مجله حدیث و اندیشه
پیاپی 20 (پاییز و زمستان 1394)

هر چند از شیخ مرتضی انصاری (ره) در تفسیر قرآن میراث مکتوبی در دسترس نیست، لکن با مطالعه در آثار متعدد فقهی و اصولی ایشان، می توان نتیجه گرفت که وی در تفسیر قرآن دارای نظریه تفسیری بوده است. تحلیل روش تفسیری او به عنوان یکی از ارکان مهم نظریه تفسیر اجتهادی– فقهی امامیه در دوره معاصر و نمایاندن نقش علمی و سهم تاریخی وی در جریان تفسیر شیعه، از اهمیت و ضرورت خاصی برخوردار است. در این پژوهه روش شیخ انصاری (ره) در تفسیر آیات الاحکام با روش اکتشافی- تحلیلی از میان آثار متنوع وی، بازیابی و ارزیابی شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که ایشان دارای روش تفسیری اجتهادی جامع بوده و عقل و نقل را در عرض هم در تحلیل آیات به کار بسته است. وی گر چه در تفسیر قرآن از روش تفسیر روایی بسیار استفاده نموده، اما بر این روش هیچ گونه تعصبی نداشته و در موارد لازم، به تفسیر قرآن به قرآن دست یازیده، و گاه نیز عقل را در تبیین کلام خداوند دخالت داده و در مواضعی هم به تبیین معنای لغوی و یا اصطلاحی کلمات به شیوه اجتهادی پرداخته است. روش تفسیری شیخ انصاری (ره) به شدت متاثر از منابع تفسیری ایشان بوده؛ به طوری که تفکیک آن دو از همدیگر کار مشکلی است‏.

حدیث در طول تاریخ خود متاسفانه دچار آسیب هایی جدی و گاهی بس خطرناک همچون وضع شده است و پیشوایان دین و دانشمندان مسلمان با درک این مطلب، از دیرباز به مقابله با آن برخاسته اند. اهل بیت عصمت (ع) و پیشاپیش آن ها پیامبر اسلام (ص)، بیش و پیش از همه این خطر را دریافته و در جهت مقابله آن و در حقیقت نقل، فهم و نقد حدیث و شناخت سره از ناسره، با راهنمایی های خود و ارائه راهکارهایی، چون تشویق نگارش حدیث، فهم و درک صحیح حدیث، تکذیب و تصدیق حدیث، جرح و تعدیل راویان حدیث و هشدار نسبت به ظهور و وجود احادیث جعلی اقدام کرده اند. در این مقاله، با روش کتابخانه ای و جمع بندی و تجزیه و تحلیل، تلاش می شود تا حد امکان راهکارهای ارائه شده از سوی پیامبر (ص) و ائمه (ع)، بنا بر احادیث منقول از ایشان گردآوری، دسته بندی و تبیین شود تا نقش آنان در این امر روشن تر گردد.

بی‏گمان علم دین و علم طب، نقش سترگی در قوام و دوام جامعه به دوش دارند؛ چه این که وظیفه علم دین سلامت روح انسان است و وظیفه علم طب سلامت جسم انسان (همان مرکب). بنا بر این، صاحبان هر دو علم نقشی بی‏‏بدیل در جامعه ایفا می‏‏کنند. از این روی، همان گونه که اولیای دین اخلاق‏مدارترین افراد جامعه بودند، گزافه‏گویی نیست اگر گفته شود که سزا است طبیبان نیز بیش از دیگر پیشه‏‏ور‏‏‏ان، به آراستگی اخلاقی درآیند؛ چه این که یکی با بیماران روحی مواجه است‏‏ و دیگری با بیماران جسمی. با بهره‏گیری‏‏‏ از آموزه های دینی می‏‏توان در یک تقسیم‏بندی ‏‏‏کلی، اخلاقیات پزشک را در مواجهه با بیمار به دو دسته تقسیم کرد: نخست، وظیفه پزشک در مقابل بیمار و دیگر، وظیفه پزشک در درمان بیمار. ذیل عنوان نخست، هفت وظیفه اخلاقی می‏‏توان به دست داد و تحت عنوان دوم نیز هفت وظیفه اخلاقی قابل شناسایی است.

نوشتار پیش رو به موضوع بررسی اعتبار سندی و مفهوم سخنان اهل بیت در تربیت جنسی کودک پرداخته است. نویسنده قصد دارد در کنار بررسی اعتبار این روایات، توصیه هایی را که از روایات به دست می آید، دسته بندی کرده و به گونه ای عملی آن ها را بیان نماید. با بررسی اجمالی جوامع حدیثی می توان روایات بسیاری را در این مورد یافت که نکات بسیار مهمی را در این موضوع در خود جای داده است. این نکات میتواند راه گشای حرکت والدین و نیز مربیان در امر تربیت جنسی باشد. دوری از آمیزش در نزد کودک، جدا نمودن بستر کودک، جلوگیری از تماس بدنی با کودک، حفظ کودک از بوسیدن نامحرمان، جلوگیری از دیدن اندام او توسط دیگران از جمله مواردی است که در روایات به عنوان تربیت جنسی کودک میتوان مشاهده کرد. این مقاله، در کنار بررسی این موضوع، به مطالبی در تعریف تربیت و گونه های تربیت در مقطع کودکی پرداخته است.

مکتب معارفی خراسان مدعی انحصار معارف دینی در معارف وحیانی بوده و مبانی فلسفی و عرفانی را در تبیین معارف دینی جایز نمی شمارد و قایل به تفکیک معارف بشری از معارف وحیانی است. لذا معاد جسمانی ارائه شده از سوی این مکتب که متخذ از آیات و روایات است بازگشت انسان ها با همین جسم عنصری مادی، در قیامت است و هر گونه تاویلی را در آن جایز ندانسته و به نقد دیدگاه های فلسفی و عرفانی درباره معاد می پردازند. شیخ مجتبی قزوینی، میرزا جواد آقا تهرانی و میرزا حسنعلی مروارید از جمله معتقدان این مکتب اند. در این پژوهش، تلاش شده است با بررسی آثار مکتوب این سه اندیشمند، به تبیین مبانی، ادله، لوازم و شبهات معاد جسمانی از منظر ایشان پرداخته شود.

کتاب البحر الزخار فی شرح احادیث الائمه الاطهار از تالیفات سید محسن امین است. ایشان شیوه جدید اطمینان به صدور عین واژه ها از معصوم را ملاک استنباط احکام دانسته و با رویکردی متعادل، بین اخباریان و اصولیان، بدون استفاده از ادله عقلی و اجماع، به بررسی های لغوی و عرفی و تطبیق قواعد اصول فقه بر روایات پرداخته است. سید محسن امین به شیوه تبویب صاحب وسائل الشیعه و الوافی ایراد جدی داشته و به جای اعمال نظر اجتهادی در تبویب،‏‏ عین الفاظ روایات را ملاک دانسته است. این شیوه،‏‏ در سهولت و قاعده‏مند‏‏‏ شدن مسیر استنباط موثر است. بررسی ابواب مختلف کتاب البحر الزخار نشان می‏دهد که مصنف نسبت به نظر کلینی در الکافی و شیخ محمد سبط عاملی در شرح الاستبصار و دیدگاه های حدیثی علامه محمد باقر مجلسی در بحار الانوار و مرآه العقول و نظریات رجالی منتقی الجمان اهتمام ویژه دارد. توجه به اختلاف نسخ و قراین عرفی و موضوع‏شناسی‏‏‏ و تاثیری که این امور در استنباط دارند، از امتیازات کتاب البحر الزخار است‏.