نشریه تعلیم و تربیت استثنایی
سال نهم شماره 90 (خرداد 1388)

بازی و استفاده آموزشی-درمانی آن همواره یکی از مباحث اصلی حوزه کودکان دارای نیازهای ویژه بوده است.بازی های بومی ایران دارای انواع و سطوح مختلفی هستند که به طور کلی هرکدام به نحوی دستگاه عصبی را تحریک نموده و کودک را به فعالیت وا می دارند و ضمن ایجاد نشاط و آمادگی عصبی، موجب برانگیختگی و تعامل بخش های حسی-ادراکی و تصمیم گیری کودک می گردند. آشنایی با بازی های بومی ایران و تحلیل عصب- روانشناختی آن ها می تواند برای متخصصان و دست اندرکاران آموزش و توان بخشی کودکان دارای نیازهای ویژه دیدگاهی نوین و ایده های خلاقی را به همراه آورد،آنچنان که با مناسب سازی بازی های بومی ایران از منظر برنامه های حسی-حرکتی و مداخلات توان بخشی فرصت مناسبی برای طراحی و اجرای برنامه های آموزشی-توان بخشی فراهم شود.این بازی ها را می توان به صورت مستقل یا بعنوان بخشی از برنامه های آموزشی-توان بخشی(درمان جایگزین و مکمل)به کار برد. در این مقاله ضمن کاوش در بازی های بومی از منظر مولفه های حسی-حرکتی و شناختی موجود در آنها؛ همخوانی و تناسب بازی های بومی و اهداف مداخلات آموزش ویژه و توان بخشی مورد تاکید قرار گرفته و با اشاره به تناسب بازی های بومی و حیطه های حسی- عصبی مداخلات توان بخشی و آموزش ویژه؛و با طرح جایگاه جامعه محور و پیشگیرانه ی این بازی های،نکاتی در مورد چگونگی به کارگیری بازی های بومی در کلاس،مدرسه و خانواده مطرح می شود.

اگرچه شناسایی کودک نارساخوان کار پیچیده ای است اما راه های متفاوتی وجود دارند که والدین و مربیان براساس آنها می توانند درباره ی مشکلات خواندن و حمایت از فرایند یادگیری کودک بیشتر بدانند.بحث نارساخوانی رشدی و نحوه ی ارتباط آن با عملکرد مغز از زمانی که برای اولین بار یعنی بیش از یکصد سال پیش که نارساخوانی توصیف شد،همواره در راس پژوهش های مربوط به مغز بوده است.

«در خود ماندگی»را می توان یک بیماری با طیف گسترده معرفی کرد.این بیماری می تواند نشانه های فراوانی داشته باشد که توسط این نشانه ها در خود ماندگی را می توان از درجات خفیف تا شدید درجه بندی کرد. افراد دارای در خود ماندگی اغلب در سه زمینه با مشکل مواجه اند این مشکلات موسوم به«اختلال سه وجهی» هستند:1)مراوده ی اجتماعی(دشواری در ایجاد روابط اجتماعی)،2)ارتباط اجتماعی(دشواری در ایجاد ارتباط لفظی و غیر لفظی)،3)تخیل(دشواری در یادگیری بازی هایی که چند نفر در آنها درگیر هستند و یا باید از قدرت تخیل برای فهم آنها استفاده کرد) روش های درمانی و ترتیتی نیز برای افراد مبتلا به در خود ماندگی به کار گرفته می شود که عبارت اند از: روش تحلیل رفتار کاربردی ،روش تیچ ،روش ارتباط با تبادل تصویر ،روش Floor Time ،روش داستان های روش یکپارچگی حسی ،روش داستان های اجتماعی ،روش های درمانی مکمل و روش های رفتار درمانی و بهبود ارتباط.در این مقاله این روش های درمانی مورد بررسی قرار می گیرد.

تقریبا 7 درصد کل کودکان در ایالات متحده با وزن کم (LBW) 1یا با وزن کمتر از 2500گرم به دنیا می آیند (مرکز ملی آمار سلامت ،1993). در سال های اخیر شانس زنده ماندن شیرخواران دارای وزن کم در بسیاری کشورها افزایش یافته است (گادبل و همکاران،1997).باوجود این،افزایش شانس زنده ماندن شیرخواران نارس،که برخی از آنها با تاخیر رشدی مواجه خواهند شد،به معنای آن است که در این کشورها برای افزایش احتمال رسیدن این شیرخواران به مراحل بهنجار رشد4به کودکان نیازمند خدمات ویژه(نظیر راهبردهای مداخله ی زودهنگام )، افزوده خواهد شد.کودکان کودکان دارای وزن کم، به ویژه کودکان دارای وزن بسیار کم یعنی با وزن کمتر از 1500گرم در معرض خطر بالای مشکلات پزشکی نظیر خون ریزی درون بطنی و درنتیجه آسیب اعصاب حسی قرار دارند(بلیر و ریمی،1997). به طور کلی شیرخواران دارای وزن کم ممکن است نسبت به شیرخواران دارای وزن بهنجار،ناتوانایی های مرتبط با سلامت،رشد عصبی،روان شناختی و هوشی بسیار بیشتری را نشان دهند. در چند دهه ی گذشته،هم زمان با افزایش تعداد کودکان کوچکتر که در نتیجه پیشرفت های فناوری ادامه حیات یافته اند،نیاز به رسیدگی کردن به این مجموعه از مشکلات پزشکی زیادتر شده است.

افراد نابینا-ناشنوا دارای آسیب مهمی در حواس بینایی و شنوایی خود هستند.بعضی از آنها کاملا نابینا- ناشنوا هستند درحالی که سایرین باقی مانده ای از یک یا هردو حس دارند.افراد نابینا-ناشنوا دچار چالش بزرگی به ویژه در یادگیری برقراری ارتباط،دسترسی به اطلاعات و درک جهان اطراف خود هستند.آنها ممکن است از روش های مختلف برقراری ارتباط در طول زندگی خود استفاده کنند یا به کاربرد آن ها تشویق شوند. برای ارتباط موثر هردو ارتباط دریافتی و بیانی باید روی دهد.ارتباط دریافتی روند دریافت و درک پیام از شخص دیگر است و ارتباط بیانی،پیام به شخص دیگر است.وقتی که ارتباط با کودک نابینا-ناشنوا برقرار می شود ممکن است یک نوع ارتباط برای بیان و نوع متفاوتی برای دریافت وجود داشته باشد.انتخاب یکی از انواع ارتباط برای استفاده به مهارت های اجتماعی، فیزیکی،ادراکی و شناختی کودک بستگی دارد. مقاله حاضر یک منبع اطلاعاتی برای مربیان و والدین کودکان نابینا ناشنواست تا با موضوع ارتباط و شیوه های ارتباطی این گروه از کودکان آشنا شوند.

علایم ناروانی در افراد دچار نشانگان داون شیوع بالایی دارد. مطالعات پروس (1973)و دونی و سیلورمن (1990)نشان می دهد که بین 24 تا 95 درصد از جمعیت نشانگان داونی مورد مطالعه،دارای ناروانی بوده اند. ماهیت ناروانی در این گروه مشخص نیست و بحث بر سر این است که آنها مبتلا به کدام نوع ناروانی می باشند:لکنت ،پریده گویی و یا دیگر انواع ناروانی ها. پروس(1973)گزارش می دهد که ناروانی ها اغلب با دیگر اختلالات گفتار و زبان همراه هستند.