فهرست مطالب

مجله صفه
پیاپی 71 (زمستان 1394)

  • تاریخ انتشار: 1394/12/13
  • تعداد عناوین: 7
|
  • زهره تفضلی صفحه 5
    آموزش دانشگاهی نوعی از آموزش است که در دوره جدید به حوزه معماری وارد شده است، این نوع آموزش فرض ها و مقتضیات خود را به طور ضمنی بر معماری حمل می کند. یکی از فرض های اساسی آموزش دانشگاهی معماری فهم «معماری به منزله یک رشته یا دیسیپلین دانشگاهی» است. ساخت گشایی از این فرض اساسی برای فهم موقعیت امروزین معماری بسیار مهم است.
    مطالعه تاریخی مفهوم دیسیپلین نشان می دهد که این مفهوم، ضمن حمل معنای انضباط و قدرت، متضمن مفاهیم متنوعی چون شاخه های دانش، طایفه ها، یا قبیله های دانشوران و متخصصان، و برنامه یا چارچوب نظام آموزشی نیز هست. درواقع دیسیپلین مفهومی است با معانی متعدد تاریخی که لایه لایه بر هم نشسته اند، که با اطلاق مفهوم دیسیپلین به معماری، مجموعه این معانی و پیش فرض ها و مقتضیات آن ها به طور ضمنی به حوزه معماری وارد می شود، و معماری را مخاطب پرسش هایی قرار می دهد که موجب انکشاف آن در سویه هایی خاص می شود و هم زمان برخی وجوه معماری را فرومی بندد.
    از جمله این انکشاف های خاص می توان به این وضعیت های آشنا در حوزه معماری اشاره کرد: تفکیک و پاره پاره شدن وجوه مختلف معماری، فهم معماری به منزله دانش صرف، طرد وجه حرفه ای معماری، جهت گیری های دائما متغیر رشته معماری، و تعارضات مداوم در باب مرزهای رشته، و درون و بیرون معماری.
    بازخوانی معانی تاریخی دیسیپلین این فرض ها و پرسش ها و تاثیرات آن ها در حوزه معماری را آشکار می کند. تا کنون در پیوند معماری و دیسیپلین، معماری متاثر از قدرت و نظام دیسیپلین بوده است. اما در عین حال دیسیپلین امکان هایی نیز برای انکشاف های دیگر دارد، که شاید در پیوند زاینده معماری و دیسیپلین آشکار شود و در استعاره ای دیگر با خواندن دیسیپلین به منزله معماری.
    کلیدواژگان: فهم معماری، آموزش معماری، دیسیپلین، رشته دانشگاهی، تاریخ مفاهیم
  • سویل ظفرمندی، نادیه ایمانی صفحه 27
    گرایش موسوم به «کلاسیک» یا اصطلاحا «رومی» امروزه در معماری تهران مرسوم شده است. ظاهرا به نظر می رسد که این نوع معماری، با استفاده از عناصر مشابه به معماری نئوکلاسیک غربی در نما، در آن طبقه بندی قرار می گیرد. بررسی های دقیق و مطالعات نشان می دهد که چنین امری اتفاق نیفتاده است و آنچه به چشم دیده می شود برداشت اصیلی نیست. معماری نئوکلاسیک پیش تر هم در ایران الهام بخش ساختمان های متعددی بوده است. با این حال امروزه خصوصیات آن تغییر یافته است. هدف در این مقاله روشن کردن «چگونگی خصوصیات گرایش موسوم به کلاسیک در معماری معاصر تهران » است. به این منظور ، در گام نخست اصول کلاسیک و نئوکلاسیک غرب و سپس پیشینه معماری نئوکلاسیک در ایران مد نظر قرار گرفت. معماری ایرانی تا دوره قاجار روند پیوسته ای داشته است، اما آغاز ارتباطات با غرب در عصر قاجار موجب پدید آمدن سبکی در این دوران می شود که متاثر از « نئوکلاسیک» اروپایی است. در دوره پهلوی اول نیز ادامه این تاثیر به دو صورت معماری به سبک نئوکلاسیک اروپایی و نئوکلاسیک ایرانی تداوم یافت. بررسی و مطالعه معماری دوره قاجار و پهلوی و قیاس آن با معماری نئوکلاسیک غرب نشانگر این است که معمار ایرانی از عناصر معماری نئوکلاسیک غرب برداشت می کند، برداشتی بومی که تلفیق عناصر معماری نئوکلاسیک با معماری ایرانی را در پی داشته است. بدین گونه با فهم معیارهای کلاسیک و نئوکلاسیک غرب و پیشینه آن در ایران، در گام نهایی، برای پاسخ به پرسش اصلی نمونه های موردی گرایش مذکور از مناطق مختلف تهران، بررسی و مشخص شد که گرایش مذکور در قیاس با معماری نئوکلاسیک غرب و نئوکلاسیک پیشین در ایران برداشتی کاملا ظاهری و بدون هیچ مبنای اصولی است و نسبتی با اصل ندارد و خاستگاه آن مد، سوداگری، و کالا شدن معماری، بدون توجه به معماری بومی ایرانی است.
    کلیدواژگان: معماری کلاسیک، نئوکلاسیک، مد، تهران
  • آرزو محتشم، مهدی حمزه نژاد صفحه 51
    حریم مفهومی در روابط انسانی است، با نمود ارزش های اسلامی، که این موضوع حائز اهمیت بودن و جایگاه آن را در مسکن ایرانی اسلامی نشان می دهد. حریم در دوره معاصر، با توجه به تاثیرپذیری روابط داخلی مسکن از نمونه های غربی در طراحی اولیه و همچنین به بهانه طرح انعطاف پذیرمسکن، در ساختار طراحی های فعلی ارزش بیشتری دارد، درواقع درک صحیح از ابعاد حریم در مسکن اجازه تغییرات و انعطاف در فضاهای داخلی را محدود می کند. با اعمال حریم، گزینه های انتخابی به تعداد نمونه های غربی در تغییرات پلان نخواهد بود. در این پژوهش ابعاد حریم در روابط فضاهای داخلی مسکن ایرانی اسلامی، به منظور درک تحلیل چگونگی هم جواری فضاها از حیث هدف کاربردی تبیین گردیده و به منظور عرضه یک مبانی طراحی، رعایت حریم فضاها در گستره ای از نظرات کارشناسان در چهار بعد حریم دیداری، شنیداری، بویایی، و حرکتی بررسی شده است.
    در این پژوهش، با فرض این موضوع که در مسکن ایرانی اسلامی، به منظور رعایت حریم داخلی، همه فضاها بر هم تاثیرگذارند و هیچ یک نمی توانند به صورت مستقل اثرگذار باشند، از طریق تعیین اولویت های هم جواری فرضیه ثابت و میزان و اولویت اثرگذاری، با روشی تحلیلی و سلسله مراتبی دنبال شد، چهار بعد حریم معیارها و فضاهای داخلی مسکن و گزینه های پژوهش تعیین شدند و در مرحله اول با روش پیمایشی، از طریق پرسش نامه و نظر سنجی از فقها وکارشناسان علوم اسلامی، با روش تحلیل سلسله مراتبی و تحلیل نرم افزاری Expert choice، رعایت حریم دیداری در فضای داخلی مسکن، با وزن نهایی 465/0، در رتبه اول تعیین شد و در مرحله دوم پیمایش با نظر خبرگان معماری اسلامی و روش تحلیلی فوق، اولویت ارزشی رعایت هم جواری فضاها نسبت به هم و درنهایت به صورت مجزا نسبت به همه ابعاد حریم مشخص شد. درواقع نگرش اصلی بر این است که، این پژوهش بتواند در درستی هم جواری طراحی فضاهای داخلی مسکن مفید گردد و بایدها و نبایدهای هم جواری ها را، به صورت کمی، در قالب استانداردی قابل تعمیم بیان کند.
    کلیدواژگان: مسکن، هم جواری فضایی، فرایند تحلیل سلسله مراتبی، حریم
  • نیلوفر جبل عاملیان، محمود قلعه نویی صفحه 67
    فضای زندگی انسان ها، تحت تاثیر بعد زمان، ویژگی های متفاوتی به خود می گیرد. این ویژگی ها که یا به صورت بازگشت کننده و یا بازگشت ناپذیر هستند، در غالب ریتم های شهری، بر روی چگونگی استفاده از فضا تاثیر می گذارند. ریتم های شهری ردپایی از زمان در فضا هستند و در غالب فرم های پیچیده، به منزله جنبه ای از عناصر ریتمیک طبیعت، مردم، فضا، و روابط پویای بین آن ها تجربه می شوند و در دو دسته کلی ریتم های فضایی و ریتم های زندگی روزمره تقسیم می شوند.
    با توجه به اهمیت شناخت نیاز استفاده کنندگان در فرایند طراحی و خلق فضاهای کارآمد، در این پژوهش معرفی ریتم های شهری و روش شناسی استفاده از آن ها، به منظور شناخت مسائل و مشکلات فضاهای شهری، با رویکردی پدیدارشناسانه، در بازه های زمانی مختلف، هدف قرار گرفته است. در انتها، فضاهای شهری محله جلفای اصفهان، واحدهای پایه تحلیل گشته و با استفاده از روش تجزیه وتحلیل ریتم های شهری، بررسی شده اند. بدین ترتیب با هدف انجام پژوهشی کاربردی و به روش توصیفی تحلیلی، با درنظر گرفتن ریتم هفته با کارکرد بازه مورد بررسی در فصل تابستان، اطلاعات مورد نیاز به شیوه مداخله گر از طریق مصاحبه و ثبت تخصیص زمانیافراد، و همچنین شیوه غیرمداخله گر، از طریق تحلیل قرارگاه های رفتاری، با مشاهده ساده و عکس های تهیه شده و نتایج حاصل با استفاده از روش سوات، تحلیل شده است. نتایج به دست آمده نشان می دهد که وجود ریتم های اجتماعی و فرهنگی متنوع در محله جلفا عامل جذب جمعیت از سایر نقاط شهر به آن شده و باعث ایجاد قرارگاه های رفتاری مختلف، برخوردهای اجتماعی از پیش تعیین نشده و تشکیل خاطره جمعی شده است. مجموع ریتم های زندگی روزمره، به همراه ریتم های فضایی، که در قالب روابط مکمل و متضاد یک مجموعه چندریتمی را تشکیل داده اند، بر ادراک و تصویر ذهنی افراد از فضا تاثیر می گذارند و به صورت یکی از عناصر تشکیل دهنده محیط بر هویت آن محل نقش دارند.
    کلیدواژگان: بعد زمان، ریتم، تجزیه وتحلیل ریتم، چرخه های زمانی
  • راضیه موسوی خورشیدی، مرجان سادات نعمتی مهر صفحه 91
    «مراکز شهرها»، این هسته های اولیه شکل گیری شهرها، از اواخر قرن بیستم به دلایل گوناگونی مبتلابه افت کالبدی، اجتماعی، و اقتصادی شده اند. همچنین تغییروتحولات حاصل از نیروهای جهانی شدن و گذار از اقتصاد صنعتی به پساصنعتی و خدمات محور و «چرخش فرهنگی» تغییر تلقی از «فرهنگ» و از «هنر و میراث»، به «ثروت» و شکل گیری اقتصاد مبتنی بر فرهنگ، از دهه 1980 منجر به تغییراتی در اقتصاد شهرها، فضاهای متروکه مراکز شهری، و به طور کلی ساختار فضایی شهرها شده است. در چنین شرایطی، عوامل مرتبط با فرهنگ و اوقات فراغت دارایی ای ارزشمند در اقتصاد نوین و روشی اصلی در تجدید حیات عرصه های رو به افت مراکز شهری شده و نقشی محوری یافته اند.
    «تجدید حیات مبتنی بر فرهنگ و اوقات فراغت» الگویی جامع و یکپارچه از مشارکت فعال فضاها و فعالیت های فرهنگی و اوقات فراغت به منزله محرک اصلی و پیش برنده در فرایند تجدید حیات شهری است که، با تلفیقی از راهبردها و کاربست عناصر و عوامل گوناگون، به احیای عرصه های رو به افت شهری می انجامد. در این میان، رویکرد آفرینش «مناطق فرهنگی»، که جامع ترین ابزار کاربردی تجدید حیات مبتنی بر فرهنگ و اوقات فراغت است، به طور ضمنی سایر عناصر این گونه از تجدید حیات را در بطن خود دارد و همچنین، به دلیل تناظر عناصر مورد نیاز با قابلیت های موجود در عرصه های رو به افت مراکز شهری، رویکردی مناسب و درخور برای تجدید حیات این عرصه های ارزشمند میراثی محسوب می گردد.
    در این مقاله سعی بر آن است که با روش توصیفی تحلیلی و با بررسی و تحلیل متون (روش اسنادی)، به تبیین اصول تجدید حیات عرصه های مرکزی شهرها پرداخته شود و با معرفی راهبردها و عناصر کاربردی تجدید حیات مبتنی بر فرهنگ و اوقات فراغت، رویکرد جامع مناطق فرهنگی برای تجدید حیات عرصه های رو به افت مراکز شهری معرفی شود و در انتها نیز چارچوب مفهومی معیارها و نشانگرهای آفرینش مناطق فرهنگی در این عرصه ها عرضه گردد.
    کلیدواژگان: مرکز شهر، افت شهری، تجدید حیات شهری، تجدید حیات مبتنی بر فرهنگ و اوقات فراغت، مناطق فرهنگی
  • توحید حاتمی خانقاهی، اکبر حاج ابراهیم زرگر، محسن سرتیپی پور صفحه 113
    اعمال انسان ها تابع ذهنیت آن ها در خصوص یک موضوع است. ارزش ها و به تبع آن تصمیمات و اقدامات با تغییر ذهنیت افراد تغییر می کنند. وجوه موثر در طرح و ساخت مسکن به شکل یک سری محدودیت ها، امکانات، خواسته ها، و نیازها در ذهن روستایی تاثیر می گذارد و منجر به تصمیم گیری های وی در شکل و روش احداث مسکن می شود. بنا بر این ذهنیت از یک طرف برآیند وجوه موثر و از طرف دیگر منشا تصمیمات اجرایی افراد در مورد مسکن است. لازم است تا با کاویدن ذهن افراد، با ماهیت ریشه اعمال، به وجوه موثر در تشکیل ذهنیت نیز دس یابیم. این ذهنیت ها در مناطق مختلف و برای افراد مختلف متفاوت است. خطای معماری و طراحی نیز در بسیاری از موارد، به دلیل عرضه راهکارهای مشابه برای افراد بسیاری، بدون توجه به ویژگی ها و ذهنیت های فردی آن ها، اتفاق می افتد. این پژوهش با معرفی روش کیو و ویژگی ها و مراحل انجام آن، قابلیت استفاده از این روش در شناسایی و اولویت بندی وجوه موثر بر طراحی مسکن روستایی را در یک روستای نمونه مورد سنجش قرار داد. روش تحقیق کیو، در کنار سایر تلاش های معماران برای دسترسی به مکنونات ذهنی کاربران طرح معماری، قابلیت هایی دارد. نتیجه اینکه، با استفاده از روش کیو می توان میزان اهمیت وجوه موثر در طرح مسکن در یک روستا را از زاویه ذهن روستاییان مشخص کرد. همچنین ذهن کاوی منجر به استخراج برخی وجوه و دغدغه های ذهنی موثر در رفتارهای مرتبط با احداث مسکن مردم یک روستا می شود که توجه به آن نتایج مطلوبی را به دنبال خواهد داشت. تحقیق حاضر بر سنجش قابلیت های کاربرد روش کیو متمرکز است و هدف در آن کشف نیازهای نمونه موردی تحقیق نیست، ولی آنچه در حاشیه و در خصوص نمونه مذکور حاصل شد، بیانگر وجود دو عامل مهم در مسکن روستایی روستای جیلان آباد از توابع اصفهان است. گروهی از روستاییان به دنبال سرپناه و حداقل ها و خانه ای با متراژ کم هستند و با محدودیت های قانونی درگیرند. در مقابل، گروه دیگر، به دنبال جایگاه اجتماعی و شاخص شدن در روستا، دغدغه احداث طبقات بیشتر برای مسکن را دارند و عناصر سمبلیک را برای تعبیه در نمای خانه جستجو می کنند.
    کلیدواژگان: روش تحقیق کیو، مسکن مطلوب روستایی، طراحی مسکن
  • اسدالله جودکی عزیزی، سید رسول موسوی حاجی، افشین ابراهیمی صفحه 133
    مجموعه ارگ بم مهم ترین اثر معماری شهر بم در استان کرمان است. این ساختار شهری، به رغم انجام پژوهش های گوبه، نوربخش، عدل، و آذرنوش، هنوز آن چنان که شایسته است به دقت بررسی نشده است. ویژگی های شهرسازی مجموعه از جمله موضوعاتی است که در مورد آن سوالات بی پاسخی مطرح است. به رغم اشاره پاره ای از پژوهش ها به تعداد و موقعیت دروازه ها، در خصوص دروازه دوم ناگفته های زیادی هست که مستلزم تحقیقی جامع و منحصر به این موضوع است. با فروریختن پوسته های الحاقی در اثر زلزله سال 1382، آثاری آشکار شد که ساختار اصیل این دروازه را با تردید های جدی مواجه کرد. به همین علت در پژوهش پیش رو با بررسی های میدانی و اسنادی در رهیافتی توصیفی تحلیلی تاریخی به مطالعه این دروازه پرداخته شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که دروازه دوم ساختاری ثانویه دارد و موقعیت نخستین آن در برج بزرگی در فاصله 50 متری شرق است. این دروازه در زمان شکل گیری بارو یعنی اواخر دوره سلوکی یا اوایل دوره اشکانی ایجاد شده و تا اواسط دوره قاجاریه حیات داشته است. تحصن دو مرتبه ای «آقاخان محلاتی» (1251-1257ق)، تخریب گسترده برج و بارو و بسته شدن این دروازه را در پی داشت. به علت استقرار فرمانده قشون و ساخلو در بخش های حاکم نشین، برای دسترسی آسان، ورودی حاکم نشین به این نقطه منتقل شد.
    کلیدواژگان: کرمان، بم، ارگ بم، دروازه دوم، حاکم نشین