فصلنامه مطالعات عملیات روانی
پیاپی 16 (تابستان 1386)

بحران را می توان امور قابل پیش بینی برنامه ریزی نشده توصیف کرد که ممکن است در هر زمان برای هر سازمانی رخ دهد. هیچ سازمانی تمایل ندارد که گرفتار بحران شود، اما برخی مواقع سازمان ها ناگزیر بخشی از حادثه و بحران به شمار می آیند. بحران می تواند در هر زمانی رخ دهد اما گس.ترش و انتشار بحران جریانی است که قابل تامل و دقت و بررسی می باشد. سازمان های کارامد پیوسته برنامه از پیش تدبیر شده ای برای مقابله با بحران ها دارند. در عصر حاضر بهترین کارشناسان با بالاترین انگیزه ها در سازمان های عملیات روانی این موقعیت را در اثر تلاش و کوشش در مهار بحران به دست آورده اند. سالیان درازی طول می کشد تا شهرتی به دست آید، با این حال در چند دقیقه از بین می رود. بحران در هر زمانی ممکن است رخ دهد و ماهیت به گونه ای است که پیش بینی پذیر نیست.

هدف این مقاله ارائه محدوده ای برای تعریف تبلیغات به عنوان نوعی از گفت وگو و نیز تجزیه و تحلیل و ارزیابی زبان به کار رفته در تبلیغات می باشد.1 ده خصیصه ضروری ( به همراه چند ویژگی معین دیگر) در مورد تبلیغات به عنوان یک شکل قابل تشخیص از گفتمان ارائه شده است. چند توصیه در مورد چگونگی تجزیه و تحلیل موضوعات در تبلیغات و ساخت انواع معینی از بحث های معمولی ارائه شده است که در تبلیغات نقش کلیدی ایفا می کند. اما مشکل اصلی که به آن پرداخته نشده و مشکل ترین مسئله نیز می باشد، چگونگی ارزیابی موضوعات به کار رفته در تبلیغات است. آن چیزی که اغلب، به ویژه در رشته هایی چون منطق و تفکر انتقادی رخ می دهد، این است که به محض دسته بندی موضوعات در گروه تبلیغات، آن را غیرمنطقی یا سفسطه آمیز در نظر گرفته و به صورت خودکار از گردونه مباحثات حذف می کنند. زیرا عبارت تبلیغات چنان بار معنایی منفی دارد که اغلب مردم تمایل دارند مباحثات رقبای خود را به این عنوان نام گذاری نمایند و فکر نمی کنند که مباحثات خودشان هم می تواند بدین صورت در نظر گرفته شود.
این مقاله به صورت منتقدانه ای سیاست از رده خارج کردن موضوعات استفاده شده در تبلیغات را زیر سوال برده و راه کارهای بهتر برای ارزیابی این موضوعات جست وجو می کند. به نحوی که به کمک آن بتوان از یک ارزیابی حمایت کرد یا با به کارگیری محدوده های آشکار ارائه شده که در ارزیابی مدارک مستند برای یک موقعیت خاص به کار می روند، آن را رد کرد.

مقاله حاضر، مسئله عملیات روانی علیه اسلام در عصر پیامبر(ص) را مورد بررسی قرار می دهد؛ چرا که این عنوان در عصر حاضر و در سال پیامبر اعظم(ص) از اهمیت ویژه ای برخوردار است. این گونه جنگ، امروزه جایگزین جنگ سخت (نظامی) شده است. این همان چیزی است که برخی آن را نبرد تاثیر محور می نامند. این مقاله دوران مکه از زندگی پیامبر(ص) پس از بعثت، این فترت مهم در دعوت اسلام را در نظر دارد؛ فترتی که در خلال آن بنیادها و اصول و پایه های دین اسلام استوار گردید. بحث این مقاله به دو دلیل اساسی بر این فترت تاریخی متمرکز است: 1. اهمیت این فترت در تاریخ دعوت اسلام نمایانگر صلابت مسلمین و پایبندی به اصول اسلام و محبت آنها نسبت به پیامبر(ص) و پایداری در برابر هر نوع کارشکنی نیروهای متحد کفر بود که با همه شیوه های ممکن می کوشیدند آنها را از این دعوت جدا سازند و به بت پرستی بازگردانند. 2. حق این فترت از حیات نبوی بدان گونه که فترت مدنی مورد اهتمام مورخان و دانشمندان قرار گرفته و به تحقیق و تحلیل آن پرداخته اند ادا نشده است. از این رو بر آن شدم تا بر دوران زندگی پیامبر اعظم(ص) و تاریخ رسالت از زاویه عملیات روانی و تبلیغی نگاهی دوباره بیفکنیم و ابزارها و روش های جنگ روانی را که دشمنان اسلام علیه دعوت و بر ضدپیام آوران و پیروان آئین مقدس به کار می بستند بررسی کرده و مهم ترین ابزارها و روش هایی را که پیامبر(ص) و مسلمین برای حمایت دعوت به کار می بستند و به مقابله با جنگ روانی می پرداختند و کار دعوت و حکومت را در مدینه همچنان ادامه می دادند، بیان و روش ها را از زاویه تبلیغی با ابزارها و شیوه هایی که در جنگ روانی عصر جدید به کار می آید مقایسه کنیم.

با گسترش فناوری ارتباطات هر روز ابزار جدیدی در اختیار کارشناسان عملیات روانی قرار می گیرد. در جنگ جهانی دوم نازی ها با حداکثر توان از دو رسانه سینما و رادیو استفاده کردند. و اکنون نیز این ابزار به ویژه سینما مورد استفاده محافل صهیونیستی قرار می گیرد در کنار این ابزار، صنعت نوظهور بازی های رایانه ای به علت خصوصیات ویژه خود به ابزار نوین عملیات روانی تبدیل شده اند ولی متاسفانه تاکنون به این محصول فرهنگی توجه جدی نشده است. با بررسی کمی و کیفی بازی های رایانه ای می توان به میزان تاثیرگذاری این صنعت نسبت به سایر صنایع مانند صنعت فیلم های سینمایی پی برد. عوامل کمی چون مدت زمان صرف شده توسط کاربر و عوامل کیفی چون گرافیک، صدا و تعامل، ابتکار سیر داستان، کنجکاوی، پیچیدگی و تخیل، منطق، حافظه، بازتاب ها، مهارت های ریاضی، چالش حل مسئله و تجسم از جمله جنبه های فنی، روانی و فردی است که کاربر را جذب بازی های رایانه ای می کند. کار مستقل، مداومت در بازی، لذت بردن از بازی، مشارکت فعال، تعامل مشارکتی، ساختار گروهی، یادگیری، رقابت یا همکاری گروهی و فرصت های برابر در بازی از جمله عواملی است که در فرد برای ادامه بازی ایجاد انگیزه می کند.
در این مقاله سعی خواهد شد به موضوعات و محورهایی که در بازی های رایانه ای پرداخته شده و با بیان مصادیق و نیز شرکت های بازی های رایانه ای که بیشتر با این محوریت ها به ساخت بازی اقدام می کنند اشاره شود.

هرچند نرم افزارگرایی یکی از ابزارهای تامین بهتر و بیشتر منافع ملی کشورها تلقی می شود، ولی بررسی ها نشان می دهد استفاده از قدرت نرم توسط دولت های بزرگ همواره تحت تاثیر ملاحظات راهبردی – امنیتی قرار داشته است. هدف اصلی این مقاله بررسی مفهوم ابعاد و ویژگی های تهدید نرم و رویکردهای نرم افزارانه در رهیافت ها و نظریه های امنیت و قدرت است. در این مقاله سعی شده به منظور درکی اساسی از مقوله قدرت و تهدید نرم، منابع و سطوح مختلف قدرت تبلیغی – روانی در حوزه های سه گانه نخبگان، مردم و نیروهای مسلح معرفی و در نهایت به کارویژه های تهدید نرم در این سطوح اشاره شود. در بخشی دیگر، رویکرد نرم افزارگرایانه غرب نسبت به جهان اسلام مورد تاکید و توجه قرار گرفته است.

امریکا حدود پنجاه درصد ثروت جهان را در اختیار دارد ولی جمعیتش تنها 3/6 درصد جمعیت جهان است. در چنین وضعیتی، این کشور درصدد است با ایجاد یک الگوی رابطه بتواند این موقعیت را بی آنکه به منافع ملی آن آسیبی جدی وارد آید، در دستور کار خود قرار دهد. برای این کار باید احساسات و افکار عمومی جهانیان را با خود همراه کند و به این منظور به اهدافی مبهم و غیرواقعی نظیر حقوق بشر، ارتقا معیارهای زندگی و ایجاد (به اصطلاح) دمکراسی، متوسل می شود.در این مقاله، به تاریخ اخیر امریکا و تبلیغاتی که برای توجیه آن در نزد مردم این کشور به کار گرفته شده می پردازد. بافت تاریخی درگیری ها به طور خاص مورد تاکید قرار می گیرد.

اشاره
طرح ریزی درست و به موقع عملیات روانی در تمامی سازمان های عملیات روانی از ضرورت های کسب موفقیت به شمار می آید. از سوی دیگر، پیش بینی و تحلیل نادرست حوادث مهم و نبود طرح ریزی، عامل موثری در کاهش مقبولیت جایگاه عملیات روانی و موجب تزلزل در ادامه کار آن خواهد بود.
موضوع طرح ریزی عملیات روانی در دوران پس از جنگ سرد از اولویت های سازمان عملیات روانی امریکا به شمار آمده و در دستورکار این سازمان ها قرار گرفته است. مقاله حاضر با اشاره به سیر و روند تغییر و تحولات در فرایند طرح ریزی عملیات روانی روند طراحی و اجرای آن را مورد بررسی قرار می دهد و نکات ارزنده ای را پیش روی کارشناسان عملیات روانی، تصمیم سازان و سیاست گذاران قرار می دهد. هرچند این فرایند مبتنی بر ساختار و سازمان عملیات روانی نظامی ارتش امریکا می باشد ولی ما را با فرایند طرح ریزی عملیات روانی در این کشور آشنا می نماید.

اشاره
دنیا در دو دهه اخیر شاهد دگرگونی بزرگ در کشورهای غرب و شرق بوده است. این دگرگونی نه تنها بر اوضاع داخلی کشورهای یاد شده، بلکه بر صحنه سیاست جهانی تاثیر اساسی دارد و از عوامل پدید آورنده محیط بین المللی تازه ای پس از دوران جنگ سرد است، که آن را نظم نوین جهانی خوانده اند.
بررسی رویدادهای عملیات روانی در دو دهه اخیر در حوزه عملیات روانی امریکا نه تنها برای رقیبان آن، بلکه برای کشورهای دیگر، به ویژه کشورهای که سال ها در معرض تهدیدهای مستقیم و غیرمستقیم امریکا قرار داشته اند ضرورت اساسی دارد. برای سازمان های عملیات روانی این کشورها ریشه یابی دگرگونی ها، راه حل هایی که در برابر آن اندیشیده شده موانع و مشکلاتی که بر سر راه عملیات روانی این کشور وجود دارد، تاثیر این دگرگونی ها در مناسبات بین سازمانی، حائز اهمیت بسیار است. این امر با توجه به وجود بسیاری از مسائل جهانی، از جمله بحران های منطقه ای، می تواند در محاسبات آینده و تعیین خط مشی های مناسب برای رویارویی با اوضاع که دولت های جهان سوم در قرن جدید با آن روبه رو خواهند بود، مفید واقع شود. هدف این مقاله بازکاوی سلسله عملیات روانی امریکا در دو دهه اخیر است تا از این طریق با نقاط قوت و ضعف سازمان عملیات روانی این کشور آشنا شویم.

هرچند عملیات روانی یکی از ابزارهای تامین بهتر و بیشتر منافع ملی کشورها تلقی می گردد، ولی پژوهش ها نشان می دهد استفاده امریکا از این ابزار در جهان و به ویژه خاورمیانه همواره تحت تاثیر عوامل راهبردی – امنیتی برخاسته از محیط بین المللی و منطقه ای قرار داشته است. نویسنده در این مقاله پس از ارائه مطالبی در خصوص کارکرد عملیات روانی، سیر تحول آن را به ویژه پس از حادثه 11 سپتامبر بررسی و در ادامه به روند عملیات روانی در محیط جدید نظام بین الملل می پردازد. یافته های این نوشتار نشان می دهد سیاست امریکا در عصر حاضر بیش از آنکه از ویژگی های سخت افزاری برخوردار باشد دارای خصایص نرم افزاری و عملیات روانی است.

حقوق بشر به مثابه مولفه ای تاثیرگذار، به گونه رو به افزایشی از پایان جنگ سرد (1991) تا کنون، فضای جامعه بین المللی را ترسیم کرده است. در این میان تلاش دست اندرکاران سیاست خارجی ایالات متحده امریکا جهت تبیین حقوق بشر به صورت ابزار مطلوب برای خود و تلاش برای تغییر هنجارهای بین المللی در راستای هماهنگ کردن نظام بین الملل با مفهوم هژمونیک گرایی خود به جای کثرت گرایی و پلورالیسم امنیتی راهبردی، موجب گردیده است تا معضلات اساسی امنیتی در کشورهای واگرا با فضای مطلوب امریکا و نومحافظه کاران حاکم بر آن پدید آید.1 اصولا سیاست گذاران ایالات متحده امریکا از مولفه نرم افزاری حقوق بشر به صورت فعالیت روانی طرح ریزی شده برای تاثیرگذاری بر کنش کشورهای واگرا با سیاست گذاری های مطلوب خود بهره می گیرند و از آن در جهت دستیابی به اهداف سیاسی – نظامی خود بهره می برند. حقوق بشر در دکترین سیاست خارجی امریکا یک مقوله نرم افزاری جهت کاهش فضای تاثیرگذار نیروی معارض و بهره گیری از ابزارهای فشار آن در قالب یک مدیریت ادراکی و تاکتیک های طراحی شده برای ضربه زدن به ذهن و فکر نیروی مقابل، به ویژه در فضای ثبات بین المللی است. بر این اساس، نوشتار حاضر می کوشد تا ابعاد مقوله حقوق بشر را در چارچوب سیاست خارجی امریکا، مورد بررسی و تبیین نظری قرار دهد.

معرفی: علی محمد نائینی
مهم ترین بخش از پرونده دولت امریکا در روابط با کشور و ملت ایران، مداخله های غیرمسئولانه و خصمانه دولت های مختلف حاکم بر کاخ سفید است. برخی از مداخلات خصمانه و فریبکارانه در طول نیم قرن گذشته همچون کودتای 28 مرداد که منجر به بازگشت نظام استبدادی شد، سرنوشت تاریخی ایران را تغییر داد و پس از آن بیش از دو دهه به صورت غیرمسئولانه، از استبداد شاهنشاهی حمایت گردید. حمایت از رژیم شاه در اوج انقلاب اسلامی، حمایت از کودتاهای مختلف از جمله کودتای نوژه، در چند سال اول پیروزی انقلاب اسلامی توسط امرای ارتش و سیاسیون وابسته به دیکتاتوری، از دیگر مداخلات امریکایی ها در امور داخلی ایران است. مجموعه ای از مداخلات غیرمسئولانه دیگر امریکا را در جنگ هشت ساله از جمله حمایت همه جانبه از صدام، زدن سکوهای نفتی ایران، هواپیمای مسافربری ایران (1367) و... را ملاحظه می کنیم. نوع اقدامات و طرح های امریکایی ها با پیچیدگی بیشتر پس از جنگ هشت ساله ادامه یافت.

این مقاله به بررسی رابطه بین راهبرد مهار و جنگ سرد امریکا علیه شوروی سابق و راهبرد جدید امریکا علیه جمهوری اسلامی ایران که برگرفته از راهبرد مزبور است، می پردازد. مقاله حاضر همچنین تاثیر راهبرد مهار و جنگ سرد در کشورهای بلوک شرق را بررسی کرده است. این نوع تاثیر، ایجاد یک سیاست بازدارنده و دفاعی علیه کشور مهاجم را برای جمهوری اسلامی بهتر مهیا می کند. برای توقف این تهاجم باید با برنامه ریزی بلندمدت، انتخاب واقع بینانه، رویکرد مبتنی بر همکاری ومشارکت فعال با گروه های داخل نظام و نیز تقویت فرماندهی و کنترل به این مهم دست یافت.

امروزه تاکتیک های عملیات روانی نقش مهمی در فعالیت های سیاسی، نظامی، اقتصادی، اجتماعی و تبلیغاتی رژیم صهیونیستی ایفا می کند. این فعالیت ها با هدایت سازمان های اطلاعاتی رژیم صهیونیستی در سطح بین المللی کارکردهای گوناگونی را پیگیری می کنند. هدف مهم این اقدامات، تخریب و تضعیف روحیه دشمن و تغییر در نگرش و سامانه تصمیم گیری آن است. ویژگی بارز عملیات روانی رژیم صهیونیستی به کارگیری همزمان چندین تاکتیک سخت و نرم است، در این میان، مهم ترین ابزار قدرت نرم رژیم صهیونیستی را می توان بدین ترتیب برشمرد: استفاده از زبان، صنعت سینمای جهان به ویژه هالیوود، شبکه های تلویزیونی جهانی، اینترنت، جراید، مطبوعات، خبرگزاری ها، تئاتر، ورزش و موسیقی.
ساخت فیلم هایی درباره جنگ جهانی آینده و خطر فناوری هسته ای تاکتیک روانی جدیدی است که رژیم صهیونیستی از طریق بنگاه سینمایی هالیوود در صدد اجرای آن است. براساس این تاکتیک جدید، فناوری هسته ای تنها زمانی برای صلح جهانی خطرناک است که کشورهای خاورمیانه و به خصوص ایران به آن دست یابند، در غیر این صورت فناوری مزبور می تواند صلح جهانی را گسترش دهد. فیلم آغاز یا پایان (1946) به کارگردانی نورمن تاروگ نخستین تلاش هالیوود در این زمینه است. این مقاله شناسایی مولفه های قدرت نرم رژیم صهیونیستی را با تاکید بر عملکرد بنگاه سینمایی هالیوود هدف مطالعه قرار داده است.