نشریه زمین شناسی کاربردی پیشرفته
سال ششم شماره 22 (زمستان 1395)

کانسار سرب و روی دیزلو، در بخش میانی کمربند دگرگونی سنندج- سیرجان و در 57 کیلومتری شمال شرق اصفهان واقع شده است. مهمترین واحدهای سنگی رخنمون یافته در منطقه مورد مطالعه شامل شیل و ماسه سنگ ژوراسیک و تناوب سنگ آهک خاکستری تیره تا روشن حاوی میکروفسیل، شیل سیلتی، مارن و ماسه سنگ با سن کرتاسه می باشند. کانی شناسی ماده معدنی ساده بوده و اسفالریت و باریت کانی های اصلی اولیه را تشکیل می دهند، همچنین گالن، پیریت و کالکوپیریت نیز از دیگر کانی های اولیه اند که به صورت ادخال های کمیابی در اسفالریت حضور دارند. همی مورفیت و اسمیت زونیت نیز مهمترین کانی های ثانویه اقتصادی هستند که در کنار اسفالریت مورد بهره برداری قرار می گیرند. بافت هایی نظیر شکافه پرکن، رگچه ای، کلوفرمی، پوششی، دانه تسبیحی و شانه ای از مهمترین انواع بافت های مشاهده شده در کانسار دیزلو می باشند. به نظر می رسد که منشا اصلی سیالات تشکیل دهنده کانسار دیزلو شورابه های حوضه ای می باشند که پس از عبور از شکستگی ها، مناطق برشی و درزه ها ضمن تاثیر بر شیل ها زمینه انحلال کانی های سرب، روی و عناصر کمیاب را فراهم نموده است. تغییرات فیزیکی و شیمیایی در اثر واکنش سیال کانه دار با سنگ میزبان آهکی و مخلوط شدن با آب های جوی، مکانیسم موثری جهت ته نشینی Zn-Pb درنتیجه سرد شدگی، افزایش pH، کاهش فشار، کاهش ثابت دی الکتریک H2O و در نهایت تفکیک و ناپایداری کمپلکس های حمل کننده فلزات فراهم نموده است. شواهدی چون دمای تشکیل بین 55 الی 164 درجه سانتی گراد، شوری برابر با 17 الی 98/25 درصد وزنی نمک طعام، وجود دگرسانی های دولومیتی و سیلیسی، نهشته شدن سولفیدها به صورت جانشینی و پرکننده فضاهای خالی، کانسارسازی دیرزاد و لایه کران، عدم ارتباط با فعالیت های آذرین، رخداد ماده معدنی بصورت جانشینی سنگ میزبان کربناتی و در نهایت قرابت کانی شناسی و ژئوشیمیایی همگی نشان دهنده شباهت کانسارسازی نوع دره می سی سی پی برای کانسار سرب و روی دیزلو است. شناخت کانسار سرب و روی دیزلو، به عنوان یک کانسار نوع دره می سی سی پی در شمال شرق اصفهان، گام مثبتی جهت اکتشاف این نوع کانسارها در بخش میانی پهنه سنندج-سیرجان است.

به منظور درک خصوصیات مخزن بنگستان میدان منصوری، از روش های تعیین رخساره الکتریکی و واحد های جریان سیال استفاده گردید. کلیه لاگ های مخزنی 82 چاه موجود این میدان در نرم افزار ژئولاگ بارگذاری شد و با استفاده از شبکه عصبی در ابتدا 9 خوشه و سپس با کمک نمودار اشباع آب- فشار موئینه و مشاهت ویژگی های خوشه ها تعداد آنها به 4 خوشه تقلیل پیدا کرد. نتایج نشان داد که بهترین کیفیت مخزنی رخساره الکتریکی یک، و پایین ترین کیفیت مخزنی را رخساره الکتریکی 4 داراست. واحدهای جریانی سیال با استفاده از نمودار اصلاح شده لورنز، در یکی از چاه های میدان (بواسطه محدودیت های داده) انجام و 4 واحد جریانی شناسایی گردید. واحد جریانی یک بیشترین، و واحد 4 پایین ترین سرعت جریان سیال داراست. میزان ناهمگنی مخزن براساس روش لورنز برابر 58/0 محاسبه شد که گویای ناهمگنی مخزن کربناته در این چاه بنگستانی است. این نتایج در شناسایی ویژگی ها، رفتار و مدیریت مخازن هیدروکربنی می تواند مهم باشد.

تعیین سرعت موج برشی توسط روش هایی مانند آنالیز مغزه مستلزم صرف زمان و هزینه گزافی می باشد و همچنین به علت نبود مغزه های کافی و تغییرات سنگ شناسی و ناهمگنی سنگ مخزن، تعیین این پارامتر توسط روش های معمول از دقت چندانی برخوردار نمی باشد. همچنین تاکنون روابط تجربی فراوانی نیز در مورد محاسبه سرعت امواج برشی ارائه شده است، اما در بیشتر موارد استفاده از این روابط در مناطق مختلف نمی تواند مطلوب باشد. روش های هوشمند یکی از روش های جدید، کم هزینه و دقیقی هستند که می توانند با استفاده از نگارهای پتروفیزیکی، سرعت موج برشی مخزن را در کمترین زمان ممکن تخمین بزنند. لذا در این مطالعه با استفاده از چاه نگارهای مختلف سرعت موج برشی با استفاده از یک روش ترکیبی هوشمند (ترکیب روش رگرسیون بردار پشتیبان با الگوریتم بهینه ساز مبتنی بر آموزش و یادگیری) در یکی از مخازن هیدروکربوری جنوب غربی ایران (میدان مارون) برآورد شده است. جهت بکارگیری این روش ترکیبی هوشمند مجموعه داده های بدست آمده از مخزن 3800 بوده که به دو بخش داده های آموزش (3040 داده) و داده های آزمون جهت ارزیابی مدل (760 داده) تقسیم شدند. پس از مدل سازی نتایج به دست آمده نشان می دهد که روش مذکور در برآورد غیرمستقیم سرعت موج برشی در مخازنی که این پارامتر اندازه گیری نشده است، دارای دقت و قابلیت بالایی است.

به منظور بررسی تاثیر آهک و سیمان بر ویژگی های تورمی رس سولفاته سه گروه نمونه با ترکیب های مختلف از رس سولفاته و آهک، رس سولفاته و سیمان، رس سولفاته و آهک و سیمان تولید و درصد تورم، فشار تورم، حد روانی و خمیری آن ها قبل و بعد از اضافه کردن افزودنی ها مقایسه شده است. اضافه کردن 3، 5 و 7 درصد آهک باعث افزایش درصد و فشار تورم و حدروانی و خمیری خاک شده است. دلیل این افزایش تشکیل کانی میله ای شکل و متورم شونده اترینگایت است. اضافه کردن 3، 5 و 7 درصد سیمان به دلیل تشکیل ژل های سیمانی باعث کاهش درصد و فشار تورم، حد روانی و حد خمیری خاک شده است. اضافه کردن همزمان آهک و سیمان با درصدهای فوق به خاک مذکور هرچند باعث کاهش حد خمیری خاک شده ولی تاثیر کمی بر درصد و فشار تورم داشته است. بنابراین اصلاح ویژگی های تورمی رس های سولفاته و یا رس های در معرض هجوم سولفات با آهک امکان پذیر نبوده و استفاده از سیمان پرتلند تیپ دو مناسب تر است.

فرسایش و هدر رفت خاک یکی از عوامل اصلی در آلودگی محیط زیست، کاهش حاصلخیزی خاک، رسوب مواد در آبراهه ها، کانال های آبیاری و رودخانه ها، کاهش ظرفیت مخازن سدها و کاهش عمر آن ها، وقوع سیل و مسدود شدن راه ها می باشد. روش های متعددی برای برآورد فرسایش و رسوب در کشورهای مختلف ارائه شده است که هر کدام از آن ها تعدادی از فاکتورها و عوامل موثر در این پدیده را در نظر می گیرد. این مطالعه به ارزیابی عملکرد روش های هیدرولوژیکی مانند USBR، FAO، روش ژئومورفولوژی مبتنی بر مدلMPSIAC در محیط GIS و مقایسه نتایج آن ها با نتایج هیدروگرافی سد به عنوان یک روش مشاهداتی پرداخته است. بر اساس نتایج حاصل از مدل میزان رسوب دهی حوضه مشرف به سد مسجدسلیمان با روش های فوق محاسبه و نتایج نشان داد که با توجه به نزدیکی برآورد مدلMPSIAC به نتایج هیدروگرافی سد این روش از دقت قابل قبولی در مقایسه با سایر روش ها در محاسبه آورد رسوبی برخوردار می باشد؛ لذا می توان از این روش به عنوان جایگزینی با دقت قابل قبول در زمان هایی که به سرعت در محاسبه آورد رسوبی نیاز است یا برای زیر حوضه های فاقد آمار رسوب و همچنین با توجه به هزینه های بالای هیدروگرافی در سدها استفاده نمود.

کانه زایی طلا- آرسنیک- آنتیموان عربشاه به صورت یک پهنه سیلیسی غنی از هیدروکسیدهای آهن درون دولومیت مرمری شده پرکامبرین رخ داده است. پیریت، گالن، اسفالریت، اورپیمنت، رآلگار، استیبنیت و کالکوپیریت، کانی های معدنی و کلسیت، کوارتز و باریت کانی های باطله را در عربشاه تشکیل می دهند. دگرسانی ها شامل کربنات زدایی، سیلیسی، سولفیدی ، آرژیلیک و کربناتی می باشند. پنج مرحله کانه زایی در عربشاه قابل تفکیک است. طلا به صورت غیرقابل رویت درون شبکه کانی های سولفیدی (به ویژه پیریت) در مرحله دوم تشکیل شده است. مقایسه الگوی عناصر کمیاب در گنبدهای نیمه آتشفشانی داسیتی سالم و فاقد کانه زایی میوسن میانی- بالایی و بخش های کانه دار نشان دهنده ارتباط احتمالی سیالات کانی ساز با این گنبدها می باشد. ویژگی های رخداد معدنی عربشاه با کانسارهای طلای نوع کارلین قابل مقایسه است. بررسی پهنه های گسلی و دگرسانی در واحدهای دگرگونه پرکامبرین که ارتباط فضایی نزدیکی با توده های نیمه آتشفشانی داسیتی میوسن میانی- بالایی دارند، کاربرد فراوانی در اکتشاف این تیپ از کانه زایی های طلا در منطقه تکاب- انگوران- تخت سلیمان دارد.

در این تحقیق لرزه خیزی شرق استان یزد براساس داده های لرزه ای و ساختاری با استفاده از دو روش فرکتالی مقدار - تعداد و مقدار- مساحت تحلیل و پهنه های لرزه ای ساختاری با توجه به گسل های کواترنر و زمین لرزه ها تفکیک گردید. با استفاده از روش فرکتالی مقدار- مساحت، نقشه تراکم گسل ها و با روش مقدار تعداد، نقشه بزرگی زلزله ها در این منطقه تولید و با ترکیب این دو نقشه، یک پهنه بندی جدید لرزه ای ساختاری در منطقه ارایه شد. نتایج حاصله با پهنه بندی بدست آمده از روش مرسوم مقایسه و داده ها نشانگر بهبود نتایج تفکیک پهنه های لرزه ای با استفاده از این روش می باشد. با استفاده از این روش می توان با اطمینان بیشتری زونهای لرزه خیز را براساس زلزله و گسل از هم تفکیک کرد. این بررسی، کمک شایانی به شناخت خطر پذیری لرزه ای ناحیه شرق استان یزد که تحت تاثیر زون گسلی کوهبنان و بهاباد است می نماید. براساس نتایج حاصل شده، مدلسازی فرکتالی در مطالعات پهنه بندی نسبی حرکت زمین و تعیین ارتباط طول، تراکم و تقاطع گسل ها با چشمه های بالقوه زمین لرزه کاربرد داشته و می تواند در کاهش هزینه مطالعات شناخت پهنه های لرزه ای مفید باشد.

بررسی تاثیر پدیده هایی نظیر فرونشست زمین و کارست زایی که می تواند سبب آسیب رساندن به خطوط لوله انتقال فرآورده های نفتی و پتروشیمی گردد، از دیدگاه زیست محیطی اهمیت ویژه ای دارد. منطقه موردمطالعه، خط لوله اتیلن غرب از میاندوآب به پتروشیمی تبریز به طول 150 کیلومتر و قطر 10 اینچ بوده و از دشت های تبریز، آذرشهر، مراغه- بناب، میاندوآب و مناطق کوهستانی عبور می کند. در این پژوهش تاثیر افت آب زیرزمینی و خطر احتمالی فرونشست ناشی از آن و همچنین تاثیر کارستی زایی برخط لوله مورد ارزیابی قرار گرفت تا در صورت نیاز اقدامات لازم برای کاهش این اثرات انجام گیرد. بدین منظور با استفاده از نقشه های هم افت، مناطق دارای ریسک بالای فرونشست مشخص شد و با توجه به واحدهای زمین شناسی مسیر خط لوله و سابقه کارست زایی در منطقه، مناطق کارستی و خطر فروریزش ناشی از کارست زایی مشخص گردید. بر اساس نتایج این پژوهش، چهار بخش از مسیر خط لوله (در مجموع به طول 27 کیلومتر) در خطر فرونشست ناشی از افت سطح ایستابی و دو بخش (در مجموع به طول 24 کیلومتر) در خطر فرونشست ناشی از کارست زایی قرار دارد که پیشنهاد می گردد در این قسمت ها، اقدامات حفاظتی نظیر نصب قطع کن های اتوماتیک انجام گیرد.