نشریه تدبیر
پیاپی 289 (آذر 1395)

کشورمان ایران به عنوان بزرگترین دارنده ذخایر توامان نفت و گاز در جهان شناخته می شود، با این حال این دارندگی فقط یک سوی قضیه است و در سوی دیگر، فقدان مدیریت صحیح ملی بر روند کاربست این حجم از ذخایر در روند توسعه ی ملی کشور به عنوان اصلی ترین چالش پیش رو، کلیت مفهوم این دارندگی را تهدید می کند، به تعبیر دیگر اگر از عقب ماندگی کشور در تحقق مدیریت انرژی هراس نداشته باشیم و با همین رویه ادامه دهیم اصلا دور و دیر نیست که ایران را در زمره واردکنندگان اصلی انرژی و ی ککشور حقیقتا ورشکسته ببینیم. در بررسی مفهوم عقب ماندگی ایران در مدیریت انرژی، اصلی ترین وجوه شامل عدم مدیریت در سطوح کلان نظام تولید، توزیع و مصرف و فقدان تناسب میان تولید ناخالص ملی و روند مصرف انرژی را باید مورد تحقیق قرار داد، در حقیقت جمعیت 80 میلیون نفری ایران در حالی که به تناسب جمعیت تولید ناخالص بسیار کمی دارند اما ده ها برابر بیشا ز ی ککشور با جمعیت مشابها نرژی مصرف می کنند. برا ساس رویه هایا ستاندارد جهانی، برای تولید هر هزار دلار تولید ناخالص داخلی حدود 0.19 تن)معادل(نفت خام انرژی مصرف می شود، چنین تناسبی را در اغلب کشورهای پیشرفته یا حتی در اقتصادهای کمتر توسعه یافته فاقد منابع نفتی می توان دیدا ما در ایران، برای تولید هر هزار دلار تولید ناخالص داخلی 0.63 تن معادل نفت خام انرژی مصرف می شود. در عین حال با کاهش نرخ جهانی نفت در سالهای اخیر و به دلیل اثر مستقیم درآمدهای ناشی از این کاهش بر مجموع تولید ناخالص داخلی بایدا حتمال داد که در حوالی سالهای 94 تا 95 این رقم به مراتب بیشتر هم شده است و یعنی ایران میزان بیشتری از انرژی را برای حصول همان حد تولید ناخالص مصرف کرده و شکاف عقب ماندگی ایران به نسبت کشورهای دیگر بیشتر هم شده است. رده ی بسیار بالایا یران در شاخص شدت انرژی نیز یکی دیگر از نشانه های مهم فقدان مدیریت انرژی در سطح مصرف است، شدت مصرف انرژی در ایران حدود 9 برابر ژاپن و نروژ، 7 برابر کشورهای صنعتی اروپایی، 3 برابر عربستان سعودی و 4 برابر ترکیه و تقریبا 5 برابر متوسط جهانی این شاخص است. کشورمان ایران که با جمعیتی حدود یک درصد جهان بیش از 4 درصد از میزان کل تولید گاز جهانی را مصرف می کند، و تاسف بار اینجاست که از این میزان عظیم گاز مصرفی نه تنها سهمی زیر سه دهم درصد در تجارت جهانی گاز داریم بلکه حدود 40 درصدا ز کل گاز مصرفی کشور در خانه ها مصرف می شود، حوزه ای که می دانیم هیچ اثری رویا ندازه تولید ناخالص داخلی مان ندارد و صرفا با درآمد فروش گازبها قابل توجیه است. در همین بخش خاص، با وجود تولید حدود 700 میلیون مترمکعبی روزانه گاز درایران اما پیش بینی ها نشان می دهدبا ادامه همین روند سالیانه حدود 1.5 درصد نیز به مصرف مجموع گاز مورد تقاضای بخش خانگی و نفت گاز مصرفی شبکه نیروگاهی افزوده می شود،اگر بخواهیم این اعداد را در جدولی که حاوی میزان پیش بینی تولید ذخایر گاز و سیستم پالایشگاهی کشور باشد وارد کنیم، خروجی این اعداد این است که ایران تا حدود سال 1402 شمسی یعنی تا هشت سال آتی، تمام تولید گاز میدان پارس جنوبی و تعدادی دیگر از میادین گازی مهم کشور و نیز بخش عمده گازوییل تولیدی شبکه پالایشگاهی کشور را باید روزانه مصرف در بخش خانگی و نیروگاهی کند که با تعرفه های به شدت پایین نرخ به فروش می رسد و از آن پس ایران را باید در فهرست واردکنندگان این حامل های انرژی دانست.

شدت انرژی در ایران در قیاس با کشورهای توسعه یافته و حتی در حال توسعه، به طور سرسام آوری بالاتر است. این در حالی است که این میزان از شدت انرژی به ازای تولید بالا به دست نمی آید، بلکه معلول عدم بهره وری تولید و بی توجهی مزمن به اهمیت مدیریت مصرف انرژی در کشور است. شدت بالای انرژی، رشد سالانه مصرف انرژی در کشور بدون افزایش چشمگیر تولید، عدم اجرای صحیح و کامل قوانین بالادستی حوزه انرژی، تعلل در تصویب و اجرای طرح ملی سند راهبردی مدیریت جامع انرژی کشور و مسایلی از این دست، سال هاست که زنگ خطر را در حوزه انرژی کشور به صدا در آورده است. «سازمان مدیریت صنعتی » با در کضرورت و اهمیت مدیریت انرژی و لزوم فرهنگسازی، تشویق و ایجاد انگیزه نزد صاحبان صنایع مختلف، با همراهی و همکاری «ستاد بهینه سازی انرژی و محیط زیست معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری « ،» شرکت بهینه سازی مصرف سوخت « ،» سازمان بهره وری انرژی ایران » و « سازمان ملی استاندارد »، اقدام به طراحی «جایزه ملی مدیریت انرژی » نمود که دوره اول آن در سال گذشته و دوره دوم آن در سال جاری برگزار شد.

سال هاست که از لزوم مدیریت کلان و یکپارچه انرژی در کشور سخن گفته می شود، اما عملا هنوز سیاست های مربوط به بخش انرژی کشور، بخشی و جزیره ای اتخاذ و اجرا می شوند. در برنامه پنجم توسعه، این وظیفه به دولت سپرده شد که طرح ملی سند راهبردی مدیریت جامع انرژی کشور را تدوین کند تا مدیریت انرژی در کشور نظام مند و سیستماتیک شود. بخشی از کار مطالعاتی این طرح، از سوی وزارت نفت بر عهده موسسه مطالعات بین المللی انرژی قرار گرفت. در گفت وگویی با دکتر سیدحسین ایرانمش، رییس موسسه مطالعات بین المللی انرژی، درباره چیستی طرح، اهمیت و وضعیت فعلی آن پرسیدیم.

انرژی یکی از پراهمیت ترین الزامات حیات اقتصادی کشورهاست و بدین دلیل مسایل مربوط به انرژی همواره در زمره مسایل استراتژیک دولت ها قرار دارد و با توجه به پیشرفت علم و تکنولوژی، به نظر می رسد این موضوع حداقل برای چند دهه آینده همچنان از اولویت بسیار بالایی برخوردار باشد.

رشد جوامع صنعتی و نیاز روزافزون به انرژی از یک سو و محدودیت و عدم پراکندگی یکسان منابع فسیلی)نفت، گاز، زغال سنگ(انرژی در جهان از سوی دیگر، همگام با نگرانی های زیست محیطی ناشی از مصرف بیش از حد انرژی های فسیلی از قبیل اثرات گازهای گلخانه ای حاصل از احتراق سوخت، افزایش حرارت جهانی، تغییرات آب و هوایی، کاهش لایه اوزون و باران های اسیدی سبب شده است که بشر به فکر انرژی های جایگزین باشد که مهم ترین ویژگی های این جایگزینی، پاکی، در دسترس بودن و تجدیدپذیر بودن است. از این رو، انرژی های حاصل از باد، خورشید، زیست توده، زمین گرمایی و همچنین آب)برق آبی یا امواج دریا(در راس برنامه ریزی های بشر بر روی انرژی های جایگزین قرار گرفته است. برای اجتناب از تاثیر بیشتر این پدیده ها دو راه حل اساسی پیشنهاد شده است که یکی بهبود کیفیت مصرف سوخت های فسیلی است که تاثیرات زیست محیطی کمتری داشته باشند و راه حل مهم تر جایگزینی سوخت های فسیلی تا حد امکان با منابع انرژی تجدیدپذیر و دوستدار محیط زیست است. با توجه به کمبود روزافزون ذخایر انرژی فسیلی و تاثیر عوامل مختلف بر روی عرضه این سوخت ها توجه بیشتر به انرژی های نو و تجدیدپذیر اهمیت زیادیی افته است. سیستم های جدید انرژی باید متکی به تغ ییرات ساختاری و بنیادی باشدک ه در آن منابع انرژی بدون کربن نظیر انرژی خورشیدی و بادی و زمین گرمایی و کربن خنثی مانند بیو مس مورد استفاده قرار گیرند. پیش بینی می شود سهم انرژی های نو در تامین نیاز بشر، طی دهه های آینده افزایشی ابد، به طوری که بنابر برآورد آژانس بین المللی انرژی) EIA (در سال 2030 حداقل 4/ 11 درصد از تولید انرژی اولیه جهان از طریق انرژی های باد، زمین گرمایی، خوشید و زیست توده تامین خواهد شد. عرضه انرژی های تجدیدپذیر در طی سال های اخیر به طور مداوم در حال افزایش است. سرمایه گذاری های بسیاری در طول سال ها در جهت پیشرفت تکنولوژی صورت پذیرفته استک ه بسیار بر روی هزینه تولید انرژی های تجدیدپذیر موثر بوده است. پیش بینی ها نشان می دهند که تنها تعدادی از کشورها هستند که تولید انرژی از انرژی های تجدیدپذیر آن ها تا سال 2017 به بیش از 100 مگاوات خواهد رسید. با توجه به اثرات جانبی منفی و غیرقابل برگشت تولید انرژی های فسیلی و متعارف در آینده نیاز است به ارتقا و توسعه انرژی های تجدیدپذیر توجه شود. فناوری تولید این گونه انرژی ها به مراتب بالاتر از هزینه تولید انرژی های معمولی است، اما لازم به ذکر استک ه اثرات جانبی مانند اثرات زیست محیطی و اجتماعی این گونه هزینه ها را پوشش می دهد. همچنین، باید توجه داشت که اقتصاد مقیاس می تواند نقش کلیدی در کاهش هزینه تولید هر واحد انرژی بازی کند.

در پارادیم کنونی کسب و کار که به چارچوب بازاریابی نیز شناخته می شود، رسالت اصلی هر شرکت یا سازمان ارزش آفرینی با توجه به نیاز و خواسته بازار و برای مشتریان  و نیز سایر طرف های ذی نفعشان  است. در این نوع نگاه، محصول هم بخشی از ارزش ایجاد شده برای مشتری محسوب می شود. در حقیقت، هر سازمانی به عنوان سامانه ای برای طراحی و تولید ارزش به حساب می آید که مایکل پورتر - که به پدر علم مشاوره نیز معروف است - سازمان ها را به مثابه اجزا های به هم پیوسته ای می داند که با استفاده از ورودی ها و با توجه به یکسری از فرایندهای اصلی و پشتیبانی خلق ارزش می نمایند که از این رو، وی هر سازمان را به عنوان زنجیره ارزش به حساب می آورد . بنابراین در ابعاد کلان اقتصاد، شرکت ها در شبکه های شکل یافته ای در قالب زنجیره های ارزش، خروجی خود را به صورت ارزش خلق شده به دیگر سازمان ها ارایه می دهند و هر یک از اعضای این زنجیره سهمی از ایجاد ارزش افزوده در عرضه نهایی را در اختیار دارند تا اینکه ارزش نهایی مورد نظر مشتری نهایی به دست وی برسد. یکی از پدیده هایی که امروزه بیش از پیش در اقتصاد بین الملل به چشم می خورد، حضور زنجیره های ارزش جهانی است. مفهوم زنجیره ارزش جهانی این واقعیت را نشان می دهد که کسب و کارها و کشورها در خلق ارزش در شبکه هایی به هم وابسته با سطح بالاتری از اثربخشی در فروش و بازاریابی و کارآیی در تامین و تولید فعالیت می کنند شکل شماره 1-الف. این موضوع به ویژه با مفهوم جهانی سازی همراستا است که در کل جهان به مثابه یک بازار بزرگ متشکل از شبکه های تامین، تولید و توزیع است

رهبری همواره جزیی از وظایف چهارگانه مدیریت تلقی شده است. فایول این وظایف چهارگانه را شامل کنترل، برنامه ریزی، هماهنگی و رهبری می داند. اکنون رهبری نه تنها جزیی از این وظایف چهارگانه مدیریت است، بلکه پیش نیازی اساسی برای تحقق اثربخشی سازمان های دانش مدار برشمرده می شود. مطالعات گذشته، ریشه رهبری را نه در جهان معاصر که در روزگاران کهنی همچون همچون ایران و روم باستان نشان می دهند. این مطالعات همچنین نشان می دهند که این رهبران بودند که در جهان باستان، قبایل را شکل می دادند و عامل موفقیت نظام های اجتماعی بودند. از این رو، محققان حوزه مدیریت معتقدند که مطالعه رهبری، به واقع هنر تاریخ نگاری است

تیم های کاری بستر مناسبی را برای استفاده بهینه از ظرفیت های سازمانی فراهم می نمایند و به عنوان یکی از عوامل موثر در ارتقای بهره وری و افزایش رضایت کارکنان همواره مورد توجه سازمان ها هستند. این مطالعه، با هدف بررسی عوامل موثر بر عملکرد تیم های کاری در پروژه مهندسی مجدد ساختار شرکت راه آهن ج.ا.ا انجام شده است.

بی تردید، مدیران تاثیر بسزایی در تعالی سازمان ها ایفا میکنند، تصمیمات مدیران سازمان و تفکرات آن ها نقشی سرنوشت ساز در پیشبرد اهداف سازمانی دارد. از طرفی، رضایت شغلی نیز از جمله عوامل بسیار مهمی استک ه در تمامی سازمان ها مورد توجه قرار گرفته و در اولویت است و این جزو وظایف اصلی مدیران هر سازمانی است. ویژگی های شخصیتی کی ی از عوامل اثرگذار بر عملکرد است و در این بین، خودشیفتگی کی ی از ابعاد شخصیتی استک ه عملکرد از آن متاثر می شود، افراد خودشیفته خود را به عنوان افرادی منحصربه فرد و خارق العاده در نظر گرفته و در پی فرصت هایی هستند ک ه نشان دهند عملکرد آنان نسبت به سایرین بهتر است. در واقع، چنین افرادی در طلب فرصت های خودارتقایی هستند و هنگامی که موفقیت به عنوان کینشانه تحسین برانگیز برتری شخصی در نظر گرفته شود، به خوبی عمل میک‌نند. چنین افرادی، هنگامی که کار چالشی تر بوده و در حضور مخاطبانی انجام پذیرد که برای فرد دارای اهمیت است، عملکرد بهتری از خود ارایه خواهند داد. البته با توجه به شرایط، خودشیفتگی می تواند اثر مضر یا مفید بر عملکرد و رضایت شغلی داشته باشد

عصر کنونی، عصر دانش و توانایی است. همان گونه که الوین تافلر در کتاب های موج سوم و جابجایی در قدرت نیز مطرح کرده، عامل قدرت و جابجایی در دنیای امروزی که دوره موج سوم و پست مدرنیسم لقب گرفته است، دانش و دانایی است. بر همین مبنا، امروزه توسعه از محور اقتصادی به محور اطلاعاتی و دانایی تبدیل شده است و چنانچه از اندیشمندانی چون پیتر دراکر، چارلز هندی، پیتر سنگه و دیگران نیز نقل شده، سازمان های هزاره سوم از مفاهیم جدیدی همچون مدیران دانش، کارکنان دانش مدار، سازمان های دانش آفرین، یادگیرنده و یاددهنده صحبت می کنند. در عصر حاضر، توسعه منابع فکری، انسانی و مدیریت دانش به عنوان راز بقا و ماندگاری سازمان ها و جوامع تلقی می شود و مهم ترین چالش در عرصه کسب وکار، بهره مندی از نیروی انسانی هوشمند، مستعد، توانمند و شایسته است. از آنجا که سازمان ها در آینده با چالش های رقابتی فزاینده ای مواجه خواهند شد و برای مدیریت این چالش ها، نیاز به مدیرانی شایسته تر و اثربخش تر از مدیران فعلی خواهند داشت. لذا در سازمان های آینده نگر و آینده ساز مدیریت استعداد و جانشین پروری هر روز از اهمیت بیشتری برخوردار می شود. همچنین، ذکر این نکته ضروری است که جانشین پروری تنها مختص مدیران نبوده و در مشاغل کلیدی نیز کاربرد دارد.

طی سه دهه گذشته، آگاهی مصرف کنندگان نسبت به محیط زیست افزایش یافته است و مسئله محیط زیست از یک موضوع حاشیه ای تبدیل به یک مسئله اصلی شد. از این رو، سازمان ها همگام با نیازهای افراد تلاش نمودند تا با برنامه ریزی و اجرای فعالیت های حفاظت از محیط زیست، از یکدیگر پیشی بگیرند، زیرا بازاریابی سنتی که بیش از حد بر خواسته های مشتریان تاکید می کرد و رفاه اجتماعی و مسایل محیط زیستی را در نظر نمی گرفت، کارایی خود را از دست داده بود. همچنین نتایج حاصل از تحقیقات بین المللی هم گویای این امر بود که مشتریان امروزه بیشتر نگران تغ ییرات محیطی هستند. مسایلی چون پویایی و شدت رقابت، افزایش نگرانی ها و آگاهی های مصرف کنندگان نسبت به محیط زیست و همچنین مقررات دولتی سبب شد که سازمان های تجاری توجه ویژه ای به مواردی چون سلامت جسمانی و روانی مصرف کنندگان و پاکیزگی محیط نشان دهند و این مسیله، در تمام ابعاد سازمان ها رخنه کرد و بازاریابی را نیز تحت تاثیر قرار داد که در نهایت منجر به پیدایش مفهوم جدیدی در ادبیات بازاریابی تحت عنوان بازاریابی سبز گردید. در این مقاله، ابتدا به بررسی مفهوم بازاریابی سبز، آمیخته بازاریابی سبز پرداخته و سپس به بررسی مفهوم مصرفک‌ننده سبز و تاثیر بازاریابی سبز در رو کیرد مصرفک‌ننده سبز پرداخته شده است.

به طور کلی، سامت نداشتن بیماری نیست، بلکه شامل رفاه و آرامش جسمی، روانی اجتماعی و معنوی استک ه از ابعاد و تعیین کننده های متعدد و عموما پیچیده تشیکل شده است. در نتیجه، تامین آن نیازمند اتخاذ رویکرد کل نگر و همه جانبه است . از این رو ، توسعه بخش سلامت امری فرابخشی و حتی فراملی است که چون هدف غایی آن توسعه پایدار کشور با تکیه بر انسان سالم است، لذا توجه به آن، وظیفه تمام نهادهای دولتی، خصوصی و مردمی است.

یکی از معضلات حال حاضر بسیاری از سازمان ها و بنگاه های اقتصادی، نادیده گرفته شدن نیروی انسانی به عنوان سرمایه اصلی و نقش آن در میزان تحقق اهداف سازمان ها است. امروزه، نیروی انسانی از طریق نسبت تعهدی که به سازمان خود دارد اثرات مثبت و منفی زیادی را بر وضع اقتصادی آن بنگاه می گذارد و بی توجهی به آن نیز اثرات سویی را در پی خواهد داشت. موفقیت سازمان ها تا حد زیادی به روحیات، تلاش، انگیزش و رضایت منابع انسانی آن ها بستگی دارد. به عبارت دیگر، ک ارآیی و اثربخشی سازمان ها با کارآیی و اثربخشی نیروی انسانی آن ها وابستگی مستقیمی دارد. نیروی انسانی برای ارایه رفتار مطلوب و موردپسند در راستای اهداف سازمان، باید هم انگیزه داشته باشد و هم درست برانگیخته شود و این امر تحقق نمیی‌ابد مگر از طریق شناسایی چراهای رفتاریی ا علل تمایل و دلایل انگیزه و رضایت کارکنان.

برخی فناوری ها در زمان ظهورشان لوکس به نظر میرسند، گویی که کاربرد ویژه ای برای عموم ندارند و فقط وسیله ای برای ارضای جاه طلبی عده ای خاص هستند. اما اکثر این فناوری ها، به مرور زمان چنان پرکاربرد و عمومی میشوند که زندگی همه مردم به آن ها گره میخورد و در خردترین شیون زندگی روزمره وارد میشوند. اینترنت اشیا یکی از این فناوری هاست که گرچه امروز در ایران هنوز نوپاست، اما پیش بینی میشود که به زودی در تمام شیون زندگی از جمله بهداشت و درمان، حمل ونقل، صنعت و حتی زندگی روزمره وارد شود و برکاتی نظیر افزایش کیفیت زندگی و کاهش هزینه را با خود به ارمغان بیاورند.سی و یکمین همایش فصلی رشته MBA با گرایش مدیریت کسب و کار هوشمند و تحولگرا MITM((، که مقارن با شروع دومین دهه برگزاری این همایش در سازمان مدیریت صنعتی بود، با دعوت از فعالان دولتی و خصوصی حوزه اینترنت اشیا، به بررسی روند فعلی و آینده این فناوری در جهان و ایران پرداخت.گزیده ای از سخنران های این همایش را میخوانید.