فصلنامه تحقیقات مرتع و بیابان ایران
سال بیست و سوم شماره 3 (پیاپی 64، پاییز 1395)

به منظور ارزیابی جمعیت های مختلف اسپرسOnobrychis sativaموجود در بانک ژن منابع طبیعی ایران از لحاظ عملکرد و کیفیت علوفه ، عملکرد بذر و صفات زراعی، تعداد 99 جمعیت در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در دو تکرار به مدت دو سال در ایستگاه تحقیقاتی البرز کرج کشت شدند. صفات کمی شامل: عملکرد علوفه و بذر، ارتفاع بوته، تعداد شاخه اصلی و فرعی، تعداد بذر در گل آذین، وزن هزار دانه، درصد مقاومت به سفیدک و صفات کیفی شامل: درصد قابلیت هضم، درصد پروتئین خام، کربوهیدرات های محلول در آب، درصد فیبر نامحلول در شوینده اسیدی (ADF)، فیبرخام و درصد خاکستر کل اندازه گیری شدند. نتایج نشان داد که جمعیت های 3001 (کرج) و 8206 (تهران) نسبت به دیگر جمعیت ها از لحاظ صفات کمی برتری داشتند. از لحاظ عملکرد و کیفیت علوفه جمعیت های 3001 (کرج) و 11815 (خلخال) نسبت به دیگر جمعیت ها اولویت داشتند. نتایج تجزیه همبستگی نشان داد که عملکرد علوفه و بذر با صفات ارتفاع بوته، تعداد شاخه اصلی و فرعی همبستگی مثبت و معنی دار داشتند. رابطه بین درصد پروتئین با صفات عملکرد بذر، تعداد بذر در گل اذین، درصد قابلیت هضم، درصد خاکستر مثبت و با درصد ADFو فیبرخام منفی و معنی دار بود. در تجزیه به مولفه های اصلی، سه مولفه اول توانست بیش از 50 درصد کل تنوع حاکم در بین جمعیت ها را توجیه نمود. مقادیر درصد واریانس مولفه یک تا سه بترتیب 23، 17و11 درصد بود. در تجزیه کلاستر جمعیت ها در فاصله اقلیدسی 5/18 در چهار گروه قرار گرفتند. این گروه بندی با گروه بندی جمعیت ها بر اساس دو مولفه اول و دوم حاصل از تجزیه به مولفه های اصلی مطابقت داشت. جمعیت های که در یک گروه قرار گرفتند دارای صفات مشترک بودند.

پژوهش حاضر با هدف تعیین اولویت پهنه های مستعد توریسم بیابانی در استان اصفهان انجام گرفته است. با توجه به مولفه های مورد بررسی نوع تحقیق کاربردی-توسعه ای بوده و روش تحقیق توصیفی و پیمایشی می باشد. در این تحقیق به منظور ارزیابی بر اساس سطح عملکرد (ملی، محلی، بین المللی) و سطح دسترسی (پیاده، سواره)، نسبت به جاذبه ها، هتل و شرایط اقلیمی، به جاذبه های کویری و تپه های ماسه ای امتیاز داده شده است. کویر مرنجاب در شهرستان های آران و بیدگل و نطنز، کویر مصر در شهرستان خور و بیابانک، کویرهای سیاه کوه، ریگ جن و قسمتی از دشت کویر در شهرستان نائین، کویر دق سرخ در شهرستان اردستان و تپه های ماسه ای ورزنه در شهرستان اصفهان، بر اساس امار میراث فرهنگی و گردشگری استان اصفهان دارای ظرفیت توریسم کویری در استان می باشند. نتایج تحقیق نشان می دهد بر اساس سطوح عملکرد(ملی، محلی، بین المللی) و سطوح دسترسی (پیاده، سواره) ، نزدیکی به هتل و شرایط اقلیمی روستاهای عباس آباد، متین آباد و شهر های خالد آباد و بادرود در شهرستان نطنز، روستاهای مصر و فرح زاد در شهرستان خور و روستای حسین آباد و شهر ابوزید آباد در شهرستان آران و بیدگل، بهترین مناطق جهت توسعه توریسم کویری می باشد. پس از آن به ترتیب روستای چوپانان در شهرستان نائین، روستاهای حسین آباد و امیر آباد در شهرستان اردستان و شهر ورزنه در شهرستان اصفهان دارای بیشترین امتیاز جهت توسعه توریسم کویری می باشد.

آتش سوزی به همراه چرای دام، دو عامل مهم در تعیین ساختار و ترکیب گونه ای جوامع گیاهی به ویژه در مراتع خشک و نیمه خشک می باشند. این مطالعه با هدف بررسی اثر آتش سوزی و چرای دام بر خصوصیات بانک بذر خاک شامل تراکم، تنوع و غنای گونه ای در مراتع نیمه استپی زاگرس مرکزی انجام شد. نمونه برداری به روش تصادفی طبقه بندی شده و در 12 سایت با سابقه آتش سوزی یک و پنج ساله انجام گرفت که تحت چرای سبک و سنگین قرار داشتند. نمونه های خاک در فصل پاییز و از دو عمق 5-0 و 10-5 سانتی متری به وسیله آگر برداشت شد و به گلخانه منتقل گردید و در بستر مناسب کشت داده شد. به مدت 6 ماه تمامی بذور جوانه زده در گلخانه شناسایی و شمارش شدند. نتایج این تحقیق نشان داد که در آتش سوزی یک ساله و تحت شرایط چرای سبک و سنگین، آتش سوزی باعث کاهش معنی دار تراکم، غنا و تنوع گونه ای بانک بذر خاک می شود. در آتش سوزی 5 ساله و تحت شرایط چرای سبک، غنای گونه ای و تنوع نسبت به منطقه شاهد افزایش معنی داری پیدا می کند. همچنین نتایج نشان داد که آتش سوزی و چرا هیچ گونه اثر معنی داری بر بانک بذر لایه زیرین خاک ندارند و این موضوع بیانگر نقش عمق خاک در کاهش تاثیر آتش و چرا می باشد. به طور کلی نتیجه گیری می شود که مدیریت چرا پس از وقوع آتش سوزی در این مناطق، نقش مهمی در احیا پوشش گیاهی از طریق بانک بذر خاک دارد.

این تحقیق با هدف امکان سنجی استفاده از آمار مکانی در بررسی تغییرات مکانی و تهیه نقشه تراکم، پوشش تاجی و تولید گونه Artemisia fragrans Willd. در مراتع جنوب شرقی سبلان انجام شد. ابتدا نرمال سازی داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS16 انجام و سپس تجزیه و تحلیل های آمار مکانی شامل بررسی ساختار مکانی پارامتر های تراکم، پوشش تاجی و تولید گونه مورد مطالعه با ترسیم واریوگرام داده ها و تهیه نقشه پارامترها با استفاده از روش های مختلف درونیابی و آمارمکانی با نرم افزارهای GS+5 و ArcGIS10 انجام گرفت. ارزیابی صحت نقشه ها با استفاده از روش ارزیابی متقابل (Cross validation)، جذر میانگین مربعات خطا (RMSE)، خطای اریب یا انحراف (MBE)، میانگین خطای مطلق (MAE) انجام شد. نتایج نشان داد که بهترین مدل واریوگرام مدل کروی بوده و داده ها نیز از ساختار مکانی قوی برخوردار بودند. از بین روش های آمار مکانی بهترین روش برای هر سه پارامتر گونه مورد مطالعه روش های کوکریجینگ معمولی و عام بود. با توجه به نقشه های حاصل از این روش ها بیشترین مقدار تراکم، درصد پوشش تاجی و تولید گونه مورد مطالعه در بخش مرکزی و شمال شرق در ارتفاعات پایین و کمترین مقدار آن در بخش غربی و ارتفاعات حوزه بود. در مجموع با استفاده از روش های آمار مکانی می توان گونه های کلیدی و چندساله مراتع را با استفاده از نمونه برداری مناسب پهنه بندی کرد.

بررسی روابط معیارهای گیاهی گیاهان مرتعی با عوامل محیطی، اطلاعات پایه ای را در خصوص نیازمندی های اکولوژیک، و واکنش آنها به محیط در دسترس قرار می دهد که برای مدیریت صحیح مراتع قابل استفاده است. هدف از این تحقیق بررسی ارتباط تراکم، درصد پوشش، بیوماس و وفور خوشک (Daphnemucronata) با عوامل محیطی نظیر خصوصیات فیزیکی - شیمیایی خاک و نیز عوامل پستی و بلندی است. بدین منظور، در سه منطقه (منطقه با پوشش زیاد، متوسط و کم خوشک) چهار ترانسکت 100 متری در راستای شیب مستقر گردید. تراکم از روش نقطه 4/1 مرکزی، درصد پوشش با استفاده از روش ترانسکت خطی، و بیوماس نیز از طریق قطع و توزین محاسبه شد. نمونه های خاک به صورت سیستماتیک در طول هر ترانسکت و از دو عمق (10 - 0 و 30 - 10 سانتی متر) در هر منطقه اخذ گردیدند و در آزمایشگاه، ویژگی های اسیدیته، هدایت الکتریکی، ماده آلی، ازت کل و بافت خاک هریک از نمونه ها تعیین گردید. برای بررسی ارتباط معیارهای گیاهی گونه خوشک (Daphne mucronata) با خصوصیات خاک و عوامل پستی و بلندی، از تحلیل رگرسیون چندگانه استفاده شد. نتایج نشانگر آن است که در بین عوامل پستی و بلندی، شیب 70 - 60 درصد و ارتفاع 2050- 1850 متر بر روی تراکم و درصد پوشش خوشک بیشترین نقش را دارند، حال آنکه شیب 90 - 80 درصد و ارتفاع 2350 - 2050 متر با بیوماس خوشک بیشترین ارتباط را دارا میباشند. در بین خصوصیات خاک نیز اسیدیته خاک و درصد رس آن، بیشترین ارتباط را با همه معیارهای گیاهی خوشک دارند. بنابر نتایج بهدست آمده، این گونه گیاهی عمدتا در جهت های جنوب غربی، شیب 90 - 60 درصد، ارتفاع 2350 - 1850 متر از سطح دریا، خاکهای با بافت رسی- لومی با اسیدیته 6/85 تا 7/25 و شوری کم حضور دارد.

این تحقیق به منظور ارزیابی ارزش غذایی سیلوی گیاه خارشتر (Alhagi camelarum ) و هالکنموم (Halocnemum strobilaceum) در ترکیب با بذر جو و ملاس اجرا شد. پس از جمع آوری نمونه های گیاهی و خرد کردن، آنها در 4 تیمار و با سه تکرار در قالب طرح آزمایشی بلوک کامل تصادفی به نسبت های مختلف بر اساس وزن ماده خشک سیلو شدند و در پایان مدت سیلو( 28 روز) ارزش علوفه ای این ترکیب ها به روش شیمیایی و تولید گاز مورد ارزیابی قرار گرفت. همچنین برای تعیین میزان مصرف آنها از سه راس گوسفند و بز بومی یک ساله استفاده شد. نتایج نشان داد که تیمار 50 درصد هالکنموم، 10 درصد جو ، 30 درصد خارشتر و 10 درصد ملاس از ارزش غذایی بالاتری برخوردار است. زیرا از نظر میزان تولید گاز در 24 ساعت اولیه انکوباسیون بیشترین هضم پذیری، از لحاظ پارامترهای تولید گاز بیشترین میزان مقادیرهضم پذیری ماده آلی (OMD)، اسیدهای چرب زنجیره کوتاه (SCFA)، انرژی متابولیسمی (ME )، ماده آلی خشک (DOM) و انرژی خالص شیردهی (NEL) و از نظر تجزیه شیمیایی بیشترین مقدار پروتئین، خاکستر و چربی را دارا بوده است. از نظر میزان مصرف دام نیز پس از ترکیب 50 درصد هالکنموم، 20 درصد جو ، 20 درصد خارشتر و 10 درصد ملاس بیشترین مصرف را داشته است. بنابراین، با توجه به این که در این ترکیب 80 درصد حجم به خارشتر و هالوکنموم مربوط می شود که به صورت خودرو در طبیعت رشد می کنند و در شوره زارها و اراضی سنگلاخی قابل توسعه دادن هستند، این سیلوی ترکیبی را می توان پس از انجام تحقیقات تکمیلی، به عنوان ترکیب مناسب توصیه کرد.

بیابان زایی تغییر در خصوصیات خاک، پوشش گیاهی و اقلیم یک منطقه است که منجر به اتلاف فعالیت های پایدار و اساسی تداوم حیات اکوسیستم می شود. این پدیده بر مناطق خشک سراسر جهان اثرات سوء داشته و یکی از علل عمده فشار بر جوامع زیستی است. از این رو پژوهش حاضر سعی دارد تا با استفاده از روش تلفیقی مدل های آماری و تکنیک سیستم اطلاعات جغرافیایی، رخداد بیابان زایی حوضه کویر حاج علی قلی را براساس شاخص های اقلیمی نظیر دما، بارش، تبخیر و تعرق پتانسیل، رطوبت نسبی، ساعات آفتابی، وضعیت اقلیمی، خشکسالی و حداکثر سرعت باد غالب؛ مدل سازی و پهنه بندی نماید. جهت مدل سازی از روش آنالیز رگرسیون چند متغیره گام به گام بهره گیری، و مقدار ضریب تبیین به عنوان دامنه تاثیر شاخص ها در فرایند بیابان زایی در نظر گرفته شد. نتایج حاصل از رابطه سنجی، حداکثر ارتباط معنی دار رخداد بیابان زایی با پهنه اقلیمی خشک با ضریب تبیین 999/0 و خطای برآورد 033/0 را نشان می دهد. سایر نتایج شامل مدل اقلیمی بیابان زایی و نقشه پهنه بندی منطقه از پهنه بیابان زایی خیلی شدید تا پهنه فاقد بیابان زایی است، بطوریکه پهنه بیابان زایی خیلی شدید وسعتی معادل 75/679 کیلومترمربع از تخریب اراضی فعلی را به خود اختصاص داده و امکان افزایش تا 11/5668 کیلومتر مربع را دارد. پهنه بیابان زایی شدید نیز که 22/5 کیلومتر مربع از وسعت تخریب اراضی فعلی را دربرگرفته است، می تواند تا 86/933 کیلومتر مربع توسعه یابد. نتایج حاصل از اعتبارسنجی مدل اقلیمی و نقشه پهنه بندی، روند نزولی شاخص ارزیابی دقت را از پهنه خیلی شدید به پهنه فاقد بیایان زایی نشان داده و بیانگر دقت لازم مدل مزبور می باشد.

هدف از این مطالعه مدل سازی مطلوبیت رویشگاه گونه های گیاهی مراتع جنوب استان گلستان با استفاده از روش آشیان اکولوژیک بوم شناختی در نرم افزار Biomapper است. برای این منظور از داده های مکانی حضور گونه های مورد بررسی به عنوان مکان های مناسب برای گونه های گیاهی و بررسی شرایط محیطی منطقه برای شناسایی نیازهای رویشگاهی آن ها استفاده می شود. برای نمونه برداری از پوشش گیاهی در هر تیپ رویشی، 3 ترانسکت 50 متری مستقر و در امتداد هر ترانسکت 10 پلات با فواصل 5 متر قرار داده شد. اندازه پلات یک متر مربع تعیین شد. همچنین در هرتیپ رویشی نمونه برداری از خاک در عمق 30-0 سانتی متری انجام گردید. سپس با وارد کردن داده ها در نرم افزار بایومپر به منظور تهیه نقشه مطلوبیت رویشگاه ها از الگوریتم میانه و الگوریتم هارمونیک استفاده شد. به منظور بررسی میزان تطابق نقشه پیش بینی شده با نقشه واقعی پوشش گیاهی، از ضریب کاپا استفاده گردید که در رویشگاه های مورد بررسی Artemisia aucheri،Festuca ovina-Astragalus gossypinus ،Bromus tomentellus، Bromus tomentellus- Festuca.ovina ضریب کاپا به ترتیب برابر 57/0 ، 70/0، 58/0، 50/0 می باشد. نتایج حاصل از تفسیر نقشه مطلوبیت رویشگاه ها مشخص می سازد که مهم ترین عوامل محیطی موثر بر گونه های گیاهی مورد مطالعه، در تیپA. aucheri : میزان رس و میزان شیب، در تیپ F.ovina-A.gossypinus: میزان شن و ارتفاع از سطح دریا، در تیپ B.tomentellus: میزان شن و جهت جغرافیایی شمال غربی و در تیپ F.ovina-A.gossypinus: میزان شن، ارتفاع از سطح دریا و کربن آلی می باشد. مدل های تولید شده در این تحقیق می تواند به منظور شناسایی مناطق مستعد جهت انجام عملیات اصلاحی مورد استفاده قرار گیرد.

تعیین حد بهره برداری مجاز رویشگاه های مرتعی یکی از ملزومات اساسی به منظور محاسبه ظرفیت چرا در طرح های مرتعداری است. معیارها و شاخص های مختلفی به منظور تعیین حد بهره برداری مجاز رویشگاه های مرتعی ارائه و بکار گرفته شده است که سه معیار وضعیت مرتع، گرایش مرتع و حساسیت خاک به فرسایش، کاربرد بیشتری نسبت به دیگر معیارها دارد. بر همین اساس در پژوهش حاضر با مد نظر قرار دادن معیارهای ذکر شده، حد بهره برداری مجاز تیپ های گیاهی در مراتع کوهستانی هندوان خوی تعیین گردید. برای این منظور ابتدا نقشه تیپ های گیاهی بر اساس نمود ظاهری در مقیاس 25000: 1 تهیه شد. سپس با اندازه گیری پوشش گیاهی در داخل 60 پلات یک متر مربعی که به فواصل 10 متر از یکدیگر در امتداد ترانسکت های 100 متری مستقر شده بودند، وضعیت تیپ های گیاهی بر اساس نسخه اصلی روش چهار فاکتوری تعیین و گرایش وضعیت آنها نیز بر مبنای ترازوی گرایش مشخص گردید. همچنین با استناد به نقشه حساسیت خاک به فرسایش مراتع مورد بررسی، کلاس شایستگی حساسیت خاک به فرسایش هر یک از تیپ های گیاهی تعیین گردید. در گام بعد با مد نظر قرار دادن وضعیت و گرایش تیپ های گیاهی و کلاس شایستگی حساسیت خاک به فرسایش آنها و همچنین با در نظر گرفتن این نکته که حداکثر حد بهره برداری در هر منطقه آب و هوایی به منظور حفظ سلامت مرتع، متفاوت پیشنهاد می شود؛ حد بهره برداری مجاز هر یک از تیپ های گیاهی تعیین گردید. حداکثر حد بهره برداری از تیپ های گیاهی مورد بررسی که معرف مراتع کوهستانی منطقه رویشی نیمه استپی است، در بهترین شرایط از نظر مقادیر شاخص های هر یک از معیارهای مذکور، 40 درصد در نظر گرفته شد و با توجه به محدودیت شاخص ها، مقدار ضریب مذکور در دیگر تیپ های گیاهی تعیین گردید. بر مبنای نتایج، در 4/21 درصد از مراتع منطقه می توان حد بهره برداری 40 درصد، در 6/13 درصد از مراتع، حد بهره برداری 30 درصد، در 3/19 درصد از مراتع، حد بهره برداری 25 درصد و در 6/27 درصد، حد بهره برداری 15 درصد اعمال نمود. در 1/18 درصد از مراتع منطقه به دلیل وضعیت ضعیف، گرایش منفی و خاک حساس به فرسایش، حد بهره برداری صفر در نظر گرفته شد و به عنوان غیر قابل بهره برداری تلقی گردید. در بیشتر اراضی مرتعی مورد بررسی، آنچه به عنوان عامل محدود کننده عمل کرده و سبب شده که حد بهره برداری مجاز مراتع مذکور، به مقدار کم برآورد شود، وضعیت و گرایش مراتع بوده است. بنابراین در انتخاب معیارهای موثر بر حد بهره برداری و تعیین حد بهره برداری مجاز برای رویشگاه های مرتعی باید دقت لازم به عمل آید و علاوه بر سلامت گیاه، به وضعیت و گرایش مرتع و به عبارت دیگر سلامت اکوسیستم نیز باید توجه گردد.

مدیریت استفاده از آب های نامتعارف در زمین های کشاورزی ضمن کاهش خطرات زیست محیطی، افزایش بهره وری آنها را در پی دارد. به همین منظور این پژوهش با هدف ارزیابی و مقایسه تاثیر پساب، آب شور و آب لب شور بر تغییرات موادآلی، جرم مخصوص و هدایت الکتریکی خاک انجام شد. بدین منظور تعداد پنج مکان مطالعاتی در نظر گرفته شد. این مکان ها شامل شاهد، آبیاری با آب شور، آب لب شور، پساب و آبیاری تلفیقی پساب و آب شور می باشد. در مناطق یاد شده اقدام به حفر پروفیل در 5 تکرار شد. از هر پروفیل سه نمونه از دو عمق سطحی (0-30) سانتی متر و تحت الارضی (30-60) سانتی متر برداشت شد. نتایج نشان داد که کاربرد پساب موجب بهبود ویژگی های خاک از لحاظ مقدار ماده آلی و تا حدی جرم مخصوص ظاهری نسبت به سایر تیمارها شد. میزان اسیدیته نیز در بین تیمارهای اعمال شده تغییرات معناداری نداشت. اما هدایت الکتریکی در تیمار آب شور به میزان 17/57 دسیزیمنس بر متر در لایه سطحی و حدود 5/5 دسیزیمنس بر متر در لایه عمقی بوده است. این اختلاف بسیار زیاد بین دو عمق در این تیمار نمایانگر روند کاهشی هدایت الکتریکی از سطح به عمق میباشد و این روند در تیمارهای آب لب شور و پساب ثابت بود.

آگاهی از تغییرات، نوسانات و روند پارامترهای اقلیمی و هیدرولوژیک در حوزه های آبخیز مناطق خشک و نیمه خشک به منظور مدیریت منابع آب ضروری است. رودخانه حبله رود از جمله معدود رودخانه های دایمی استان سمنان بوده و نقش مهمی در تامین آب دشت گرمسار دارد. در مقاله حاضر، نقش عوامل اقلیمی و کاربری اراضی در آورد حوزه آبخیز مورد بررسی قرار گرفته است. برای این منظور، روند تغییرات داده های اقلیمی(بارندگی و دما) و دبی در ایستگاه های واقع در داخل و نزدیک به حوضه در گام های زمانی ماهانه، فصلی و سالانه با استفاده از آزمون ناپارامتری من-کندال بررسی شد. برای آگاهی از تغییرات کاربری اراضی و تاثیر آن بر رواناب با استناد به روش پیشنهادی هلسل و هیرش، اثر عامل بارش (بعنوان متغیر بیرونی) و نیز اثر همبستگی زنجیره ای از داده های ارتفاع رواناب حذف و مجددا« آزمون روند برای داده های لگاریتمی باقیمانده ارتفاع رواناب (مقادیر تعدیل شده) بکار گرفته شد. در بخشی از این تحقیق، برای پی بردن به نقش عوامل اقلیمی در سیمای حوضه، تغییرات خط برف طی 20 سال اخیر نیز مورد بررسی قرار گرفت. نتایج این تحقیق نشان داد پارامترهای بارندگی و میانگین دما در سه گام زمانی ماهانه، فصلی و سالانه و همچنین داده های رواناب پس از حذف اثر بارش و همبستگی زنجیره ای بین داده ها، فاقد روند معنی دار است. از این رو می توان گفت عوامل اقلیمی و تغییر کاربری ها تاثیر مهمی بر وضعیت منابع آب سطحی حوضه آبخیز نداشته است. در این راستا روش هلسل و هیرش به خوبی اثر بارش و تغییرات آن را حذف و اثر سایر عوامل را نشان داد و می توان از آن در سایر مناطق نیز استفاده کرد. همچنین خط برف حوضه، روند معنی داری را نشان نداد. آنچه ترسیم نمودار حداقل و میانگین ارتفاع خط برف حوضه نشان داد نوسانات زیاد سالانه و نیز دوره انتخابی برای تحلیل داده ها است. این عوامل ، می تواند دلیل اصلی بر معنی دار نبودن روند دبی جریان و ارتفاع رواناب باشد.

هدف از این تحقیق بررسی ویژگی های تولیدی و مقدار مصرف علوفه گیاهان غالب تیپ های گیاهی در مراحل مختلف فنولوژی توسط دام، به مدت چهار سال در مراتع سبلان استان اردبیل می باشد. در این مطالعه از هرگونه در هر ماه حداقل 4 پایه متوسط در داخل و 4 پایه متوسط نیز در بیرون قطعه محصور انتخاب و علامت گذاری شد و در موعد مقرر تمام تولید این پایه ها برداشت شد. بدین جهت با شروع فصل چرا و ورود دام به مرتع، مقدار علوفه باقیمانده هر گونه از چرای دام، تا زمان خروج دام از مرتع با فواصل یک ماهه برداشت شده و از تفاضل آن از تولید در داخل قطعه محصور، مقدار مصرف هر گونه تعیین شد. تولید کل مرتع و میزان کل علوفه مصرف شده در مرتع در مقاطع زمانی تعیین شده، با استفاده از تولید پایه های متوسط گونه ها و تراکم آنها در داخل قطعه محصور، محاسبه شد. به منظور تاثیر سال های مورد مطالعه و ماه های برداشت بر تولید و مصرف گونه های تحت بررسی، اعداد و ارقام حاصل با استفاده از نرم افزار SAS و آزمون تجزیه واریانس مرکب در قالب طرح کاملا تصادفی آنالیز شدند. سپس با روش دانکن در سطح 5 درصد برای اثرات اصلی سال، گونه و ماه مقایسه میانگین برای تولید و مصرف انجام گردید. نتایج نشان داد که بین گونه های مرتعی از نظر درصد تولید و مصرف تفاوت زیادی در ماه های فصل رشد و فصل چرا و همچنین در سال های مورد بررسی وجود دارد. کل تولید علوفه گیاهان سایت در سال های بررسی تفاوت داشت. در سال 89 بیشترین و در سال 87 کمترین مقدار علوفه به ترتیب به میزان 19/1971 و 35/1635 کیلو گرم در هکتار تولید شد. همچنین در سال 87 بیشترین و درسال 88 کمترین مقدار علوفه تولیدی به ترتیب به میزان 72/86 و 71/67 درصد مورد مصرف قرارگرفت. با توجه به معنی دار بودن اثر متقابل سال در ماه در اکثر گونه ها می توان نتیجه گرفت عملکرد تولید و نحوه مصرف دام از علوفه در ماه های مختلف تحت تاثیر سال ها و شرایط حاکم برآنها قرار دارد.

پژوهش حاضر به منظور بررسی تاثیر دوره خشکی و بازیابی پس از آن بر تغییرات رشدی و بیوشیمیایی سه گونه آتریپلکس با شش تکرار اجرا گردید. فاکتور اول گونه های آتریپلکس شامل Atriplex lentiformis، A. leucoclada وA. Canescense و فاکتور دوم مقادیر مختلف آبیاری شامل آبیاری در حد ظرفیت مزرعه، آبیاری در حد 75% ظرفیت مزرعه، 50% ظرفیت مزرعه و بدون آبیاری بود. نتایج نشان داد که تنش خشکی ملایم و شدید موجب کاهش معنی داری در رشد هر سه گونه شد و تنش بدون آبیاری موجب از بین رفتن گونه های leucoclada و canescens شد. بازیابی توانست بخشی از این افت را در هر سه گونه به ویژه در گونه lentiformis جبران کند، به طوری که در این گونه تفاوت معنی داری بین رشد بوته ها در تیمار شاهد و 75% مزرعه وجود نداشت. درصد رطوبت بافت در تیمارهای شاهد (در حد ظرفیت مزرعه) ، 75 و 50% ظرفیت مزرعه تفاوت معنی داری نداشت. در گونه lentiformisA. بدون آبیاری افت بسیار زیادی در درصد رطوبت ایجاد کرد، ولی بازیابی بخش بسیار زیادی از این رطوبت را جبران کرد. تیمارهای خشکی 75 و 50% ظرفیت مزرعه موجب افزایش معنی دار فعالیت آنزیم های کاتالاز، پراکسیداز و سوپراکسید دیسموتاز شد، گونهA.lentiformis دارای بیشترین فعالیت از هر چهار آنزیم بود.به طورکلی؛ تنش خشکی بسته به شدت تنش موجب کاهش رشد و افزایش آنزیم های آنتی اکسیدان در هر سه گونه شد؛ که بازیابی، بسته به گونه و شدت تنش، توانست بخشی از این افت را جبران کند. گونه A. lentiformis ،احتمالا به دلیل دارا بودن مقادیر بالاتری از فعالیت آنزیم های آنتی اکسیدان، دارای مقاومت بیشتر و توان بازیابی بالاتری بود.

خاک جایگاه مناسبی جهت رشد و نمو گیاه و ایجاد پوشش گیاهی بوده و چنانچه این سرمایه ارزشمند حفظ نگردد کمبود مواد غذایی، فرسایش خاک و تخریب منابع طبیعی را به دنبال خواهد داشت. در این تحقیق تغییرپذیری برخی از ویژگی های فیزیکی و شیمیایی خاک در پوشش های مختلف گیاهی (حداقل، متوسط و حداکثر) و مدیریت های مختلف چرایی دام، مناطق مرجع (چرای سبک چند راس دام)، کلید (چرای متوسط) و بحرانی (چرای سنگین) در مرتع ییلاقی نشو استان مازندران بررسی شده است. در نقاط مطالعاتی نمونه های خاک از عمق 0 تا 30 سانتی متری خاک که عمق موثر ریشه دوانی گیاهان مرتعی است، برداشت شد و به آزمایشگاه منتقل شد. سپس در آزمایشگاه پارامترهای جرم مخصوص ظاهری، جرم مخصوص حقیقی، بافت خاک (درصد رس، سیلت و شن)، اسیدیته، هدایت الکتریکی، درصد آهک، درصد ماده آلی، درصد رطوبت اشباع، نیتروژن کل، فسفر کل، پتاسیم قابل جذب، سدیم، کلسیم و منیزیم اندازه‏گیری شد. همچنین مقاومت مکانیکی خاک سطحی توسط مقاومت سنج قابل حمل در منطقه اندازه گیری شد. بعد از نرمال سازی داده ها، آنالیزهای آماری برای توصیف اثر پوشش های مختلف گیاهی و شدت های چرایی دام بر ویژگی های خاک انجام شد. در صورت معنی داری تجزیه واریانس داده ها، مقایسه میانگین به روش دانکن انجام شد. نتایج تجزیه وتحلیل های آماری نشان داد مدیریت های مختلف چرایی اثر معنی داری بر پارامترهای ماده آلی، پتاسیم، اسیدیته، هدایت الکتریکی، آهک، کلسیم، جرم مخصوص ظاهری، رطوبت پیشین خاک و مقاومت خاک سطحی دارند. پوشش های مختلف گیاهی نیز تنها بر پارامترهای سیلت، ماده آلی، اسیدیته و هدایت الکتریکی، رطوبت پیشین خاک و کلسیم اثر معنی داری داشته اند.

هدف از انجام این مطالعه بررسی اثرات قرق بر تغییرات تنوع پوشش گیاهی در شرایط چرا و حفاظت از چرا در مراتع شمال شرق شهرستان دلفان (دامنه های کوه گرین) در استان لرستان بود. بدین منظور تعداد 120 پلات 1*1 مترمربعی در طول 12 ترانسکت در چهار طبقه ارتفاعی (در هر طبقه ارتفاعی 3 ترانسکت) به طول 100 متر به روش تصادفی - سیستماتیک در هریک از مناطق قرق و چرا شده در نظر گرفته شد. سپس در پلات فهرست گونه های موجود، تراکم، درصد تاج پوشش، لاشبرگ، سنگ و سنگریزه، خاک لخت و تولید ثبت گردید. برای ارزیابی شاخص های عددی تنوع، از نرم افزارEcological Methodology 6.2 استفاده و شاخص های عددی تنوع و یکنواختی محاسبه شد. تجزیه و تحلیل داده ها در محیط نرم افزارSPSS18 انجام شد. بر اساس نتایج حاصل از برداشت های صحرایی، تعداد 132 گونه گیاهی متعلق به 30 تیره و 104 جنس شناسایی شد که در عرصه قرق و تحت چرا به ترتیب 124 و 108 گونه موجود بود. نتایج بدست آمده از تجزیه و تحلیل داده های فراوانی گونه ها در دو عرصه، نشان داد که تمامی شاخص های عددی از نظر غنا، یکنواختی و تنوع گونه ای در عرصه قرق بیشتر از عرصه تحت چرا بودند. درصد تاج پوشش گندمیان چندساله، فورب ها و لاشبرگ در داخل قرق نسبت به خارج قرق افزایش و درصد پوشش گندمیان یکساله، بوته ای ها و خاک لخت کاهش داشت. تراکم گندمیان چندساله و فورب ها در داخل قرق نسبت به خارج قرق افزایش و تراکم بوته ای ها کاهش داشت، همچنین مقدار تولید در منطقه قرق نسبت به منطقه تحت چرا افزایش نشان داد.

تامین آب برای آبیاری گیاهان در مناطق خشک بسیار مشکل است. در مقابل، گیاهان مرتعی و بیابانی مقاومت زیادی به خشکی دارند و ممکن است نیازی به آبیاری نداشته باشند. بنابراین تعیین بهترین نوع کشت گیاهان مرتعی و مقایسه عملکرد بذر در روش های دیم یا آبی از پرسش های اصلی تولید کنندگان بذر محسوب می شود. این پژوهش با هدف مقایسه اثر دو روش کشت آبی و دیم بر عملکرد تولید بذر سه بوته مرتعی Eurotia ceratoides ،Kochia prostrate و Salsola rigida در ایستگاه تولید بذر گیاهان مرتعی شهرک امام نیشابور انجام شد. جهت نمونه برداری در هرسایت 5 عدد ترانسکت نواری (به طول 30 متر و عرض 50 سانتی متر) به صورت تصادفی مستقر شد. در طول هر ترانسکت تعداد بوته های مستقر شده هر گونه شمارش شد. تولید علوفه خشک از روش قطع و توزین محاسبه شد. بیشترین تولید بذر مربوط به گیاه S. rigida در کشت آبی (1074 کیلو گرم در هکتار) و کمترین مقدار برای E. ceratoides در کشت دیم (209 کیلوگرم در هکتار)، بود. آبیاری باعث شد تا در گونه E. Ceratoides مقدار تراکم، تولید بذر، تولید اندام هوایی و تعداد بذر در هکتار، در گونه K. prostrate مقدار تراکم و وزن اندام هوایی و در گونه S. rigida تراکم بوته ها بطور معنی داری بیشتر از روش دیم باشد. نتیجه گیری، به منظور تولید بذر در ایستگاه شهرک امام، کاشت گیاه E. ceratoides بصورت کشت آبی توصیه می شود، اما S. rigidaو K. prostrata بعد ازاستقرار اولیه نیازی به آبیاری ندارند.

روش های مختلفی برای اندازه گیری میزان بهره برداری گندمیان وجود دارد که هر یک از این روش ها دارای معایب و مزایای مربوط به خود هستند. استفاده از سنجه بهرهبرداری برای اندازه گیری بهره برداری گونه های گندمی و شبه گندمی، یکی از این روش ها است. این تحقیق به ارزیابی کارایی سنجه بهرهبرداری در تعیین میزان برداشت گندمیان بومی ایران می پردازد. بدین منظور میزان بهره برداری دو گونه ی گندمی Agropyron cristatum و Stipa barbata با سنجه بهرهبرداری تعیین و میزان تطبیق نتایج آن با روش نسبت وزنی (شاهد) با استفاده از رگرسیون ارزیابی می گردد. از آنجا که لازمه ی استفاده از سنجه بهرهبرداری وجود مقیاس های بهره برداری برای گونه های مورد مطالعه است که در حال حاضر در کشور ما وجود ندارد، ابتدا به توسعه ی این مقیاس ها پرداخته می شود. بدین منظور، 30 گیاه از گونه های مورد مطالعه نمونه برداری شد که 25 پایه برای تهیه مقیاس بهره برداری و 5 پایه برای بررسی چگونگی انطباق دو روش مورد استفاده قرار گرفتند. نتاج نشان داد که دو روش دارای تطابق زیادی هستند و سنجه بهرهبرداری به خوبی قادر به نشان دادن میزان بهره برداری گندمیان است. از آنجا که این روش، سریع، غیر مخرب و بسیار ارزان است، استفاده از سنجه بهرهبرداری برای برآورد میزان بهره برداری گونه های گندمی بومی ایران توصیه می شود.

استفاده از طبیعت به گونه ای که کمترین زیان به محیط وارد شود و در کنار آن بهترین بهره وری برای انسان بدست آید، زمانی امکان پذیر است که تمام عوامل و پدیده های دخیل در محیط زیست در برنامه ریزی سرزمین مدنظر قرار گیرند. بدین منظور، تحقیق حاضر جهت ارزیابی توان اکولوژیکی مراتع منطقه بلوچی شهرستان لار استان فارس با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP) بر اساس اصول آمایش سرزمین صورت پذیرفت. در ابتدا لایه های اطلاعاتی مورد نظر در محیط Arc GIS که شامل عوامل اکولوژیکی پوشش گیاهی، اقلیم، زمین شناسی، شکل زمین، خاک شناسی و فرسایش می باشد تهیه شدند. سپس وزن دهی معیارهای ارزیابی بر اساس روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP) در محیط Expert Choice صورت گرفت. در مرحله بعد، اوزان تعیین شده معیارهای ارزیابی به لایه های اطلاعاتی تعمیم گردید و آنالیز آنها بر اساس روش تحلیل سلسله مراتبی در محیط Idrisi انجام گرفت. نتایج نشان داد که از کل مساحت منطقه، حدود 5/78، 321، 25/71، 172، 4/1445 هکتار به ترتیب، دارای توان مطلوبیت خیلی زیاد، زیاد، متوسط، کم و بدون توان جهت توسعه مرتعداری می باشد. نتایج تحقیق نشان دادکه جهت پیاده سازی هر گونه طرح توسعه مرتعداری در این منطقه، توجه به شرایط اقلیمی، ادافیکی و همچنین مسایل اجتماعی و اقتصادی ضروری و حائز اهمیت است.

در مطالعات تنوع گونه ای استفاده از روش هایی که بتواند تنوع هر مقیاس را تعیین نماید ضروری است. تقسیم بندی افزایشی روشی (تجزیه به روش جمعی) برای اندازه گیری و مقایسه مولفه های تنوع در مقیاس های مکانی و زمانی مختلف می باشد. بنابراین این تحقیق با هدف بررسی تاثیر ارتفاع و جهت بر مولفه های تنوع گونه ای (آلفا، بتا و گاما) با روش تقسیم بندی افزایشی در منطقه حفاظت شده کوه گنو انجام شد. فهرست برداری از گیاهان در 9 طبقه ارتفاعی (1050-400 متر) در دو جهت جنوبی و شرقی و با تعداد 5 پلات 4 مترمربعی (در مجموع 90 پلات) در هر طبقه ارتفاعی انجام شد. کل غنای گونه ای (rγ) به مولفه های داخل نمونه ها یا پلات (1α)، بین نمونه ها (1β)، بین طبقات ارتفاعی (2β) و بین جهت (3β) تقسیم بندی شد. تجزیه و تحلیل مولفه های تنوع گونه ای نشان داد که مولفه تنوع 3β با 36/72 درصد و 1β با 19/8 درصد به ترتیب دارای بیشترین و کمترین سهم را از تنوع کل به خود اختصاص دادند. به علاوه 3β بیشتر از میزان مورد انتظار و تنوع آلفا (1α) کمتر از میزان مورد انتظار آن بود که نشان دهنده پراکنش غیر تصادفی گونه های گیاهی است. در دو جهت شرقی و جنوبی کمترین میزان درصد مشاهده ای و مورد انتظار در سطح آلفا دیده شد و از طرفی در هر دو جهت کمترین مقدار اعداد مشاهده ای در سطح آلفا ثبت گردید که مقدار آن در جهت جنوبی برابر 95/5 درصد و برای جهت شرقی 73/5 درصد بود. به طور کلی نتایج نشان داد که مولفه های بتا درصد بیشتری نسبت به مولفه آلفا داشتند و از میزان موردانتظار آنها بیشتر بود. از طرفی مولفه ی آلفا در دو جهت شرقی و جنوبی از میزان موردانتظار آن کمتر دیده شد. نتایج نشان داد که بیشترین تنوع شانون در طبقات ارتفاعی 1600-1200 متر و غنای گونه ای در طبقات 2050-1600 متر بود که به ترتیب مقدار 72/1 و 22 را به خود اختصاص دادند. بر اساس نتایج بدست آمده از این پژوهش پیشنهاد می گردد جهت حفاظت و افزایش تنوع، مقیاس منطقه ای (کل منطقه مورد مطالعه) بایستی مد نظر قرار گیرد که، حفاظت موثری از تنوع کل (γ) به عمل خواهد آمد.