نشریه فیزیولوژی گیاهان زراعی
پیاپی 14 (تابستان 1391)

این پژوهش با هدف تعیین نقش تنش گرما در کیفیت تبدیل و خصوصیات فیزیکی دانه ارقام برنج در استان خوزستان طراحی و اجرا گردید. آزمایش با دو عامل تاریخ کاشت و رقم به صورت کرت های یک بار خرد شده، در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی و سه تکرار به مدت دو سال (1385 و1386) در مزرعه ایستگاه تحقیقات کشاورزی شاوور وابسته به مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان اجراء شد. سه تاریخ کاشت (15/2، 5/3 و 25/3) درکرت های اصلی و 5 رقم برنج شامل ارقام هویزه و حمر (متحمل به گرما) عنبوری قرمز و چمپا (حساس به گرما) و رقم پرمحصول دانیال (نیمه متحمل به گرما) در کرت های فرعی قرار گرفتند. نتایج تجزیه مرکب نشان داد اثر متقابل بین رقم و تاریخ کاشت در تمامی صفات معنی دار بود. به عبارتی ارقام، بسته به شرایط حرارتی واکنش متفاوتی داشتند. به طوریکه در تاریخ کاشت سوم به دلیل دمای کم تر و هوای خنک تر راندمان تبدیل، درصد برنج کامل، درجه تبدیل، درصد برنج قهوه ای و طول و عرض دانه بیش ترین مقدار را داشتند اما از کم ترین درصد پوسته و سبوس و برنج خرد برخوردار بودند.

به منظور بررسی تاثیر تنش کم آبی برخصوصیات فیزیولوژیکی و عملکرد دانه آفتابگردان روغنی آزمایشی به صورت طرح کرت های یک بار خرد شده در قالب بلوک های کامل تصادفی در چهارتکرار طی سال های 1383و1384 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی شهرستان خوی اجرا گردید. سطوح آبیاری به عنوان عامل اصلی در شش سطح (شامل 70-70-70، 90-90-90، 110-110-110، 90-70-90،110-70-110،90-90-110میلی متر تبخیر از تشت تبخیر کلاس A به ترتیب از مرحله استقرار بوته تا رویت طبق، رویت طبق تا شروع زرد شدن طبق و شروع زردشدن تا رسیدگی فیزیولوژیکی) و ارقام شامل رکورد های سان 33 و آرماویرسکی به عنوان عامل فرعی انتخاب شدند. یافته های تحقیق نشان داد با افزایش فاصله آبیاری ها از طول دوره رسیدگی، شاخص سطح برگ و میزان آب نسبی برگ ها، عملکرد دانه و روغن کاسته شده و برمیزان پرولین برگ ها افزوده شد. سطوح آبیاری 70-70-70و90-70-90 میلی متر تبخیر با شاخص سطح برگ 7/4 طی مرحله گرده افشانی، حداکثر عملکرد دانه و روغن را به ترتیب با 5125 و 2382 کیلوگرم در هکتار تولید نمودند. ارقام رکورد و های سان 33 با دوره رسیدگی، شاخص سطح برگ و میزان آب نسبی مطلوب بالاترین عملکرد دانه و روغن را نسبت به رقم آرماویرسکی داشتند. با توجه به اثرات متقابل معنی دار بین فاکتورهای آزمایشی از لحاظ شاخص سطح برگ، عملکرد دانه و روغن به نظرمی رسد با اعمال تنش کم آبی و آبیاری پس از 110 میلی متر تبخیر، از توسعه برگ ها کاسته شده و همین مسئله منجر به کاهش عملکرد دانه و روغن ارقام آفتابگردان گردید، زیرا که حداقل مقادیر سه صفت مذکور (شاخص سطح برگ، عملکرد دانه و روغن) در تیمار آبیاری پس از 110 میلی متر مشاهده گردید.

مطالعه تغییرات بیوشیمیایی و فیزیولوژیکی در شرایط تنش خشکی و مصرف عناصر پتاسیم و روی می تواند به شناسایی فاکتورهای موثر و نقش عناصر پتاسیم و روی در مقاومت گیاهان به تنش خشکی کمک کند. به این منظور آزمایشی درشرایط مزرعه بر روی ذرت (رقم سینگل کراس 704) در شهرستان بوانات در سال 1389 به صورت اسپلیت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی و در3 تکرار اجرا شد. کرت های اصلی مربوط به تنش خشکی (شاهد و تنش در مرحله رویشی (70 روز بعد از کاشت) و کرت های فرعی شامل سطوح مختلف سولفات پتاسیم (0، 150 و 300) کیلوگرم در هکتار و سطوح مختلف سولفات روی (0، 15 و30) کیلوگرم در هکتار بود. در این آزمایش غلظت کلروفیل، پرولین، پروتئین، پتاسیم و روی در برگ ذرت، در شرایط مطلوب رطوبتی و شرایط تنش خشکی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان دهنده افزایش معنی دار محتوای کلروفیل (درسطح احتمال5%) و پروتئین (درسطح احتمال5%) در برگ در شرایط تنش خشکی بود. مصرف سولفات پتاسیم و سولفات روی، موجب افزایش محتوای پرولین، پروتئین و کلروفیل برگ در شرایط تنش خشکی گردید. مصرف سولفات پتاسیم و سولفات روی از طریق افزایش میزان جذب عناصر پتاسیم و روی، افزایش محتوای پروتئین، حفظ کلروفیل برگ و در نتیجه فتوسنتز موثرتر، و هم چنین با افزایش غلظت پرولین در برگ گیاه، استرس اسمزی ناشی از تنش خشکی را کاهش داده و مقاومت گیاه ذرت در برابر تنش خشکی بهبود بخشید.

این تحقیق به منظور بررسی اثر متقابل ژنوتیپ در مکان و واکنش ارقام و لاین های گندم به شرایط محیطی مختلف با استفاده از 20 لاین و رقم در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 3 تکرار و در3 مکان (اصفهان، کرمانشاه، ورامین) انجام شد. نتایج تجزیه واریانس مرکب برای عملکرد دانه حاکی از وجود تفاوت معنی دار برای اثرات ژنوتیپ، مکان واثر متقابل ژنوتیپ در مکان بود. با توجه به معنی دار شدن اثرمتقابل ژنوتیپ در مکان، تجزیه پایداری عملکرد، با استفاده روش امی انجام شد. نتایج روش امی حاکی از این بود که بر مبنای نتایج اثر متقابل مولفه اصلی IPC1 ژنوتیپ های 5، 11 و 15 واکنش پایداری عمومی از خود نشان دادند و بر این اساس لاین های 4 و 10 دارای سازگاری خصوصی با محیط ورامین بودند. ژنوتیپ 13 سازگاری خصوصی به محیط اصفهان و ارقام مرودشت و کراس البرز سازگاری خصوصی به محیط کرمانشاه داشتند. تجزیه پایداری اجزاء عملکرد با استفاده از ضریب تغییرات محیطی فرانسیس و کاننبرگ نشان داد، صفت وزن هزار دانه با کمترین ضریب تغییرات محیطی (C. V) پایدارترین صفت بوده، لذا در برنامه های به نژادی می تواند مورد توجه باشد.

به منظور بررسی تاثیر تاریخ کاشت بر عملکرد و اجزاء عملکرد شش هیبرید امید بخش ذرت آزمایشی به صورت کرت های یک بار خرد شده با 4 تکرار در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در مرکز تحقیقات صفی آباد در سال 1387 اجرا شد. تیمارها شامل شش تاریخ کاشت به عنوان فاکتور اصلی (10 تیر، 17 تیر، 24 تیر، 31 تیر، 7 مرداد و 14 مرداد) و فاکتور فرعی شامل شش هیبرید امید بخش ذرت و هیبرید SC704 به عنوان شاهد بود. نتایج نشان داد بیش ترین عملکرد دانه با حدود 9000 کیلوگرم در هکتار مربوط به تاریخ کاشت 14مرداد و کم ترین آن مربوط به تاریخ کاشت 10 تیر بود. بیش ترین تعداد دانه در بلال در تاریخ کاشت 7 مرداد و معادل 18/581 دانه بود. هیبرید H4 با میانگین 71/469 دانه در بلال بیش ترین و هیبرید H1 با متوسط 33/347 دانه در بلال کمترین تعداد دانه در بلال را داشتند. وزن هزار دانه با رفتن به سمت تاریخ کاشت های انتهایی روندی افزایشی داشت. بیشترین مقدار عملکرد بیولوژیک به میزان 22000 کیلوگرم در هکتار در تاریخ کاشت 14مرداد حاصل شد. عملکرد بیولوژیک در هیبرید H4 بیشتر از سایر هیبریدها و معادل 16500 کیلوگرم در هکتار بود. بر اساس نتایج این مطالعه در اقلیم منطقه شمال خوزستان به دلیل بالا بودن درجه حرارت و تنش گرما در زمان گرده افشانی و عدم برداشت در زمان مناسب و رعایت تناوب منطقه (ذرت-گندم) ، تاریخ کاشت پنجم (7 مردادماه) و هیبرید H4 به عنوان تیمار برتر شناخته شد.

به منظور بررسی اثر تنش کمبود آب بر خصوصیات کمی و کیفی ارقام مختلف آفتابگردان روغنی طرحی به صورت کرت های دوبار خرد شده در قالب بلوک های کامل تصادفی با 4 تکرار اجرا شد. در این آزمایش تیمارهای آبیاری شامل قطع آبیاری در اوایل گلدهی و آبیاری نرمال در کرت اصلی، ارقام مورد نظر به نام های رکورد، آرماویرسکی، چرنیانکا، زاریا و پروگرس در کرت فرعی و تیمار سلنیوم (بدون مصرف سلنیوم و مصرف سلنیوم) از منبع سدیم سلنیت در کرت فرعی فرعی قرار گرفت. در طول دوره رشد صفاتی از قبیل عملکرد دانه، و میزان آنزیم های آنتی اکسیدانت اندازه گیری شد. بررسی نتایج نشان داد اختلاف معنی داری در تیمارهای آبیاری و ارقام و همچنین مصرف سلنیوم در سطح 1درصد وجود داشت به طوریکه افزایش 47 درصدی در عملکرد دانه در تنش کمبود آب تحت تاثیر سلنیوم مشاهده شد. هم چنین سطح فعالیت آنزیم های آنتی اکسیدانت به شدت تحت تاثیر سلنیوم و تنش کمبود آب قرار گرفت و افزایش نشان داد. به طورکلی در این آزمایش رقم پروگرس مقاوم ترین و رقم زاریا حساس ترین رقم به کمبود آب شناخته شد.

به منظور بررسی اثر تراکم بوته بر عملکرد علوفه و برخی خصوصیات زراعی چهار رقم سورگوم علوفه ای، آزمایشی به صورت اسپلیت پلات در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با چهار تکرار در سال زراعی 83-1382 در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی لرستان انجام گرفت. دو تراکم 133 و 166 هزار بوته در هکتار (فاصله ردیف های کاشت 75 و 60 سانتی متر و فاصله بین بوته ها روی ردیف 10 سانتی متر) به عنوان فاکتور اصلی و چهار رقم کرج 1، کرج 2، کرج 3 و کرج 4 به عنوان فاکتور فرعی درنظر گرفته شد. نتایج نشان داد اثر تراکم و هم چنین رقم بر عملکرد ماده تر و خشک کل، وزن خشک برگ و ساقه، شاخص سطح برگ، ارتفاع و قطر ساقه معنی دار شد. در تراکم 166 هزار بوته در هکتار همه صفات به جزء قطر ساقه برتری معنی دار نسبت به تراکم 133 هزار بوته در هکتار داشتند. رقم کرج 2 از لحاظ عملکرد ماده تر و خشک، وزن خشک برگ و ساقه و شاخص سطح برگ نسبت به ارقام دیگر دارای برتری معنی دار بود. بیش ترین ارتفاع ساقه (3/193سانتی متر) از رقم کرج 1 و بیش ترین قطر ساقه (26/2سانتی متر) از رقم کرج 3 به دست آمد.

به منظور شناسایی لاین های متحمل به خشکی و غربال کردن شاخص های تحمل به خشکی تعداد ده لاین پیشرفته گندم دوروم به همراه رقم شاهد دهدشت در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در دو شرایط تنش شدید و تنش ملایم خشکی در منطقه گچساران مورد بررسی قرار گرفتند. بر مبنای صفت عملکرد در شرایط تنش ملایم (YP) و تنش شدید (YS) ، شاخص های کمی تحمل به خشکی شامل میانگین بهره وری (MP) ، شاخص تحمل (TOL) ، میانگین هندسی بهره وری (GMP) ، شاخص حساسیت به تنش (SSI) و شاخص تحمل تنش (STI) محاسبه گردیدند. ژنوتیپ های شماره 1 و 6 با داشتن میزان مولفه اصلی اول نسبتا بالا و میزان مولفه پایین در هر دو محیط به عنوان بهترین ژنوتیپ ها انتخاب شدند. هم بستگی عملکرد بین دو محیط و شاخص های تحمل خشکی نشان داد که شاخص های GMP و STI مناسب ترین شاخص ها برای غربال سازی ژنوتیپ های گندم دوروم می باشند. نمودار چند متغییره بای پلات نشان داد که ژنوتیپ های 1 و 6 در مجاورت بردارهای مربوط به شاخص های تحمل خشکی یعنی MP، GMP، STI قراردارند و به عنوان متحمل ترین ژنوتیپ ها انتخاب شدند در این تحقیق اختلاف دمای کانوپی گیاه با محیط (CTD) در سه مرحله رشد اندازه گیری گردید که ژنوتیپ های شماره 9، 10 و 6 خنک ترین محیط رشد را دارا بودند. هم بستگی مثبت و معنی دار بین SSI وCTD نشان داد که شاخص دمای کانوپی می تواند در تعیین ژنوتیپ های متحمل به خشکی نقش مهمی ایفا کند.