فهرست مطالب

سفینه - پیاپی 54 (بهار 1396)

نشریه سفینه
پیاپی 54 (بهار 1396)

  • ویژه عدل الهی
  • تاریخ انتشار: 1396/02/20
  • تعداد عناوین: 9
|
  • صفحه 5
  • مقالات
  • علی اکبر نصیری، فاطمه معظمی گودرزی صفحه 11
    مسئله خلقت و چگونگی آن از مسائل پیچیده است که همیشه ذهن اندیشمندان مقاله را به خود مشغول ساخته است؛ پیچیدگی مسئله زمانی مضاعف می شود که با مسئله علم الهی درآمیخته شود و سوالاتی پدید آورد مثل اینکه آیا خدا قبل از خلقت به موجودات علم داشته است. پاسخ منفی منجر به پذیرش جهل در خداوند می شود و پاسخ مثبت پرسش جدیدی را پیش روی ما باز می کند که نحوه علم الهی به موجودات، پیش از خلقت چگونه بوده است؟ به عبارتی دیگر، نحوه تقرر معلومات در علم الهی چگونه بوده است؟ زیرا فرض اول را عقلا نمی توان پذیرفت؛ بنابراین باید درصدد تبیین فرض دوم بود.
    عرفا و فلاسفه مسلمان هر یک به نوبه خود در صدد تبیین مسئله مذکور برآمده اند که حاصل این تلاش ها در نظریات علم اجمالی درعین کشف تفصیلی صدرالمتالهین، صور مرتسمه شیخ الرییس ابن سینا، علم حضوری اشراقی شیخ اشراق سهروری، اعیان ثابته منسوب به شیخ اکبر ابن عربی نمایان شده است که بطور اجمالی در مقاله به آنها پرداخته شده است. ولی نگاه تفصیلی بر روی نظریه اعیان ثابته انجام شده است.
    در نگاه شیعی هر کلامی که از غیر معصوم صادر یا به معصوم منتسب نشود، خالی از لغزش نخواهد بود و کلام معصومین: یگانه مصداق کلام عاری از عیب می باشد. بنابراین کوشش نویسنده بر آن بوده که ابتدا دیدگاه اعیان ثابته را تبیین و پس از آن در پرتو احادیث، مورد تامل دوباره قرار دهد. نتیجه این بازنگری دوباره با رویکرد روایی، کشف تعرضاتی مانند مسئله بداء، دعاء، حدوث عالم، خلقت بدون الگو، علم بلا معلوم با اعیان ثابته بوده است.
    کلیدواژگان: اعیان ثابته، علم بلامعلوم، دعاء، بداء
  • علیرضا رحیمیان، سعید رحیمیان صفحه 37
    علم پیشین به افعال اختیاری دیگران، برای انسان ذاتا ممتنع است؛ در حالی که برای خداوند، ثابت و قطعی است. این مطلب به روشنی تباین علم الهی با علوم بشری را به تصویر می کشد. همین تباین، پایه عجز بشر از شناخت علم خداوند با ابزارهای مخلوقی، و لزوم اکتفا به تنزیه در مورد آن است. اما تنزیه محض، از سوی صدرائیان مورد ایرادات و اشکالاتی قرار گرفته، و خلاف ادله عقلی پنداشته شده است. در این مقاله، ابتدا به صورت مختصر، مبنای خداشناسی تنزیهی تبیین می گردد و سپس به اشکالات وارد بر آن پرداخته می شود. در نهایت نیز مویداتی بر بحث تنزیه، از روایات شریف بیان خواهد شد. باید توجه داشت که آگاهی ازلی خداوند از افعال اختیاری انسان، نه تنها پایه و اساس بحث حاضر است، بلکه در پاسخ گویی به اشکالات نیز، نقشی اساسی ایفا می کند؛ لذاست که این مهم، در جای جای مقاله حاضر، مورد اشاره و استناد قرار خواهد گرفت.
    کلیدواژگان: علم پیشین الهی، اختیار انسان، تباین ذاتی، تنزیه، نفی صور ذهنی از خداوند، عجز از معرفت، معروف فطری
  • مصطفی آذرخشی صفحه 60
    یگانگی و دادگری خداوند متعال که در متون دینی، تحت عنوان «توحید و عدل» یاد شده است، از چنان اهمیتی برخوردار است که به مثابه اساس دین، شناخته می شود و سایر اصول اعتقادی، منشعب از این دو رکن است. یکی از این دو، یعنی توحید، باوری است که مبتنی بر یکتایی آفریدگار است؛ خدا کفو و شبیهی در میان خلق ندارد و از طرفی، آنچه مخلوق دارد، یکسره ملک خدای بی انباز است که تملیک نموده است؛ از این رو، آدمی در پیشگاه او منفعل است.
    از سوی دیگر، حق متعال، انسان را موجودی مختار و آزاد آفریده که با داده های الهی، انتخاب کند و این خود اوست که مسئول گزینش های خویش است؛ بنابراین آنچه از نعمتها یا نقمتها پیش رو دارد، محصول دست خود اوست و از این رو کاملا عدالت دادار برقرار است.
    در آیات و روایات، بارها این دو اصل را کنار یکدیگر می توان ملاحظه نمود؛ چنین است که در آثار عالمان شیعی و معتزلی، فصولی به تبیین توحید و عدل اختصاص یافته است، البته با تفاوتی که میان این دو مکتب وجود دارد.
    کلیدواژگان: توحید، عدل، آیات، احادیث
  • سید حسن افتخارزاده، محمدرضا نوروزی صفحه 78
    نگارنده پس از اشارهای مختصر به تاریخچه حسن و قبح به این موضوع در بین مسلمانان پرداخته و با تاکید بر حسن و قبح عقلی، آرا و اقوال اندیشمندان مسلمان را در حسن و قبح آورده است. در ادامه به موضوع عدل الاهی و توحید افعالی در منظر متکلمان پرداخته و آراء اشاعره، معتزله و امامیه را آورده است. ایشان به بیان سه دیدگاه اشاعره و اعتقاد به جبر و اعتقاد معتزله به تفویض و همچنین عقیده و دیدگاه امامیه به «امر بین الامرین» پرداخته است.
    کلیدواژگان: بحث عدل الاهی، حسن و قبح عقلی، امامیه، اشاعره، معتزله، اقوال و آراء دانشمندان، عدل الاهی و توحید افعالی، متکلمان
  • مهدی قندی، مهدیه رجایی صفحه 108
    اندیشه عقلانی نفی جبر در شیعه، همگام با پرهیز از در غلطیدن به دره های عمیق تفویض ترویج شد و باعث تدوین یک نظام جامع و همه جانبه گشت. در مقاله پیش رو نشان داده می شود که مفاهیم «جبر» و «تفویض» با مفهوم «سلطنت» انسان و خداوند بر حوزه اعمال اختیاری بشر پیوند دارد. هم چنین روشن می شود که جمع میان «سلطه خدا بر انسان مختار» و «سلطه انسان مختار بر حوزه اختیار خویش» گرفتاری دیرپای بشر است. عموم آنانکه جانب سلطه خدا را می گیرند «جبرگرا» می شوند و عموم آنانکه جانب سلطه بشر را می گیرند «تفویض گرا» می گردند. در این میانه، اهل بیت:، سلطنت خدا بر انسان و سلطنت انسان بر اعمال خود را در تعارض با یکدیگر نمی دانستند و بر هر دو حوزه تاکید داشتند.
    مطابق تبیین این مقاله، تفویض گرایان (به طور شاخص معتزله) هر چند در برخی حوزه های عقلانیت مانند اثبات سلطه انسان بر اعمال خود (نفی جبر) همگام با شیعه بودند، اما در برخی دیگر از حوزه های عقلانیت مانند پاسداشت از سلطنت گسترده الهی بر انسان (نفی تفویض) از شیعه فاصله گرفتند و همانگونه که بیان «لا جبر» اهل بیت، شیعه را از گروه هایی همچون اشاعره متمایز کرد، بیان «لا تفویض»، آنها را از گروه هایی همچون معتزله متمایز و دور ساخت.
    در مقاله، پس از تبیین رابطه «نفی تفویض » با «اثبات سلطنت الهی» و اشاره به ضعف قدریه و معتزله در التزام به سلطنت الهی و نفی تفویض، شواهدی از روایات اهل بیت در ضرورت مخالفت توامان با «جبر» و «تفویض» ارائه می گردد.
    کلیدواژگان: تفویض، جبر، سلطنت الهی، انسانگرایی و اومانیسم، قدریه، شیعه و معتزله
  • محمد جعفر اسلامی، حسین جلیلی صفحه 131
    این مقاله در صدد آنست که ثابت نماید بحث طینت ابعاد مختلفی دارد و تحقیق و بررسی و ارائه تحلیل و توجیه پیرامون اخبار طینت مستلزم آن است که به موضوعات مهم دیگری که پیوند عمیقی با این بحث دارد توجه گردد و تفسیر واضح و روشنی از آنها و ارتباط آنها با اخبار طینت ارائه گردد. در این مقاله پس از تبیین این نکته که این اخبار دارای موضوعات متنوعی است، به ارتباط آن با مباحثی از جمله: عالم ذر، میثاق، خلقت نوری، سعادت و شقاوت، معاد، قضا وقدر، نفس و انتقال اعمال اشاره می-شود.
    کلیدواژگان: طینت، عالم ذر، میثاق، خلقت نوری، سعادت و شقاوت، معاد، قضا وقدر، نفس، انتقال اعمال
  • بایسته های پژوهشی
  • علی نقی خدایاری صفحه 158
  • گزارش و معرفی
  • آزاده عباسی صفحه 166
    کتاب « جبر و اختیار » از جمله آثار نوشته شده در مورد بحث جبر و اختیار به قلم مرحوم علامه محمدتقی جعفری می باشد. از آنجا که این بحث در علوم گوناگونی از جمله فلسفه ، کلام و مباحث انسان شناسی مورد دقت و بررسی قرار می گیرد کتابهای زیادی در این زمینه نوشته شده اند و هریک از زوایای مختلف به موضوع نگاه کرده اند. کتاب «جبر و اختیار» نوشته علامه محمد تقی جعفری یکی از کتابهایی است که نگاه جامعی به موضوع جبر و اختیار داشته است . جامعیت این کتاب آن را از سایر کتب نوشته شده در این زمینه متمایز ساخته است . در این نوشتار درصدد بررسی و نقد این اثر می باشد.
    کلیدواژگان: جبر، اختیار، محمدتقی جعفری، کتاب جبر و اختیار
|
  • Aliakbar Nasiri, Fatemeh Moazami Godarzi Page 11
    creation and its process is of those complicated issues which have been obsessed elites’ minds. The complexity of it can increased when Ilm of God is considered as well. It will raise questions like did God have any knowledge about His creation before creating them? If we say no, we should accept a kind of ignorance in God. And if we say yes, a new question will be raised : how Does He know before creating things? in other words, what is the place of this knowledge in Ilm of God? Because, logically, we can not accept answer “no” and “yes” should be explained. Muslim Mystics and philosophers each one tried to explain this issue which the result of their attempt has been clarified in Ilm Ijmali in Ein Kashf Tafzili by Sadrul Motaalehin, Sovar Mortasameh Sheikh Raees ibn Sina, Ilm Huzori Ishraghi sheikh Ishragh Sohrevardi, Ayan Thabete believed to be for Sheikh Akbar ibn Arabi ; which are summarized in the present article. The theory of Ayan, though, has been scrutinized. According to Shia view points any word from non-infallibles can not be devoid of mistakes but the words of infallibles are immaculately truth. Therefore , the author of the present article tried to : 1. Clarifies the theory of Ayan Thabetah , 2. Explained it by traditions. The result of this review is to find some discripancies like Bada, Daa, Hodoth Alam. Creation without any prototype, Ilm bila Malom.
  • Alireza Rahimiyan, Saeed Rahimiyan Page 37
    to people, the prior knowledge of God besides free will of human beings seems impossible. While it is firmed and possible for God. This can clarifies the difference between Ilm of God with Ilm of human being. This proves human being’s inability to know ilm of God by his own made tools; and needs to suffice to His Being transcendent. But pure transcendence has been criticized by Sadrayiyan, claimed to be against logic. In this article, first, the bases of God Gnosis have been outlined and then the problems have been addressed. Finally, transcendence has been defined by traditions. It should be known that God’s Knowledge of actions of His creations in advance not only is the base of this article but has a significant role in answering some problems. Therefore, this point has been referred to in various parts of this article.
  • Mostafa Azarakhshi Page 60
    God’s unity and justice have been mentioned repetedly in religious texts, titled “touhid and Adl”. It is of such an importance that which are known as bases of religion and other principals are their derivation. One of these two which is Touhid is a belief based on unity of God; God has no partner or similarity among His creation and on the other hand, whatever all His creations have are from Him to which are blessed. Therefore, human beings is passive in His presence. On the other hand, human beings are created free. They can choose and act as they wish. Therefore, whatever he has in front including blessings or misfortunes are made by him and therefore justice is overcoming the world. In verses and traditions, these two principles can be seen besides each other; in the works of Shia and Motazeli elites some chapters have been allocated to these issues, including differences which exist in each school of thought.
  • Seyed Hasan Iftekhar Zade, Mohammadreza Norouzi Page 78
    the author, after brief explanation about the history goodness and evil, has dealt with them among Muslims and by emphasizing on logical goodness and evil , outlined opinions of Muslim thinkers in this regard then, Adl and Afali touhid in the ideas of Motekalleman and Ashaere ideas , Motazele and Imamiya opinions have been included. And finally, three ideas of Ashaare and belief in Jabr and Motazale Belief in Tafviz and Imamaye beief in “Amr Bein al-Amrein” have been mentioned.
  • Mahdi Ghandi, Mahdiye Rajaee Page 108
    logical opinion of rejecting Jabr among Shia was propagated along side avoiding falling into the deep abyss of Tafvisisim. This leads to preparing a comprehensive answer. In the present article, it is made clear that “Jabr” and “tafviz” are connected to the meaning of “rulership” of human beings and God over mankind’s deliberate acts. In addition, it becomes clear that putting “rulership of God over free human beings” and "rulership of free human beings over the domain of his wills” besides eachother has made a long problem for mankind. Those who take God’s rulership turn into Jabrism and those who take rulership of mankind turn into Tafvisism. While Ahl Bayt did not know these two opposite of each other, but asserted on them both. As it is explained in this article, though, Tafvisism believe the same as Shia in some logical domains like proving rulership of human beings on themselves (rejecting Jabr) but in some other logical domains like respecting vast endless rulership of God on human beings (rejecting tafviz) becomes far from Shia; as the expression “la jabr” by Ahlul Bayt, distinguished Shia from other groups like Ashaere, the expression “la Tafviz” distinguished them from Motazale. In this article, after explanation of the relationship between “rejecting Tafviz” and “proving God’s rulership” and pointing to the weakness of Ghadariye and Motazale in rejecting Tafviz , some examples of traditions of Ahlul Bayt confirming their opposition with “jabr” and “Tafviz” have been offered.
  • Mohammad Jafar, Islami Husain Jalili Page 131
    the present article tries to prove the issue of tinat has different aspects and to be able to explain it , we should pay attention to other important related issues and clear interpretations of them and their relationship to the narrations on Tinat be prepared. In this article, after explanation of this point that these narrations include various subjects, their relationship with some issues like Alam Zar, Mithaq, Khilghat nori, Saadat, Shaqavat, Maad, Qada and Qadar, Nafs and Intighal Amaal.
  • Azade Aabbasi Page 166
    the book “Jabr va Ikhtiyar” is one of the works of Mohammad taghi Jafari about Jabr and Ikhtiyar. As this topic has been studied in various sciences like philosophy, Kalam and human sciences, there have been quite a few number of books in this regard, each approached this topic from one aspect. This book is one of the books tried to have a comprehensive look at this issue. Its comprehensibility differentiate it from other books. The present article is a review over this book.