فصلنامه مطالعات توسعه اجتماعی ایران
سال نهم شماره 1 (پیاپی 33، زمستان 1395)

در فرایند جهانی شدن در خصوص امکان همزیستی فرهنگ محلی با فرهنگ جهانی نظریه پردازنی نظیر رونالد رابرتسون و آنتونی گیدنز بر دیالکتیک فرهنگ محلی و جهانی تاکید دارند. در این مقاله با الهام از رویکرد مذکور به تحلیل تغییرات فرهنگی و اجتماعی در هورامان پرداخته می شود و پرسش های محوری این پژوهش عبارتند از؛ آیا در هورامان می توان از همزیستی و ترکیب فرهنگ جهانی با فرهنگ محلی سخن گفت؟ ساکنان این منطقه در خصوص دیالکتیک فرهنگ محلی با فرهنگ جهانی چطور فکر می کنند؟ و چه برداشتی از رفتارهای عام گرایانه و خاص گرایانه دارند؟ روش شناسی این مقاله مبتنی بر روش کیفی است و در گردآوری داده ها از فنون مختلفی از قبیل تاریخ شفاهی، تحلیل محتوا، مشاهده و مصاحبه میدانی استفاده شده است. داده های جمع اوری شده نیز با استفاده از فنون تحلیل موضوعی و تحلیل محتوا تجزیه و تحلیل شدند. یافته ها نشان داد که تغییر در صنایع دستی هورامان به منظور افزایش فروش و کارایی این محصولات صورت گرفته که از این امر می توان تحت عنوان احیای امر محلی در چارچوب قواعد جهانی یاد کرد. در همین راستا جوانان هورامانی با بازنمایی فرهنگ محلی در رسانه درصدد تقویت صنعت توریسم و عام شدن فرهنگ محلی هستند. زنان از ورود به فعالیت های اقتصادی به مثابه رفتاری فرصت آفرین و رهایی بخش تعبیر می کنند. که این عامل جنسیت زدایی در فعالیت های اقتصادی و اشاعه نسبی ارزش های جهانی مثل افقی شدن ساختار قدرت در خانواده را بدنبال داشته است. همچنین مردم هورامان با خوانشی محلی از قواعد عام، مثل حفاظت از محیط زیست، دیالکتیک امر خاص و عام را رقم زده اند و از این طریق زمینه های نهادینه شدن نگرش های توسعه محور و عام گرا را فراهم نموده اند. در چنین شرایطی ضروری است که مصلحان توسعه در برنامه ریزی های خود به بسترهای فرهنگی و اجتماعی جوامع محلی توجه داشته باشند و با تلفیق متناسب فرهنگ جهانی با فرهنگ محلی مسیر توسعه پایدار را هموار سازند.

احساس تعلق و عضویت افراد در محله و احساس تاثیرگذاری و نفوذ آن ها بر محیط اجتماعی که در آن زندگی می کنند، میزان مشارکت را افزایش خواهد داد. در واقع با افزایش احساس تعلق مکانی در افراد و به دنبال آن مشارکت؛ اجرای برنامه های مختلف اجتماعی، اقتصادی در اجتماع محلی با توفیق چشمگیر همراه خواهد شد و سطح کیفیت زندگی افراد بهبود می یابد. پژوهش حاضر با هدف تحلیل نقش حس تعلق محله ای در میزان مشارکت افراد، از لحاظ ماهیت، توصیفی- تحلیلی و از نظر هدف کاربردی است. جامعه آماری آن را 120 نفر از ساکنین محله ارامنه الف، ناحیه 5، منطقه هفت شهرداری تهران، تشکیل می دهند، که از طریق نمونه گیری خوشه ایبصورت تصادفی انتخاب شده اند. داده ها به صورت میدانی و کتابخانه ای جمع آوری و با استفاده از نرم افزار SPSS و آزمون های استنباطی کلموگراف- اسمیرنوف یا KS (جهت تعیین نرمالیت داده ها)، آزمون همبستگی اسپیرمن و پیرسون (برای بررسی رابطه بین متغیرها)، و رگرسیون چندگانه برای تبیین اثرگذاری متغیرهای مستقل بر وابسته، تحلیل شده اند. در راستای پایایی و روایی ابزار جمع آوری داده ها از آماره آلفای کرونباخ (987/0) و روش اعتبار محتوا (قضاوت داوران و متخصصین) استفاده شده است. نتایج حاصل از یافته های پژوهش بیانگر آن است که؛ از خصوصیات دموگرافیک ساکنین، سن و نوع مسکن ساکنین از لحاظ شخصی و استیجاری بودن، و از خصوصیات اجتماعی محله به ترتیب مشارکت، شناخت، و بهره وری محله ای با حس تعلق محله ای آنها ارتباطی معنادار، مثبت و قوی دارند. حس تعلق محله ای بر مشارکت جتماعی ساکنین (آمادگی داوطلبانه، کار گروهی و همکاری با نهادهای محله ای) تاثیر بسیار زیادی دارد.

جهان محصول گفتمان ها است و گفتمان ها قدرت دارند. این قدرت آنان را قادر می سازد که موضوعی سیاسی یا اجتماعی را برجسته کرده یا به حاشیه برانند. همچنین این قدرت به آنان امکان می دهد در منازعات سیاسی-اجتماعی، یک هژمونی ایجاد کنند یا حتی ساختارشکن شوند و خلاصه اینکه در عین اسطوره سازی، هویت سازی نیز کنند. مقاله حاضر به بررسی ابژه آمریکا در گفتمان سیاست خارجی دوره سازندگی پرداخته است و این که هاشمی رفسنجانی به عنوان رئیس جمهوری وقت ایران، در مواجهه با آمریکا، چه گفتمانی داشته است. روش پژوهشی به کار رفته در این مقاله، تحلیل گفتمان است. یافته های پژوهش مورد نیز حاکی از آن است که سطح خصومت گفتمان آقای هاشمی رفسنجانی در مواجهه با آمریکا، طرد رادیکال نیست و در سطح رقابت مطرح است. از دیگر یافته های این پژوهش آن است که دال های حسن نیت در برابر حسن نیت و همچنین رفتار منطقی داشتن، به عنوان دال های اصلی گفتمان آقای هاشمی رفسنجانی در مواجهه با آمریکا، مطرح هستند و دال ها و عناصر دیگری نظیر فقدان اعتماد و صمیمیت، پیرامون این دال ها، مفصل بندی شده اند. در همین راستا است که آیت الله هاشمی رفسنجانی ، همکاری های اقتصادی را با آمریکا مطرح می کند و این سیاستی است که کاملا منطبق بر عمل گرایی اقتصادی او به عنوان یکی از اصول گفتمانش می باشد. با وجود این، با بررسی متون مرتبط با سخنرانی ها و اظهارات رئیس جمهوری وقت ایران مشخص شده که او اگرچه تلاش کرد تا رویکردی تعامل مدارانه و مبتنی بر حسن نیت با غرب/آمریکا داشته باشد اما نتوانست موفقیتی در این زمینه کسب کند زیرا برخی اقدامات آمریکا مانع اصلی در این خصوص را به وجود آورد.

مشارکت اجتماعی یکی از نیازهای اجتماعی انسان و ضامن بقاء حیات فردی و اجتماعی در جوامع است. مشارکت اجتماعی نه تنها عامل تقویت همبستگی در شبکه های اجتماعی است و به توسعه نهادهای مدنی و دموکراتیک می انجامد، بلکه میزان این مشارکت ها بیانگر سطح توسعه یافتگی جوامع به حساب می آید. به صورتی که امروزه به مشارکت به عنوان مولفه اساسی و تفکیک ناپذیر توسعه نگریسته می شود. در این راستا وسایل ارتباط جمعی به عنوان یکی از مهم ترین وسایل ایجاد تغییرات در جوامع بشری، روند مشارکت اجتماعی را که از عناصر توسعه اجتماعی است تسریع می نماید. هدف پژوهش حاضر بررسی نقش وسایل ارتباط جمعی، از جمله تلویزیون و شبکه های اجتماعی مجازی در مشارکت اجتماعی دانشجویان رشته های جامعه شناسی و علوم ارتباطات اجتماعی در دانشگاه های علامه طباطبایی، تهران، آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات و واحد تهران مرکزی می باشد. روش پژوهش پیمایش است که در آن پژوهشگر با استفاده از پرسشنامه، اقدام به بررسی موضوع کرده است. روش نمونه گیری در این پژوهش، نمونه گیری سهمیه ای است که شکلی از نمونه گیری طبقه ای متناسب به شمار می آید و حجم نمونه 294 نفر از دانشجویان فوق الذکر در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری می باشد. نتایج نشان می دهد که میزان استفاده از تلویزیون و شبکه های اجتماعی برای مشارکت اجتماعی بسیار ناچیز است. در مورد میزان مشارکت اجتماعی دانشجویان دکتری نسبت به دانشجویان کارشناسی ارشد تفاوت معناداری وجود ندارد. مشارکت اجتماعی دانشجویان متاهل بیشتر از دانشجویان مجرد است و با افزایش سن، بیشتر هم می شود. در ضمن گروه های جامعه شناسی مشارکت بیشتری نسبت به گروه های علوم ارتباطات اجتماعی دارند.

امروزه مناسبات و تغییرات سبک زندگی به مقوله ای مهم بویژه در جوامع سنتی و نیز جوامع در حال گذار تبدیل شده است. نمود بارز این تحولات را شاید نه در شهرها که باید در نظام زیست روستاها جستجو کرد هدف این بررسی مطالعه و برسی تغییرات شاخص های مرتبط با سبک زندگی و تاثیرات آن بر کیفیت زندگی و شیوه های تولید در روستاهای شهرستان اردبیل می باشد. این تحقیق از نوع پژوهش های علی همبستگی است و روش تجزیه و تحلیل در آن به شکل کمی و کیفی است. جامعه نمونه این تحقیق مشتمل بر 16 روستا و 320 خانوار است که روستاهای نمونه به روش خوشه ایو خانوارهای نمونه نیز به روش تصادفی سیتماتیک برای پرکردن پرسشنامه ها انتخاب شده اند. نتایج این تحقیق نشان می دهد که ارتباط مثبت قوی بین استفاده از رسانه ها و شبکه های اجتماعی با تغییر سبک زندگی در نواحی روستایی مورد مطالعه وجود دارد. همچنین میزان تغییرات اجتماعی و فرهنگی در زندگی روستاهای مورد مطالعه بسیار بیشتر از تغییرات به وجود آمده در بخش تولید است و با افزایش تغییرات در سبک زندگی کیفیت زندگی کاهش پیدا کرده است. در این راستا اقداماتی چون توسعه زیرساخت های دانش بویژه در بین کشاورزان و تولیدکنندگان، معرفی شیوه های جدید بازاریابی، تولید اطلاعات مرتبط با سبک زندگی روستایی در فضای مجازی و مانند آن می تواند مزایای تغییرات سبک زندگی را به سوی نقطه مطلوب هدایت نماید.

فرهنگ و مهارت شهروندی در واقع مفاهیم خاصی است که انسان ها به اعمال، حالت ها و پدیده ها نسبت می دهند و برای آن در زندگی خود جایگاه و اهمیت ویژه ای قائل می شوند، مهارت های شهروندی به انواع مختلف اقتصادی، اجتماعی، اخلاقی، سیاسی، فرهنگی و... تقسیم می شوند. امروزه توجه به مفهوم مهارت شهروندی و روش های ارتقاء آن در جهت بهبود توسعه اجتماعی، به عنوان یکی از اولویت های اساسی طراحان و برنامه ریزان شهری در زیر شاخه حقوق شهروندی تبدیل شده است. تحقیق حاضر یک مطالعه موردی از نوع توصیفی و تحلیلی است. چارچوب نظری تحقیق براساس روش اسنادی و مطالعه سایر مقالات و سایت های علمی مرتبط با موضوع تحقیق از یک طرف و همچنین استفاده از تکنیک پرسشنامه استفاده گردیده و انتخاب افراد حجم نمونه به صورت تصادفی بوده است و تعداد 385 پرسشنامه حاوی سوالات مربوط به تحقیق در بین جامعه آماری انتخاب شده توزیع شده و پس از تجزیه وتحلیل آماری با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون و مدل سازی رگرسیون مورد بررسی قرار گرفته است. یافته ها نشان می دهند که بین خودآگاهی، همدلی، قدرت تصمیم گیری، تفکر نقادانه، روابط بین فردی و توسعه اجتماعی رابطه معناداری وجود دارد. نتایج حاصله از تحلیل رگرسیونی متغیر های موجود در معادله را نشان می دهد که متغیرهای خودآگاهی، روابط بین فردی، تفکر نقادانه، قدرت تصمیم گیری و همدلی بیشترین تاثیر را بر ارتقای توسعه اجتماعی دارند.

از آنجایی که مسئله اشتغال نیروی انسانی در برنامه های توسعه اقتصاد ایران از دغدغه های اصلی سیاست گذاران اقتصادی است، بنابراین تجزیه و تحلیل روند اشتغال و ساختار آن، مستلزم شناخت دقیق استعدادها و توان بالقوه بخش ها و ترکیب آن در در مناطق مختلف کشور می‏باشد. استان لرستان، با وجود منابع غنی طبیعی، تنوع آب و هوایی، آب فراوان، دشت‏های وسیع، معادن متنوع، نیروی کار جوان و فراوان و سرشار از قابلیت های گردشگری در بین استان های کشور و در اقتصاد ملی موقعیت ضعیفی داشته و طی سال‏های گذشته، نتوانسته است به تناسب توانمندی ها و فرصت های خود از اقتصاد ملی سهم مناسبی کسب کند. هدف از این مطالعه، تحلیل وضعیت اشتغال در بخش‏های عمده اقتصادی استان لرستان طی سال‏های1390-1380 است. برای این منظور از داده های مربوط به نتایج طرح آمارگیری نیروی کار سال‏های 1380 و1390 استفاده شد تا با بکارگیری دو مدل اقتصاد پایه و تغییر- سهم، به بررسی علل رشد متناسب یا نامتناسب شاغلان استان لرستان نسبت به کل کشور (اقتصاد مرجع) و همچنین تشخیص بخش های دارای مزیت نسبی و قدرت رقابتی استان بپردازیم. نتایج حاصل از پژوهش، نشان دهنده نامتناسب بودن وضعیت رشد شاغلان استان لرستان نسبت به شاغلان کشور در دوره مورد بررسی می باشد، به‏طوریکه مدل تحلیل تغییر- سهم، علت این عدم تناسب را تغییرات رقابتی و ساختاری منفی بیان می کند. همچنین نتایج حاصل از بکارگیری ضریب نسبت مکانی، بیانگر پایه ای بودن بخش کشاورزی با ضریب81/1 و غیر پایه ای بودن بخش های صنعت و خدمات با ضرایب 79/0 و 85/0، طی دوره مورد بررسی می باشد و به عنوان یک توصیه سیاستی می توان نتیجه گرفت که حرکت بخش کشاورزی استان در جهت مزیت نسبی کشور و حرکت بخش های صنعت و خدمات برخلاف جهت مزیت نسبی کشور طی دوره بررسی بوده است.

هدف این مقاله بررسی رابطه بین سرمایه اجتماعی و فرهنگی با ارزش ها ی معطوف به توسعه است با توجه به این که پژوهش ها ونظریه ها نشان می دهند که مشارکت اجتماعی و عضویت در انجمن ها و به طور کلی سرمایه های اجتماعی و فرهنگی در توسعه یک جامعه نقش دارد سئوال اصلی مقاله حاضر این است که آیا دستیابی دانشجویان به سرمایه اجتماعی و فرهنگی جهت گیری آنان را به سمت ارزش های توسعه پیش بینی می کند؟روش تحقیق پیمایش، با استفاده از پرسشنامه بود. جامعه آماری دانشجویان منطقه یک دانشگاه آزاد اسلامی است که به روش نمونه گیری خوشه های انتخاب شده و حجم نمونه 323 نفر بوده است، پرسشنامه دارای روایی صوری وروایی سازه است. و برای پایایی آن نیز از آلفای کرونباخ استفاده کرده ایم. نتایج نشان می دهد که بین سرمایه اجتماعی وفرهنگی با ارزش های علم گرایی، رضایت از زندگی، عام گرایی و اعتماد رابطه مستقیم معنی دار وجود دارد. اما بین سرمایه اجتماعی وفرهنگی با جهانی شدن رابطه معنی داری وجود ندارد. سرمایه اجتماعی وفرهنگی برای ارزش معطوف به توسعه پیش بینی کننده مثبت و معنی داری است در حالیکه جهانی شدن فرهنگی اثر منفی بر ارزشهای توسعه مدار داشته است. به عبارتی ارتقای سرمایه فرهنگی واجتماعی دانشجویان در ارتقای ارزش های معطوف به توسعه نقش بسزایی دارد، به عبارتی سرمایه ها یک متغیر تعیین کننده در تجهیز شناختی دانشجویان نسبت به ارزش های معطوف به توسعه است.