فصلنامه مطالعات عملیات روانی
پیاپی 10 (پاییز 1384)

استراتژی مفهومی کلی و جامعی است که مجری عملیات روانی به منظور هدایت عملیات روانی بر روی کشور و جمعیت آماج انتخاب می کند، استراتژی انتخاب شده، در صورتی که اثر اساسی بر روی موقعیت کشور مبدا بگذارد و قبل از اینکه به کار برده شود باید از طرف تصمیم گیرندگان نهایی تایید و تصویب شود. برای مثال، یک کشور ممکن است نخواهد استراتژی و... امتیاز را در مذاکراتی خاص به کار برد زیرا نگران آن است که مبادا از عدم توافق در مذاکره اشخاصی ثالث مانند عامه مردم و... مکدر شوند. این انتخاب استراتژی ممکن است به صورت امتیاز دیگری« ندادن امتیازات بیشتر و غیره نیز درآید. قبل از پرداختن به شرح و تفسیر چگونگی انتخاب استراتژی، خوب است تمایز بین استراتژی و تاکتیک را درک کنیم. استراتژی رویکردی کلی است که در طول اجرای عملیات روانی به کار گرفته می شود، حال آنکه تاکتیک عبارت است از به کار گرفتن عملی خاص در زمانی معین برای تامین منظور و هدفی محدود.

عملیات روانی را می توان به کارگیری توانایی های بشری برای کنترل شناخت، آگاهی ها و تصورات مردمی معین و از پیش هدف قرار گرفته شده تعریف کرد. امروزه توانایی نظامهای سیاسی برای دست زدن به عملیات روانی را چهارمین شکل و عملکرد قدرت نام نهاده اند. در این مقاله خصوصیات عملیات روانی در دوران جنگ سرد و پس از آن را مقایسه می کند و به این نتیجه می رسد که اهداف اصلی و غایی در هر دو دوره مشترک و همانند بوده اند. با وجود این، ابزارهای عملیات روانی در دوران پس از جنگ سرد با دوره گذشته تغییرات زیادی کرده است. این تغییرات، تحت تاثیر تحول و پیشرفت تکاملی در فناوری به دست آمده است. بنابراین از آنجا که انسان و تمایلات سیاسی او در طول تاریخ تغییر چندانی نکرده است پس جنگها و عملیات روانی نیز، همچون جنگها و عملیات نظامی ثابت و پا بر جا می ماند.

امروز روحیه سازی جنگی از بعد سلحشوری جنگی برای تشکیل یگانهای تیپ هوابرد و نیز در بعد انسان افزار بیوسایبر و سیستم سیستمها (روحیه سیستمی جنگی) تولید جنگجویان جدید را به دنبال داشته است. همانگونه که امواج پر نفوذ عملیات روانی، روحیه جنگی (روحیه انسان سلحشوری) را تحت الشعاع قرار می دهد، برتری فنآوری های شبکه ای نظامی نیز، بیوسایبر و سیستم سیستمها را تحت تاثیر قرار داده است. این مقاله به عمق استراتژیک روحیه سلحشوری انسانی، انسان افزار دانش نظامی و سیستمهای جدید جنگی در فضای متحول فنآوری شبکه ای نظامی، در محافل فکری و مراکز اجرایی ناظر بر فرآیند گذار ارتش امریکا به قرن 21، می پردازد.

هدف این مقاله، تحلیل و برجسته نمودن رویکرد کنونی دولت به عملیات نفوذ استراتژیک در فضای بین المللی است. نفوذ استراتژیک، محل تلاقی سازمان های اطلاعاتی است که در طی فرآیند یکپارچه سازی بین سازمانی با یکدیگر ادغام شده و به مسائلی همچون دیپلماسی عمومی، روابط عمومی و اطلاعات بین المللی نظامی (یا به عبارتی عملیات روانی وزارت دفاع) می پردازند. این مقاله به طور ویژه، تحلیلی تطبیقی را از رویکردهای اساسی که وزارت دفاع، وزارت امورخارجه و شورای امنیت ملی / کاخ سفید در سطح بین المللی به کار می گیرند، ارائه می دهد و راه کارهایی را پیشنهاد می دهد که به فنون اطلاعاتی که منجر به ارتقای اهداف استراتژیک می شود، معطوف است.

آنچه که در این مقاله مورد بحث قرار می گیرد، تبلیغات، عملیات روانی و جنگ اطلاعاتی است و به دو بخش اصلی تقسیم می شود. بخش اول این بحث از آنجاست که مفهوم و استراتژی های جنگ، پس از جنگ سرد تغییر کرده است. در جنگهای نوین، ظهور جنگ در رسانه ها، مهم تر از طرفهای درگیر در جنگ است، زیرا، این رسانه ها وقت و منابع بیشتری را برای کنترل و اداره کردن تبلیغات جنگ به کار می برند. همچنین، ممکن است این رسانه ها تحت تاثیر روش های تبلیغاتی باشند. به هر حال، هیچ یک از این دو، نه اهداف استراتژیک تبلیغات و نه استراتژی های تبلیغاتی عمده، برای به کارگیری این اهداف تغییر نکرده اند. بنابراین، در قسمت نخست این مقاله، به اختصار، تحلیلی از هارولد دی. لاسول( )، درباره اهداف استراتژیک تبلیغات در جنگ جهانی اول و استراتژی های تبلیغاتی، ارائه خواهد شد. کتاب ارزشمند لاسول با اینکه در حدود 80 سال پیش نوشته شد، اما، بیشتر تحلیلهایش هنوز هم قابل استفاده و معتبر است. از آنجا که، اصولا اهداف استراتژیک و راهبردهای تبلیغاتی به همان شکل باقی مانده اند، ازاین رو، روش های تبلیغاتی تاحدی پیچیده تر شده است و یا دست کم واژه تبلیغات به عملیات روانی تغییر کرده و آنگاه به فرهنگ واژه های نظامی وارد شده است. بنابراین، سعی خواهد شد تا با جستجو در تعریفهای نظامی (ایالات متحده و ناتو) معانی درستی از برخی مفاهیم مربوط به تبلیغات ارائه شود. دومین بخش، نمونه هایی است از استفاده عمده ایالات متحده و ناتو، در مقام مجری اصلی جنگهای نوین، از تبلیغات، جنگهای اطلاعاتی و عملیات روانی در سه نبرد مختلف پس از دوران جنگ سرد (جنگ خلیج فارس، کوزوو و جنگ افغانستان) و دیگر اینکه آیا استراتژی های تبلیغاتی لاسول می تواند به فهم ما در این مورد کمک کند. مقاله حاضر، همچنین، با خاطر نشان کردن جنگهای نوین در نبرد علیه تروریسم به پایان می رسد.

امروز تروریسم به یکی از پیچیده ترین و در عین حال رایج ترین شیوه های عملیات روانی تبدیل شده است و به واقع می توان ادعا کرد که بیشتر عملیات روانی بین المللی از عملیات تروریستی بهره می برند. در این شیوه تروریستها با انهدام مراکز و کشتار شهروندان و سپس با سوء استفاده از تبلیغات رسانه ای در جوامع، رعب و وحشت ایجاد می کنند. ایجاد رعب و وحشت هدف غیرمستقیم تروریستها است. بدین ترتیب عملیات تروریستی از دو بخش تشکیل می شود؛ بخش اول انهدام و کشتار است که تروریستها انجام می دهند، بخش دوم ایجاد رعب و وحشت از عملیات فیزیکی در جامعه با استفاده از رسانه های همگانی است. به عبارت بهتر رسانه ها، عملیات فیزیکی تروریستها را ناآگاهانه و ناخواسته تکمیل می کنند. اکنون این پرسش مطرح است که رسانه ها چگونه رفتار کنند که در عین پوشش خبری عملیات تروریستی، بازیچه و آلت دست تروریستها واقع نشوند؟ در این مقاله سعی شده است تا الگوی جدیدی برای پوشش رسانه ای تروریسم ارائه شود تا رسانه ها آلت دست تروریستها و وسیله گسترش و موفقیت آنها نشوند و همچنین پوشش رسانه ای، این نوع عملیات خشن را در سطح جامعه و جهان کاهش دهد.

تحولات در روابط جمهوری اسلامی ایران با امریکا در چند دهه گذشته گویای وجود بحرانهای عمیقی از جمله بحران فرهنگی و روانی بین جمهوری اسلامی و امریکا است. نویسنده مقاله، با تاکید بر موضوع عملیات روانی امریکا از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی تا بحران هسته ای نشان می دهد که دلیل اصلی بحران و تعارض بین امریکا و ایران نحوه عملکرد ساختارهای اطلاعاتی و فزون طلبی سیاسی امریکا است. امریکا با تاکید فراوان بر ابعاد فرهنگی و هویتی در برخورد با جمهوری اسلامی سعی دارد با بهره گیری از ابزار عملیات روانی و استفاده از اصل فرصت و بهره برداری از وقایع به اهداف خود نایل آید.

اشاره
نظریه نفوذ بر رفتار متقابل کشورها و سازمان های مختلف با یکدیگر نظر دارد. تا آنجا که به نظریه نفوذ مربوط است، وجود ارتباط سیاسی و یا اجتماعی، هرچند اندک، بر نداشتن ارتباط مزیتی نسبی دارد. این اصل به ما می گوید رضایت بخش ترین گزینه های نظریه نفوذ، خواه در ساختاری از دیپلماسی بگنجد یا نه، ارتباط است. ارتباط مداوم بسیار کم است و حتی در صورت تحقق نیز بیش از هر موضوع دیگری، ویژه به شمار می آید. نفوذ بیشتر به شکل بازی بین دولتها ظهور می کند. موضوع اصلی مقاله حاضر نیز نحوه نفوذ متقابل دولتها بر رفتار یکدیگر است. هدف از انتشار این مقاله آشنایی خوانندگان عملیات روانی با سازوکارهای دیپلماسی رسمی و غیر رسمی می باشد.

تروریسم به اشکال مختلف زندگی عادی و روزمره افراد جامعه را تحت تاثیر قرار می دهد. در حالی که مسائل پیرامون تروریسم فراوان است و در بعضی از کشورها با روندی تصاعدی افزایش می یابد، این قبیل مسائل عموما نسبی هستند؛ یعنی شاید آنچه برای جامعه ای به عنوان مسئله امنیتی ظاهر می گردد، برای جامعه دیگر اهمیت نداشته باشد. نسبی بودن تروریسم نیز ناشی از این حقیقت است، که مردم و مسئولان کشورها در شرایط عینی مختلفی به سر می برند. ظهور، ایجاد و روند تروریسم در قالب چهار مرحله طبقه بندی می شود: 1- مرحله اول، آگاهی تروریستها از مسئله و تجهیر برای مبارزه با آن است. 2- اقدام عملی و رسمی نسبت به مسئله به عمل می آورند 3- در مرحله سوم واکنش نشان می دهند 4- در صورت شکست مرحله سوم به طرح راهکارها و استراتژی های جایگزین، به منظور پرداختن به مسئله اقدام می کنند. در هر حال عملیات روانی شیوه و راه بیان خواسته های تروریستها در مرحله چهارم را که مرحله جایگزین خشونت است ارائه می کند یعنی وضعیتی که منافع دو طرف درگیر را فراهم نماید تا خشونت از جامعه حذف و مذاکره جایگزین آن شود. افزون بر این، درمان اساسی تروریسم مستلزم تجزیه و تحلیل مسائل اجتماعی رفتارهای نامتعارف و نابهنجار است. عملیات روانی با آسیب شناسی معضل تروریسم، سیاستهای اصلاح رفتار مناسب را پیشنهاد می نماید. این مقاله به بررسی تروریسم از دیدگاه عملیات روانی می پردازد و عوامل پیدا و پنهان را معرفی و نحوه مقابله با آن را به اختصار توضیح می دهد.

استفان تی.هاسمر
ناشر: انتشارات رند
معرفی: ابراهیم لطفیان کریم
تعداد صفحات: 200