هدف و ابزار مورد استفاده، به‌صورت ماتریس ارایه که در آن فراوانی تهدیدات نرم به اعتبار هدف، بیشتر از ابزار مورد استفاده به چشم می‌خورد.

حضرت امام خامنه‌ای (مدظله‌العالی) در اولین نشست راهبردی، ضرورت تدوین الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت را با چهار عرصه معنویت، تفکر، علم و زندگی مطرح فرمودند. با توجه به تعامل دوسویه امنیت و پیشرفت، ضروری است هم‌زمان با تدوین الگوی مذکور نقش امنیت نیز در آن مدنظر قرار گیرد. در این پژوهش تلاش گردیده با رویکرد ایجابی و با استفاده از روش آمیخته نقش امنیت در عرصه تفکر مورد واکاوی و مداقه قرار گیرد. نتیجه حاصل از پژوهش حاکی است که توجه به مولفه‌های ساخت فکری، استقلال فکری و خودباوری و آگاهی سیاسی و بصیرت عمومی که به‌عنوان مهم‌ترین مولفه‌های عرصه تفکر مورد تایید نخبگان قرار گرفت، سطح امنیت در این عرصه را ارتقاء خواهد داد. از دیگر نتایج این پژوهش این‌که برای تامین امنیت در عرصه تفکر، ضروری است منابع تهدید و ناامنی نظام مورد شناسایی قرار گیرد و وفاداری به ارزش‌های ملی و انقلابی تقویت شود. همچنین مشارکت نخبگان در تصمیم‌سازی نظام سیاسی، ارتقاءیافته و کارآمدی نظام و خودباوری ملی، افزایش یابد.

ظرفیت‌های بالقوه هر کشوری درجهت دست‌یابی به قدرت نرم ناشی از عناصری در حیطه توانایی‌ها و قابلیت‌های سیاسی، فرهنگی و ایدیولوژیک آن کشور است جمهوری اسلامی ایران به‌واسطه ابتنای بر فرهنگ غنی اسلام و برخوردار از میراث تمدنی و ارزش‌های سیاسی مطلوب و پرجاذبه دارای عناصر فراوانی از قدرت نرم است که طی چند سال اخیر بخشی از آن بالفعل گردیده و نتیجه آن افزایش نفوذ منطقه ای و بین‌المللی ایران واله‌ام بخشی به ملت‌های جهان به‌ویژه جهان اسلام گردیده است. مبحث الهام بخشی قدرت نرم ازجمله مباحث بسیار قابل‌توجه به شمار می‌رود. این مفهوم نه‌تنها چشم‌اندازی از وضعیت کنونی جمهوری اسلامی ایران ارایه می‌دهد بلکه مهم‌تر از آن مسیر پیش روی نظام اسلامی را در مواجهه باقدرت رقبا و دشمنان روشن می‌سازد، بر همین اساس شناخت عناصر الهام‌بخش قدرت نرم و تلاش در جهت استحکام‌بخشی و استوار سازی آن در حفظ و افزایش کارایی قدرت نرم جمهوری اسلامی نقش اساسی دارد جمهوری اسلامی ایران با توجه به موقعیت حساس استراتژیک و ژیوپلیتیک خود ناگزیر است ضمن توجه و تقویت جنبه‌های مختلف قدرت سخت (توان نظامی و اقتصادی) به تقویت ابعاد قدرت نرم خود نیز بپردازد موضوعی که مبنای سوال اصلی این مقاله قرار گرفت "مقوم های قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران با تاکید بر الهام بخشی کدام‌اند؟"وبا استفاده از روش تحقیق داده بنیاد دنبال شد و مشخص گردید استواری و استحکام قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران تابعی از مقوم مقوم های درون ساختی قدرت نرم است نظیر، تقویت جذابیت‌های فرهنگی و تمدن اسلام و ایران در جهان، گسترش سامانه رسانه ای و تبلیغ روشنگر در جهان و منطقه، علاقه مردم جهان به انقلاب اسلامی و امام خمینی (رحمت‌الله علیه)، تکیه بر اصول و ارزش‌های اسلامی، احساس مسئولیت جهانی در هویت ملی و دینی، ترویج گفتمان نفی سلطه و استکبارستیزی و صهیونیست ستیزی، فراهم‌سازی شرایط فرهنگی و سیاسی در پذیرش همزیستی جهانی، ترویج گفتمان اسلامی کرامت و نفی تبعیض در جامعه بشری، تعمیق تبعیت معتقدانه و صادقانه از اوامر و نواهی ولایت‌فقیه، تقویت و واقعی سازی جایگاه ایمان و توکل در عملکردهای جامعه امروز، رفع عوامل تفرقه‌انگیز و توسعه وفاق حداکثری در نظر و عمل، گسترش آزادی‌های مشروع و قانونی و حمایت و پشتیبانی از نمادهای آن در سطح ملی،.. است

با استقرار نظام جمهوری اسلامی در ایران به دلیل استقلال و عدم وابستگی آن به کشورهای استکباری همچون آمریکا، از همان ابتدا باب خصومت و دشمنی را با جمهوری اسلامی ایران گذاشتند. آمریکا به دلیل عدم توفیق در براندازی سخت و نظامی به براندازی نرم با الگوی تغییرات تدریجی فروپاشی یا فروپاشی از درون رو آورد. آمریکا با به‌کارگیری توانمندی‌هایش در حوزه فرهنگ، اقتصاد و سیاست، مردم (توده، نخبگان و مقامات) کشور هدف را به‌طور غیر خشونت‌آمیز مورد آماج قرار داد. ابزار مهم قدرت نرم در فضای بین‌المللی، دیپلماسی عمومی است که عبارت از فرآیندی است که ارتباطات مستقیم با مردم کشور هدف را دنبال کرده تا منافع و ارزش‌های کشور ارایه‌کننده در کشور هدف گسترش یابد. سوال اصلی مقاله این است که راهبرد ج.ا.ا در مقابله با تهدیدات امنیتی ناشی از دیپلماسی عمومی آمریکا پس از یازده سپتامبر چه باید باشد؟ همچنین دیپلماسی عمومی آمریکا و ابعاد آن و نقش آن در امنیت ملی آمریکا چیست؟ و همچنین نقاط قوت، ضعف، موانع و فرصت‌های امنیتی جا ا در مقابله با دیپلماسی عمومی آمریکا چیست؟ نوع تحقیق کاربردی-توسعه ای با استفاده از کتابخانه (کتاب، مطالعه اسناد، پایان‌نامه و...) و ابزار روش میدانی (مصاحبه و پرسشنامه)، حجم جامعه آماری 150 نفر و آزمودنی‌های این مطالعه 54 نفر از خبرگان و نخبگان آشنا با دیپلماسی عمومی و امنیت ملی می‌باشند. پس از تجزیه تحلیل محیط داخلی و بین‌المللی، راهبردهای مقابله ای متعدد بیان و راهبرد برتر افزایش و تقویت مقبولیت و مشروعیت نظام جمهوری اسلامی ایران با گسترش نقش افزایی اقوام، زنان، دانشگاهیان، کارگران و... برای رویارویی با القایات اهداف دیپلماسی عمومی آمریکا به دست آمد.