نشریه مطالعات آموزشی نما
پیاپی 1 (نیمسال اول 1392 - 1391)

امروزه صاح بنظران، کسب مهارت های مورد نیاز یادگیری مادا مالعمر را به عنوان برونداد اصلی آموزش معرفی کرده و نقش اساتید را در این زمینه مهم برشمرده اند. این مطالعه به منظور تعیین ویژگی و نقش اعضای هیات علمی در تربیت یادگیرندگان مادا مالعمر در برنامه درسی طب نظامی صورت گرفت.

این مطالعه به روش کیفی انجام گرفت. جهت جمع آوری نمونه ها از روش نمونه گیری هدفمند (شیوه گلوله برفی)و مصاحبه نیمه ساختار یافته باز پاسخ با 21 نفر از صاح بنظران و اساتید استفاده شد. تحلیل داده ها به روش تحلیل محتوا بر اساس رویکرد کریپندورف انجام گرفت. برای تامین اعتبار و مقبولیت داده ها از شیوه نظارت و بررسی همکار و ناظر خارجی استفاده شد. این مطالعه برگرفته از پایا ن نامه دانشجویی می باشد.

مشارکت کنندگان درا ین مطالعه، شش خصوصیت که شامل:ن قشا لگویی،ن قش تسهیلگر و راهنما، داشتن شایستگی های یادگیرنده مادا م العمر، داشتن صلاحیت های حرفه ای، تسلط بر دانش تخصصی و دانش تجربه ای را به عنوان نقش اساتید برای تربیت یادگیرندگان مادا م العمر در برنامه آموزش طب نظامی مطرح نمودند.

با عنایت به ا همیت نقش ا عضای هیات علمی در تربیت یادگیرندگان مادا مالعمر در طب نظامی، توجه به کسب مهارت های لازم در این زمینه توسط اعضای هیات علمی توصیه می گردد.

برنامه درسی آموزش عالی به عنوان انتقال دهنده اطلاعات و فراهم کننده زمینه برای ساختن دانش و کسب مهارتها ونگرش ها از اهمیت ویژه ای برخوردارا ست.از این رو،ا رزشیابی کیفی برنامه های درسی رشته های تحصیلی و روزآمد کردن آنها با عنایت به استانداردها همواره مورد توجه بوده است. لذا هدف این تحقیق تدوین و استانداردسازی شاخص هایی جهت ارزشیابی کیفیت و اعتبارسنجی برنامه درسی دوره کارشناسی پیوسته رشته پرستاری دانشگاه های علوم پزشکی کشور می باشد.

این مطالعه توصیفی- پیمایشی در سال تحصیلی 90 - 89 در سه مرحله انجام شد. در مرحله اول و دوم پیشن ویس ملاک ها و شاخص ها  از روی منابع موجود تهیه و توسط متخصصان برنامه درسی و پرستاری پالایش گردید. در مرحله سوم به منظور استاندارد سازی و تعیین وزن عوامل، ملاک ها و شاخص ها از 93 نفر از اعضا هیات علمی گروه های پرستاری دانشکده های پرستاری و مامایی مستقر در شهر تهران که به روش نمونه گیری طبقه ای نسبتی انتخاب شده بودند، نظرسنجی به عمل آمد. این مطالعه برگرفته از رساله جهت اخذ دکتری می باشد.

این مطالعه منتهی به پیشنهاد 9 عامل، 39 ملاک و 143 شاخص برای ارزشیابی کیفیت و اعتبارسنجی برنامه درسی کارشناسی پیوسته رشته پرستاری گردید.

در این مطالعه، عوامل، ملاکها و شاخص های تدوین شده جهت اعتبارسنجی برنامه درسی کارشناسی پیوسته رشته پرستاری، دارای چند ویژگی شامل: رعایت استانداردهای بین المللی برنامه درسی دوره کارشناسی پرستاری،توجه به تمامی عناصر برنامه درسی، رعایت قانونمندی های برنامه درسی و استانداردسازی و تعیین وزن عوامل، ملا کها و شاخصها می باشند.

در سالهای اخیر اولویت بهداشت و تقدم پیشگیری بر درمان خوشبختانه به رویکردی جهانی تبدیل شده است و بر همین مبنا سیاستگزاریها، برنامه ها و بودجه در کشورهای دنیا به گونه ای جهت گیری شده که تامین کننده مراقبتهای پایه و خدمات اولیه بهداشت باشد. این رویکرد در بهبود چشمگیر سطح سلامت در کشورهای جهان بسیار موفق بوده است. در کشور ما نیز نه تنها شاخصهای بهداشتی ارتقا قابل توجه یافته بلکه اثربخشی سامانه سلامت بسیار برتر از کشورهای جهان است. با این وجود تغییرات اپیدمیولوژیک در جهان و ایران به ویژه در سالهایا خیرب ه گونه ایب ودها ست کهب ازنگری در حوزه سلامت و بهداشت را به یک ضرورت مبدل ساخته است. در دانشگاه علوم پزشکی ارتش این ضرورت به گونه ای مضاعف وجود دارد و باید پاسخگوی نیاز کشور در موضوعات مرتبط با طب نظامی، بحران، جنگ، فوریتهای پزشکی و بیوتروریسم باشد. در این راستا به نظر می رسید بازنگری جدی در برنامه آموزش پزشکی لازم است.
گروه اپیدمیولوژی و سلامت دانشگاه با مرور تفصیلی برنامه آموزشی واحدهای بهداشت، اپیدمیولوژی، روش تحقیق و آمار حیاتی به این نتیجه رسید که سرفصلهای پیشنهادی وزارت بهداشت همپوشانی های بسیار داشته و فاقد بسیاری از موضوعات مورد نیاز است و نیاز جدی به روزآمدسازی دارد.ب دین ترتیب، فرآیند تحولیا دغاما سپایرالب رنامه آموزشی اپیدمیولوژی و بهداشت در برنامه آموزشی پزشکی عمومی را ارائه دادیم که در دومین جشنواره شهید مطهری کشور به عنوان فرآیند برگزیده کشور معرفی شد. در این فرآیند گام دیگری به سمت انطباق برنامه آموزشی با اهداف پزشکی جامعه نگرو آموزش پاسخگو برداشته شده است.

یکی از مشکلات مهم در دانشگاه های در حال رشد کشور طولانی شدن توقف در یک مرتبه علمی و عدم احراز شرایط ارتقاء است که هم ناشی از بی انگیزگی اساتید و هم تاثیر پذیر از رویکرد منعطف این دانشگاه ها برای حفظ اعضای هیئت علمی است. به علاوه ارائه فعالیت های آموزشی، پژوهشی و اجرایی یه صورت انفرادی و پراکنده به بخ شهای مختلف دانشکده و دانشگاه توسط اعضای هیئت علمی، علاوه بر وقت گیر بودن ممکن است باعث ازقلم افتادن یا نادیده گرفتن بعضی از فعالیتها شود. از طرف دیگر اگر مدرسین بازخورد به موقع از فعالیتهای خود نداشته باشند ممکن است در تنظیم برنامه و تکمیل الزامات ارتقاء دچار کاستی شوند. همچنین پایش مستمر این فعالیتها نقاط ضعف و قوت اساتید را بازتاب داده و به نیاز سنجی برنامه های توانمند سازی دانشگاه و یا تسهیلات و تمهیدات مناسب برای اعضای هیئت علمی کمک میکند. به منظور ساماندهی به این امر باید ملاکها و معیارها و رسالت هر دانشگاهی را در تدوین فرآیند ارزشیابی مد نظر قرار داد. مثلا از آن جایی که رسالت دانشگاه علوم پزشکی ارتش با دانشگاه های دیگر تفاوت دارد لازم است فعالیت اساتید این دانشگاه در راستای رسالت آن باشد.

ا مروزه بهبود کیفیت سازما نهاا ز دغدغه های ا صلی آنها می باشد. شناسایین قاط ضعف و قوت و تلاش برای بهبود وضع مطلوب از اهم وظایف سازمان ها و از جمله دانشگاه است.ارزشیابی فعالیتی است که درطی آن با جمع آوری اطلاعات و بررسی عملکردهای گوناگون، در باره کفایت و شایستگی شخص یا فرایندی قضاوت می شود. هدف اصلی ارزشیابی، تقویت فعالیت ها و رو شهای اثر بخش و رفع نقاط ضعف می باشد. ارزشیابی واحدهای آموزش عالی وسیله ای جهت ایجاد تغییرات برای بهبود کیفیت آموزش است. ارزشیابی انجام شده فوق یک ارزشیابی درونی- بیرونی است.درونی از این نظرکه افراد ارزشیابی کننده، در این دانشکده به تدریس پرداخته و بیرونی از این منظر که این افراد متعلق به دانشکده مورد ارزشیابی نبوده و در سایر دانشکد ه ها و دانشگاه ها نیز مشغول به تدریس می باشند. هدف اصلی این ارزشیابی، تعیین وضعیت موجود دانشکده پیراپزشکی آجا و مقایسه آن با سایر دانشگاه ها می باشد.

 پژوهش حاضر از نوع توصیفی - مقطعی بوده و مقطع زمانی انتخاب شده نیمسال اول سال تحصیلی 89-90 می باشد. جامعه پژوهش اساتید مدعو دانشکده پیراپزشکی بوده که ا ز سایر دانشگاه ها جهت تدریس به ا ین دانشکده مراجعه می نمایند. نمونه ا  نتخابی شامل 20 نفرا زاساتید مدعو می باشد که بصورت تصادفی ا نتخاب شده اند. ابزار گردآوری اطلاعات دو پرسشنامه بوده و روش گردآوری پاسخ مکتوب نمونه می باشد. پرسشنامه اصلی دارای 21 پرسش بوده که در دو بعد درون دانشکده ای و مقایسه با سایر دانشگاه ها جواب داده شده است.

در این پژوهش یافته ها نشان می دهد که از نظر اساتید مدعو وضعیت پوشش و رفتار دانشجویان، نظم و انضباط، آرامش محیط، ارتباط مدیران گروه ها و مسئولین با اساتید، احترام و حفظ شئونات اساتید، نحوه برخورد پرسنل با اساتید و نسبت فضاب ه تعداد دانشجویان در سطح بسیار خوبی قرار داشته ونسبت به سایر دانشگاه ها بهتراست. درا رتباط با دونشانگر میزان حق ا لتدریس و زمان پرداخت آن وضعیت بسیار ضعیفب وده ون سبتب ه سایر دانشگا ه ها نیز وضعیت ضعیفتر می باشد.در رابطه با سایر نشانگرها وضعیت نسیتا خوب بوده و نسبت به سایر دانشگاه ها تفاوتی ندارد

لزوم تغییرات درنحوه و زمان پرداخت حق التدریس ها احساس می شود. همچنین دربسیاری از زمینه ها و فرایندها نیاز به بازنگری وجود دارد.

با گسترش روزافزون روش های تصویربرداری و ورود دانش های جدید در شاخه های مختلف شامل X ray ، امواج صوتی، مغناطیسی و اخیرا الاسیتیستیه بافتی، ایجاد شکاف بین کارهای کلینیکی و پاراکلینیکی بیشتر گردیده است و لزوم هماهنگی بیشتر درا ین خصوص وتبدیل آموزش تصویربرداری به مهارت های تصویربرداری ضروری می باشد. با توجه به رو شهای تصویربرداری در حیطه درمانی حداقل آشنایی با روش های مختلف تصویربرداری جهت دانشجویان پزشکی ضروری می باشد. متاسفانه علیرغم اهمیت تصویربرداری برای دانشجویان، این دوره محدود به یک ماه و آن هم در طی دوره کارآموزی می باشد و معمولا دانشجویان فرصت کافی برای آموزش مناسب رادیولوژی را به دست نمی آورند. یادگیری به روش توامان تئوری و عملی و استفاده از نرم افزارهای آموزشی بازدهی بسیار زیادی خواهد داشت.به دانش ما مجموعه مدونی از پروسه های تصویر برداری به صورت الکترونیکی در دسترس نمی باشد و فراگیری مطالب مورد نیاز یک چالش برای دانشجویان به حساب می آید. در طی این فرآیند، نرم افزار آموزشی جهت فراگیری تصویربرداری برای دانشجویان پزشکی طراحی گردید. در قسمتی از CD ها، فیلمهایی تهیه شد که می توان با دیدن آ نها اصول اولیه و کلاسیک تصویربرداری را آموخت. در قسمت دیگر مقالات معتبر و کتب مرجع در زمینه تکنیک تصویربرداری جمع آوری و در اختیار فراگیران قرار داده شده است. بدین ترتیب علاوه بر ارائه مواد آموزشی نظری و عملی فیل مهای آموزشی مرتبط نیز در دسترس دانشجویان قرار دارد.

توانمند سازی اساتید یکی از وظایف مهم دانشگاه ها است.یکی از روش های توانمندسازی آموزش مداوم به صورت برگزاری کارگاه های آموزشیا ست. دفاتر آموزش مداوم جهت اخذ مجوز و تشکیل کارگاه ها وقت و هزینه زیادی را متقبل می شوند. شواهد نشان م یدهد که به دلایل مختلف تعداد اندکی از اساتید در کارگا ه ها شرکت می کنند و از سوی دیگر به خاطر محدودیت زمانی مطالب به صورت ناقص ارائه می گردد و یادگیری و توانمندسازی خیلی موفق آمیز نیست. لذا در این مطالعه برای اولین بارجهت توانمندسازی اساتید دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی آجا، آموزش مستمر در جلسات ماهیانه گروه های آموزشی طراحی شد.

در هر ماه جلسات گروه های آموزشی داخلی، جراحی، زنان، بیهوشی و... در دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی ارتش برگزار می گردد. از ابتدای مهرماه 88 ، در هر جلسه به مدت حدود 30 دقیقه موضوعات لازم جهت توانمندسازی اساتید، نظیر نحوه تدوین طرح درس، روش های آموزش پزشکی، تدوین سوالات استاندارد، آشنایی با آئین نامه و قوانین هیئت علمی و... مطرح م یشود و خلاصه آن تکثیر و در اختیار کلیه اساتید قرار م یگیرد. انتظار می رود که اساتید آموخت ه های خود را در تدوین طرح درس و... نشان دهند و تغییر در عملکرد آن ها در دفتر توسعه آموزش پزشکی ارزیابی می شود. اساتیدی که در جلسات حضور داشته و آموخته های خود را عملا نشان دهند گواهی لازم صادرمی گردد.

اگرچه فدراسیون جهانی آموزش پزشکی (WFME) هدف اصلی آموزش پزشکی را ارتقاء سلامت جامعه می داند آموزش دانش و مهارتهای سلامت در اولویت برنامه های آموزشی دانشکده های پزشکی دنیا (از جمله ایران) قرار ندارد و کوریکولومهای موجود غیر موثر، تکراری، غیرجذاب، غیر کاربردی و متفرق هستند. به علاوه چالشهای جدید سلامت در جهان از جمله تغییر الگوی اپیدمیولوژیک بیماریها و افزایش خطر حوادث طبیعی، بحرانها و بیوتروریسم از یک سو و توسعه دانش اپیدمیولوژی از سوی دیگر لزوم بازنگری و اصلاح در محتوای آموزشی دروس بهداشت و اپیدمیولوژی را بیش از پیش روشن می سازد. همچنین ساختار گروه های آموزش مرتبط و رویکردها و روش های آموزشی دروس مرتبط به سلامت باید به گونه ای تغییر یابد که آموزش پزشکی بیش از آنکه متوجه درمان باشد، سلامت محور بوده و پیشگیری را مقدم بدارد. دانش آموخته رشته پزشکی باید بتواند از دانسته های بهداشتی و مهارتهای اپیدمیولوژی خود در جهت شناسایی، تحلیل و رفع مشکلات سلامت جامعه استفاده کند. بنابراین محتوا باید بر task-oriented باشد به گون های که تحقق پزشک 5 ستاره را میسر سازد. بر این اساس لزوم یک گزارش ریشه ای در دروسب هداشت وا پیدمیولوژی دانشجویان پزشکی احساس میشود.
اهداف برنامه جدید عبارتند از:
الف- کامل کردن محتوای آموزشی با افزودن سرفصلهای ضروری که در حال حاضر در برنامه موجود نیستند، با محوریت پیامدهای مورد انتظار از دانش آموختگان درمورد دانشگاه ما با اولویت طب نظامی

ب- برطرف کردن همپوشانی های واحدهای مربوطه

ج- کاربردی کردن برنامه و افزایش جذابیت آن برای مدرسین و دانشجویان

د- ایجاد ارتباط آموزشی بین دروس بهداشت و دروس بالینی برای توانمندسازی در preventive medicine

ه - مواجهه زودرس با مفاهیم، چالشها و کاربردهای بهداشت و اپیدمیولوژی

بی شک برنامه های درسی دانشگا ه ها وموسسات آموزش عالی، نقش مهم وتعیین کننده ای در رسیدن این سازمانها به اهداف غائی خود دارند. به عبارتی برنامه های درسی هر رشته دانشگاهی بیانگر پاسخگو بودن رشت ه های مورد نظر به نیا زهای جامعه است. رشته کارشناسی ارشد ناپیوسته پرستاری نظامی که برنامه آموزشی آن در سالهای اخیر به تصویب وزارت بهداشت رسیده است، با هدف تربیت پرستاران لایق متعهد و متبحر وتوانمند در خدمات رسانی مطلوب مراقبتی و درمانی برای مصدومین وبیماران در شرایط بحرانهای طبیعی وغیر طبیعی تاسیس گشته است. با بروز شرایط بحرانی که م یتواند نتیجه بروز هر اتفاق غیرعادی و پیش بینی نشده طبیعی و غیر طبیعی همچون زلزله، سیل، طوفانهای بزرگ، جنگ و... باشد، توازن بین نیازها و منابع از بین میرودو با بروز شرایط بحرانی توانمندیها بدلیل آسیب دیدگی زیر ساختها بشدت کاهش م ییابد.حتی در شرایط ثبات جامعه زنان ودختران، کودکان وسالمندانا ز آسیب پذی رترین گروه های جمعیتی به شمار می آیند.این گروه بیشترین جمعیت جوامع را شامل میشوند.به طور متوسط 20 - 18 درصد ازجمعیت زنان در سنین باروری؛ بارداری ویاشیردهی قراردارند.با وقوع بحران آسیب پذیری این گروه به شدت افزایش م ییابد. قبل از وقوع بحران در بسیاری از مناطق جهان زنان تغذیه مناسبی ندارند و عوارض زایمان وبیمار یهای منتقله از راه جنسی وایدز سالانه تعداد قابل توجهی از آنان را به کام مرگ کشانده یاموجب تحمیل عوارض بیماری برآنان م یشود به طوری که بار بیماری درزنان در سنین باروری 5/ 12 برابر مردان در همان رده سنی است.باظهور بلایای طبیعی وجن گها سلامت این گروه آسیب پذیربیش ا ز پیش به خطر م یافتد. پژوه شهایی که دربحرا نهای اخیر جهان صورت گرفته نشان میدهند احتمال مرگ زنان و کودکان در این شرایط نسبت به مردان 14 برابر بیشتر است. برخی ازعلل این آسیب پذیری عبارت است از: موقعیت کم اهمیت زنان قبل ازبروز بحران؛ مسئولیت نگه داری کودکان وسالمندان ومعلولان؛ اجبا ر به انجام مهاجرت؛ محدودیت در مهاجرت؛ا حتمال بیشتر بازگرداندن مهاجرین زن؛ا فزایش تعداد زنان سرپرست خانواده؛ درمعرض سوء استفاده وخشونت قرار گرفتن وناتوانی در جابه جا شدن در شرایط جنگ وبحران به دلیل مسئولیت نگه داری از کودکان وسالمندان. از طرفی در صورت بارداری وشیردهی نیز محدودیت در جابجائی زنان ایجاد شده واحتمال بروز سوء تغذیه؛ زایمان زودرس؛ عوارض حاد بارداری و...بسیار بیشتر خواهد شد.از طرف دیگر به علت عدم دسترسی به خدمات تنظیم خانواده؛ افزایش بارداری ناخواسته؛ سقط وزایمان در شرایط غیر ایمن وبحرانهای روحی نیز به شدت افزوده میشود.کودکان وسالمندان نیز بدلیل ناتوانی در جابه جائی های طولانی وشرایط فیزیولوژیک خاص خود از دیگر قربانیان اصلی بحرا نها محسوب می شوند. بررسی تاریخ حوادث بحران های طبیعی و غیرطبیعی بیانگرافزایش روز افزون چنین وقایعی ست.

چشم انداز 1404 نیروهای مسلح و برنامه پنج ساله پنجم ارتش جمهوری اسلامی ایران جایگاه بلندی برای علم و فناوری ترسیم می کند و در همین راستا دستیابی به بالاترین سطح سلامت در نیروهای مسلح منطقه و مرجعیت علمی در طب نظامی از اهداف راهبردی این اسناد است. دانشگاه علوم پزشکی ارتش جمهوری اسلامی ایران با الگو قراردادن سیره اهل بیت (ع)و شیوه علمی مکتب حضرت امام جعفر صادق علیه السلام با نام طرح امام صادق (ع) تنظیم و با تایید هیات رئیسه محترم آجا جهت اجرا ابلاغ می نماید.
سیاستهای طرح عبارتند از:
الف)استفاده از الگوهای ایرانی - اسلامی در توسعه علمی.

ب)بهر هگیری از روش های آموزشی مکتب امام صادق (ع) مشتمل بر نخبه پروری، تربیت آبشاری، شبکه های علمی، محوریتا خلاق و تهذیب در کنار دانش، خودب اوری وخود اتکایی علمی، تعامل باصاحبان دانش و حرف، گفتگوی علمی آزاد و ترویج کرسی های نظریه پردازی.
ج) انطباق روش های اجرایی بر امکانات و توان نیروی انسانی.
د)آینده پژوهی وهمت عالی در دستیابی به مراتب عالی دانش.
ه)سازو کارهای مناسب بهره گیری از نخبگان و استعدادهای درخشان.
و)استفادها ز ظرفیت علمی نیروهای ا رتش در کنار دانشگا ه های نیروهای مسلح و خارج نیروهای مسلح.
ز) تاکید بر علوم کاربردی و مهار تهای طب نظامی
ح)تاکید بر علوم چند رشته ای و میان رشته ای.
ط)تمرکززدایی، اعتباربخشی و ارتقاء سطح کمی و کیفی نظارت.
ی) تبیین جایگاه گروه های آموزشی و مراکز پژوهشی به عنوان زیربنای آموزشی و پژوهشی دانشگاه
ض) توسعه هدفمند درجهت رفع نیازهای نیروهای مسلح و افزایش توانمندی سامانه بهداشت و درمان در اجرای ماموریت های محوله

هدف از اجرای این برنامه تربیت گروه مربیان بهداشت دهان  برای آموزش اختصاصی این رشته در دانشگاه است به طوری که نه تنها دانشجویان بلکه کارکنان و مروجین بهداشت دهان در نیروهای مسلح راب رای دوره های حین خدمت تحت پوشش (آموزشی دانشی و مهارتی) قرار دهد. این برنامه با همکاری دبیرخانه شورای تخصصی دندانپزشکی و برای اولین بار در دانشگاه علوم پزشکی ارتش تدوین و اجرا شد.

اساتید موتور محرکه دانشگا ه ها و محور پیشرفت علمی،فرهنگی و... کشور محسوب می شوند و باید الگوی تمام عیار برای دانشجویان و همه آحاد جامعه باشند. لذا بایستی علاوه بر توان علمی بالا، به فنون تعلیم و تربیت آشنا بوده و آن ها را به نحو احسن در محیط آموزشی به کار برند. انتظار میرود اساتید علاوه بر تسلط و پویایی در تخصص خود، توانایی قابل قبول در آموزش دانش و مهار تهای برنامه های آموزشی را داشته باشند و اگر از ویژگی های روانشناختی فراگیران، فنون آموزشی به روز و نیازهای جامعه هدف بیگانه باشند نمی توان انتظار داشت که تعلیم و تعلم قابل قبول صورت گیرد. در دانشگاه های علوم پزشکی کشور تقریبا در هیچ مقطعی، آموزشی در مورد فنون تعلیم و تربیت به فراگیران داده نمیشود و دانش آموختگان بدون گذراندن آموزش های لازم به عنوان عضو هیات علمی جذب مراکز آموزشی م یشوند و سالها بر اساس آزمون و خطا به آموزش می پردازند. لذا در اکثر دانشگاه ها دوره های کوتاه مدت توانمندسازی اساتید در قالب کارگا ه ها و... و معمولا با فراخوانی عمومی برگزار می شود.مطالعات ما نشان داد که مشارکت اساتید در این برنامه ها کمبوده و اکثر آن ها به دلایل مختلف در برنامه ها شرکت نمی کنند و درنتیجه کماکان مشکلات آموزشی و تربیتی پا بر جا می ماند. باا رزیابی وضعیت موجود معایبب رنام ه هایا جرا شده مشخص گردید. مشارکت اساتید در برنامه های توانمندسازی بسیار کم بود و کمتر از 20 درصد و معمولا افراد خاص در اکثر برنامه ها شرکت داشتند. حتی در برخی موارد بسیاری از افرادی که ثبت نام کرده بودند در برنامه به دلایل مختلف حاضر نمی شدند