فصلنامه مطالعات توسعه اجتماعی ایران
سال هشتم شماره 2 (پیاپی 30، بهار 1395)

افزایش منزلت اجتماعی سربازان یکی از عوامل بسیار تاثیرگذار بر خدمت داوطلبانه سربازی توسط جوانان و بهره وری بالای این دوران در افزایش توانمندی نظامی و دفاعی جوانان برای حفظ و حراست از امنیت کشور است. این مقاله با هدف بررسی نظرات مردم درخصوص منزلت اجتماعی سربازان و عوامل تاثیرگذار بر افزایش آن با یک سوال اصلی و پنج سوال فرعی تدوین شد.این تحقیق به روش پیمایشی با حجم نمونه 384 خانوار تهرانی که از طریق فرمول کوکران از حجم 7872280 نفری جامعه آماری خانوارهای تهرانی بدست آمد و به شیوه نمونه گیری خوشه ایانجام گرفت.نتایج تحقیق نشان داد که 17% پاسخگویان منزلت اجتماعی سربازان را در حال حاضر بالا و 47% آن درحد متوسط و 35% این منزلت را پایین ارزیابی کرده اند. از بین عوامل اجتماعی، فرهنگی، زیستی و نظامی مطرح شده در تحقیق، پاسخگویان نقش عوامل اجتماعی را دررتبه اول، عوامل زیستی را در رتبه دوم، فرهنگی را سوم و نظامی را در رتبه چهارم اهمیت در افزایش منزلت اجتماعی سربازان ارزیابی کردند.

جهان معاصر تغییرات اساسی را در عرصه های مختلف اجتماعی-اقتصادی ایجاد کرده است ولی در عین بروز شواهد مدرنیته، عناصر هویت های سنتی و محلی نیز تداوم یافته است به صورتی که همزیستی و استمرار اجزای هویت جمعی در کنار عناصر جهانی واقعیت اجتماعی نوینی را خلق کرده است هر چند میی توان اذعان نمود که این وضعیت تا حد زیادی بیانگر نظریات پساتوسعه است. تحقیق حاضر در پی پاسخ به سوالاتی در ارتباط با «چگونگی تاثیرات توسعه بر هویت جمعی» است و با توجه به ماهیت روش شناختی مورد استفاده به تبیین علل و عوامل، زمینه ها و شرایط، راهبردها و پیامدهای این تاثیر می پردازد و از روش نظریه ی بنیانی با مصاحبه های عمیق و مشارکت های میدانی در بین ساکنین شهرستان مهاباد استفاده کرده است. می توان گفت که توسعه در لوای نوسازی و پروژه های اقتصادی و تکنولوژیک به صورت سطحی همه جوانب زندگی فردی و اجتماعی را تغییرداده است و موجد بحران هایی بر اجزای هویت قومی-کردی شده است و «تضعیف هویت قومی» در ابعاد مختلف اقتصادی، زبانی، دینی، سبک زندگی و... به علت «شکل گیری آگاهی های کاذب یا ناقص» از آن عناصر چون: عقلانیت، دموکراسی، علم و... «، می توان اذعان کرد که در حین »ظهور برخی عناصر مدرنیته«، »توسعه ناموزوون و نابرابر« ایجاد شده است و از جانب دیگر »فرصت های نوینی برای هویت قومی-کردی« مهیا شده است و » جایگاه کردها« در منطقه ارتقاء یافته است. در نهایت مقوله مرکزی تحقیق حول »بروز توسعه ناهمگون در حین بحران در هویت قومی-کردی« شکل گرفته است و نظریه زمینه ای »توسعه نامتوازن، نابرابر و شکل نوین هویت قومی-کردی « بروز کرده است.

گئورگ زیمل یکی از دشوارگوترین جامعه شناسان کلاسیک است که همچون همه جامعه شناسان به مقوله دین ورود کرده و در چارچوب جامعه شناسی ابداعی خود، دین را در دو مقوله «فرم» و «محتوا» بررسی کرده است.زیمل با اتکا به نظریه نوکانتی بازسازی شده اش یعنی «فرم و محتوا»، فرم را ابژه و محتوا را سوژه تلقی می کند و تبدیل دیالکتیکی ابژه ها به سوژه ها و سوژه ها به ابژه ها را نشان می دهد. اینکه دینداری مفهومی مستقل از دین دارد و از یکسو پیش از پیدایش ادیان ، دینداری بوده است و حتی در صورتی که ادیان از بین بروند باز هم دینداری باقی خواهد ماند از دیگر موضوعاتی است که زیمل را با دیگر متفکران به مواجهه کشانده است. این تحقیق با اتکا به بررسی آثار این اندیشمند درباره دین و دینداری ، به روش مروری و با قیاس استدلال دیگر جامعه شناسان همدوره زیمل تلاش می کند به این پرسش پاسخ دهد که نسبت میان دین و دینداری در جامعه شناسی صوری گئورگ زیمل کدام است؟ آیا دین و دینداری می توانند در چرخشی دیالکتیکی، از فرم به محتوا و از محتوا به فرم تغییر وضعیت دهند؟ آیا دینداری می تواند منتزع از دین هویت مستقل داشته باشد؟ آیا دین واقعیت عینی است یا برساختی ذهنی؟

هرچند موضوع زن و خانواده قبل از پیروزی انقلاب اسلامی هم مورد توجه خاص رهبران انقلاب بود، لکن با استقرار نظام جمهوری اسلامی ایران و تغییر و تحولات جهانی که به موازات رشد این نظام صورت گرفته است این موضوع کماکان موضوعی چالشی محسوب می شود. لذا سیاستگذاران و برنامه ریزان نیز همواره با حساسیت و توجه خاص در قبال این موضوع برخورد نموده اند و با توجه به تبعاتی که جهانی شدن بر عرصه های مختلف فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی داشته است ضرورت بازاندیشی در سیاست ها و برنامه ها و متناسب سازی آن با نیازهای جامعه امروز ایرانی امری طبیعی به نظر می رسد. این مقاله یک تحقیق از نوع کاربردی است که از روش اسنادی در گردآوری اطلاعات استفاده نموده است. هدف آن نیز ارائه تحلیلی منصفانه از وضعیت و جایگاه زن در قانون اساسی و دیگر اسناد فرادستی نظام است. برای نیل به چنین هدفی برخی از سوالات مطرح شده که اهم آنها به شرح ذیل است: 1- آیا رویکرد حاکم بر قوانین، سیاست ها و برنامه های کشور در حوزه زن و خانواده یکسان است؟ این رویکرد چیست؟ 2- آیا سیاست ها، قوانین و برنامه ها در حوزه زن و خانواده توانسته است اعتدال لازم در ایفای نقش خانوادگی و نقش اجتماعی زن را ایجاد کند؟ 3- آیا گذشته از سیاست ها، قوانین و برنامه ها عوامل اثرگذار دیگری همچون جهانی شدن و تغییر در سبک زندگی توانسته است بر اعتدال در ایفای نقش زن در جامعه امروزی اثر بگذارد؟

یکی از مهمترین شاخص ها برای درجه توسعه یافتگی یک کشور، نوع و میزان باورهایی است که نسبت به مولفه های مثبت توسعه در میان افراد آن جامعه وجود دارد. هر چه این باورها مثبت تر باشد آن جامعه زمینه مناسب تری برای توسعه دارد. معمولا با تعمیق این باورها در میان زنان و مردان، زمینه مناسب برای ایجاد توسعه فراهم می شود. بدیهی است چنانچه این باورها نسبت به توسعه منفی باشد، جامعه در برابر تغییرات و توسعه مقاومت خواهند کرد. به نظر می رسد در این خصوص بین باورهای زنان و مردان نسبت به توسعه تفاوت هایی وجود داشته باشد. از این رو در راستای شناخت این باورها مطالعه ایی در شهر آشتیان به عنوان شهری با قدمت تاریخی طولانی و از لحاظ توسعه عقب مانده با سنتهای دیرینه انجام گرفت. جامعه آماری در این تحقیق زنان و مردان تحصیلکرده از فوق دیپلم به بالا می باشند. طبق سرشماری سال 1390 جمعیت شهر آشتیان 17105نفری می باشند که364نفر بعنوان نمونه به روش نمونه گیری سهمیه ای هدفمند از آنان انتخاب گردیدند. این تحقیق بصورت پیماشی و با ابزار پرسشنامه انجام شده است. برای تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزارآماریspssو آماره های کای اسکوئرو آزمون تی تست استفاده شده است. از بعد تئوریک از نظریات اندیشمندان به نام در حوزه توسعه نظیر: گیدنز، راجرز، لرنر، اینگلس و دیگران استفاده شده و عوامل موثر بر شکل گیری باورها از منظر این اندیشمندان استخراج در قالب یک مدل ارائه شده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که مردان در مولفه های توسعه ی نظیر: ریسک پذیری، اتکا به تجربه شخصی،استفاده از رسانه های گروهی، تاهل، سن، شغل و مدرک تحصیلی نسبت به زنان بالاتر و زنان در مولفه هایی نظیر: مشارکت ، باور به زندگی مدرن نسبت به مردان نمره بالاتری دریافت کرده اند.

سطوح هویتی، ابعاد فردی و جمعی هویت را در بر می گیرد، که این ابعاد، هویت های جنسیتی، خانوادگی، شهروندی، محلی، ملی و دینی را شامل می شود. مطالعات نشان می دهد که گاه این ابعاد و به عبارتی سطوح، هم ساز و سازگار با هم هستند و گاه ناهم ساز و ناسازگار با هم بوده و به نوعی کشمکش و منازعه در اجتماعات و جوامع به وجود می آید. مهم ترین ناسازگاری معمولا در ارتباط با سطوح کلان هویتی؛ محلی و ملی است. بر این اساس در این مطالعه سعی شد تا ضمن شناسایی لایه های هویتی تات نشینان، رابطه سطوح هویتی کلان بررسی گردد، تا درک روشنی از لایه ها و سطوح هویتی مناطق تات نشین تاکستان و بوئین زهرا به دست آید. روش مطالعه، روش کیفی داده محور «نظریه بنیانی»، و تکنیک های مشاهده، مصاحبه عمیق و تحلیل اسناد بود که مفاهیم، مقولات و قضایا به شیوه کدگذاری باز، کدگذاری محوری و کدگذاری انتخابی، از طریق مصاحبه های فردی با 24 نمونه کیفی و دو مصاحبه گروهی، کشف، مقایسه و طبقه بندی شد و در نهایت با شناسایی مقولات هسته ای، الگوی پارادایمی ارائه گردید. با توجه به نتایج حاصل از یافته های تحقیق، تصور و برداشتی که تات نشینان از خودشان دارند به صورت چند وجهی و چند بعدی است و ذیل هویت جمعی و عام «ملی گرایی»، هویت قومی و خاص خود «محلی گرایی» را نیز دارند که البته کم و کیف این عناصر هویتی بسته به شرایط زمینه ای و مخصوصا موقعیت جغرافیایی متفاوت است. به طوری که مطابق یافته ها، تصور و برداشت مناطق تات نشین بوئین زهرا، بیشتر ملی گرایانه و دین مدارانه است و در مناطق تات نشین تاکستان، تصور و برداشت تات ها عمدتا محلی گرایانه است.

با روی کار آمدن سلسه قاجاریه در آغاز قرن سیزدهم هجری قمری/ قرن نوزدهم میلادی به ویژه از عهد ناصری به دلیل تحولات جهانی و افزایش روابط اقتصادی - سیاسی و نیز حضور ایران در نظام اقتصادی جهانی تحولات عمده ای در سازمان گمرک کشور به وجود آمد که تاسیس وزارت گمرک(1292ه. ق/ 1874م.)، تنظیم و انتشار نظامنامه گمرکی، لغو اصول اجاره داری و وضع تعرفه های نوین گمرکی از مهم ترین آنها محسوب می شود که پس از حضور نیروهای خارجی در امور گمرکی و مالیاتی ایران حاصل شد. این تحولات گرچه موجب شکل گیری ساختار نوین گمرکی در ایران و افزایش نسبی درآمد گمرکات نسبت به دوران پیش از قاجاریه گردید، لکن نتوانست بسترهای لازم جهت رونق اقتصادی و مالی کشور را برایی توسعه همه جانبه فراهم نماید. درنتیجه حاصل این تحولات نصیب کشورهای صاحب قدرت و نفوذ در ایران شد. از یکسو، هجوم کالاهای خارجی به بازارهای ایران و نفوذ کامل آنها بر بازارهای داخلی به دلیل تنوع در محصولات و تغییر در سلیقه همه طبقات جامعه و عدم حمایت دولت از تولید ملی، صنایع دستی را به نابودی کشاند؛ از سوی دیگر، واردات بی رویه کالا از کشورهای اروپایی به مرزهای کشور و عدم مدیریت صحیح زعمای قاجار سبب ورود حجم بسیاری از کالاها از جمله: شکر، قند، چای، منسوجات،... به صورت قاچاق به کشور شد که بیشترین صدمه را به بخش صنعت داخلی و کشاورزی وارد ساخت. این مقاله در نظر دارد تا به این پرسش پاسخ دهد که وضعیت گمرکات در دوره ناصرالدین شاه چگونه بوده است و دیگر آنکه تاثیر قاچاق کالا بر ثبات اقتصادی این عصر تاریخی چه عواقبی را متوجه کلیت نهاد اقتصاد ناصری و ناتوانی در نیل به یگ فرآیند اثرگذار در توسعه همه جانبه گزارده است.

با افزایش روند نامتوازن شهرنشینی در کشورهای در حال توسعه ، شهروند مداری، به عنوان یکی از راهبردهای اساسی توسعه ی اجتماعی، اهمیت ویژه ای پیدا کرده است. شهرهای جدید عامل مهمی در کاهش شکاف های اجتماعی و جمعیتی بین کلان شهرها و روستاها بوده و در متعادل سازی و سامان دهی سلسله مراتب شهری موثر هستند.در کشورهایی با مشخصه های متنوع اجتماعی،اقتصادی ،این شهرها می توانند با افزایش دسترسی به خدمات و موقعیت های شغلی غیر کشاورزی ، کمک موثری به یکپارچگی اقتصادی روستایی و شهری وتحول در اقتصاد ملی کنند. این مقاله درصدد است که با استفاده از روش کیفی توصیفی-تحلیلی و با استفاده از تکنیک اسنادی ،مصاحبه و مشاهدات میدانی به این سوال پاسخ دهد که شهرنشینی در شهرهای جدید تا چه اندازه منجر به شکل گیری شهروندی در دوبعد حقوق و تکالیف شده است. به نظر می رسد که در شهرهای جدید،با وجود توسعه ی کمی شهرنشینی،پدیده ی شهروندی بیشتر در بخش حقوق شهروندی، قابل درک برای ساکنان بوده و در بخش تکالیف شهروندی به صورت ناقص شکل گرفته و نهادینه نمی شود.به عبارت دیگر ابعاد اصلی حقوق شهروندی شامل شهروندی اقتصادی،سیاسی،اجتماعی،فرهنگی-قومی و جنسیتی به صورت ناقص محقق شده و حاصل آن شهر نشینی است که قواعد و هنجارهای جامعه خود را به خوبی نشناخته و نمی تواند رفتارهای اجتماعی خود را با آنها منطبق کند.