فهرست مطالب

پژوهش های ادبیات تطبیقی - سال پنجم شماره 1 (پیاپی 11، بهار 1396)

نشریه پژوهش های ادبیات تطبیقی
سال پنجم شماره 1 (پیاپی 11، بهار 1396)

  • تاریخ انتشار: 1396/03/11
  • تعداد عناوین: 8
|
  • سخن سردبیر
  • صفحه 0
  • پژوهشی
  • محمود اردودری * صفحات 1-14
    داستان «اسکار و خانم رز» اثر نویسنده مشهور فرانسوی اریک امانوئل اشمیت، روایتگر سیر و سلوک معنوی کودکی به نام اسکار است. اسکار که به سبب ابتلا به سرطان خون در بیمارستان بستری است، با راهنمایی پرستاری به نام خانم رز (= مامی رز)، تصمیم می گیرد که به خدا نامه هایی بنویسد. در این داستان، اسکار خردسال، بطور تمثیلی، سالکی خام و نوپا بوده و خانم رز حکم پیر و مرشد او را دارد. در ادبیات پارسی نیز داستان هایی با مضمون سفرهای معنوی وجود دارد. مراحل سفر معنوی در برجسته ترین اثر منظوم عطار، کتاب منطق الطیر، شامل «طلب، عشق، معرفت، استغنا، توحید، حیرت، فقر و فنا» است. در مقاله حاضر نگارنده کوشیده است تا پس از تحلیل و تطبیق وادی های یادشده با مراحل سلوک اسکار شباهت های این دو اثر را برجسته و به مخاطبان عرضه نماید. دلیل عمده ی شباهت های میان مراحل سفر در هر دو اثر را می توان پیش زمینه ی مذهبی آن دو دانست.
    کلیدواژگان: ادبیات تطبیقی، اشمیت، سفر معنوی، سالک، عطار
  • طیبه امیریان* صفحات 15-44
    نجیب محفوظ- نویسنده مصری وبرنده جایزه نوبل ادبی 1988- از جمله نویسندگان عربی است که از ادب صوفیانه ایرانی تاثیر پذیرفته است. اگرچه ارزیابان ادبی وی را « صوفی ریالیست» نامیده اند، اما به تاثیرپذیری اش از اندیشه و ادب صوفیانه ایرانی دقت نکرده اند. وی، داستان تخیلی «سفرنامه ابن فطومه» را با زبانی ادبی، رمزآلود و هنرمندانه و با درونمایه ای صوفیانه نوشته، به گونه ای خواننده احساس می کند که زبان ادبی پررمز و راز آن را، از منظومه «منطق الطیر» عطار الهام گرفته است. ابن فطومه، قهرمان این داستان، نماد « انسان سالک راه حق» می باشد و همچون دسته پرندگان منظومه منطق الطیر درپی «کشف شهودی حقیقت» به سفر می رود و «هفت سرزمینی» را که از آنها عبور می کند، با تعداد منازل، مقامات و یا هفت شهر عشق عطار و «دارالجبل» هم با کوه قاف برابری می کند. اما محفوظ با تصرف هنری در زبان رمزی این داستان، این نمادها را متناسب با انسان سرگردان امروز به کار می برد که در آن، دست یابی قطعی به حقیقت آسان نمی نماید وبا نقد گزنده شرایط سیاسی اجتماعی مسلمانان، دوری آنان را از اسلام واقعی نشان می دهد و پایانی مبهم و ناآشنا برای این سفر کشف شهودی حقیقت ترسیم می نماید.
    کلیدواژگان: تصوف، رحله ابن فطومه، منطق الطیر عطار، نجیب محفوظ
  • حسین ایمانیان* صفحات 44-63
    جستار پیش رو به بررسی دو گزارش کمابیش یکسان از دو قصیده می پردازد؛ یکی مربوط به ادبیات عرب و سده دوم هجری است و دیگری مربوط به ادبیات فارسی و سده سوم. طبق این دو گزارش، هارون الرشید و امیر نصر سامانی که مدتی ترک وطن کرده با شنیدن چکامه ای که رودکی و منصور نمری می گویند، با شتاب به موطن خود باز می گردند. قصیده رودکی به «بوی جوی مولیان» معروف است و قصیده نمری را «یاد بغداد» نامیده ایم. در این مقاله پس از یاد هر دو گزارش، به هم سنجی شکلی و محتوایی آن دو و تاثیر احتمالی یک راوی از راوی دیگر و عواملی که سبب شده دو قصیده در خلیفه عباسی و امیر سامانی موثر بیافتد، اشاره کرده ایم...ه سوم. طبق این دو گزارش، هارون الرشید و امیر نصر سامانی که مدتی ترک وطن کرده با شنیدن چکامه ای که رودکی و منصور نمری می گویند، با شتاب به موطن خود باز می گردند. قصیده رودکی به «بوی جوی مولیان» معروف است و قصیده نمری را «یاد بغداد» نامیده ایم. در این مقاله پس از یاد هر دو گزارش، به هم سنجی شکلی و محتوایی آن دو و تاثیر احتمالی یک راوی از راوی دیگر و عواملی که سبب شده دو قصیده در خلیفه عباسی و امیر سامانی موثر بیافتد، اشاره کرده ایم.
    کلیدواژگان: نمری، الرشید، رودکی، نصر
  • بهنام میرزابابازاده فومشی* صفحات 64-83
    در پژوهش های متعدد به ارتباط حافظ و امرسن اشاره شده است؛ در این پژوهش ها غالبا بر تاثیر حافظ بر امرسن و گاهی بر شباهت میان آن دو یا شیفتگی امرسن نسبت به حافظ تاکید شده است، اما آنچه مورد بررسی قرار نگرفته-است جنبه های تاریخی آن ارتباط و چرایی آن است. توجه به آمریکای قرن نوزدهم، جنبش ها و گفتمان های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی آن کشور پژوهش حاضر را به نتایج روشنگری رهنمون می شود. علاوه بر تلاش آمریکا برای خلق هویت ملی مستقل از بریتانیا، عزم امرسن برای ایجاد سنت ادبی متمایز از ادبیات بریتانیایی، نوجویی و آزاداندیشی او در استقبال از فرهنگ های غیراروپایی، جهان شمول بودن اندیشه های حافظ از یک سو و مشابهت های میان تعالی گرایی امرسن و عرفان حافظ از سوی دیگر زمینه را برای نزدیکی امرسن به حافظ در دوره ای خاص از تاریخ ادبیات آمریکا فراهم می کند. مجموعه این عوامل سیاسی، فرهنگی و ادبی چرایی و چگونگی اقبال امرسن به حافظ را در دوره شکوفایی ادبیات آمریکا آشکار می سازد.
    کلیدواژگان: حافظ، امرسن، اقبال ادبی، ملی گرایی ادبی
  • شیوا متحد *، کاووس حسن لی، حسین کیانی صفحات 84-119
    پژوهش حاضر کوششی جامعه شناسی_تطبیقی ست و جلوه هایی از تغییر در مناسبات اجتماعی را شرح می دهد که حاصل ورود مدرنیته به جوامع ایرانی و عربی است.
    این پژوهش ضمن توجه به واقعیت اجتماعی جامعه ی ایرانی و عربی، به چگونگی ورود نمادهای زنانه به شعر معاصر به عنوان یکی از شاخص های تحول اجتماعی می پردازد؛ چگونگی بهره گیری از مفاهیم زنانه، نمادها و اسطوره های زنانه در شعر عبدالوهاب البیاتی و احمد شاملو با نگاه به دفترهای شعری این دو شاعر بررسی و با یکدیگر مقایسه شده است.
    پژوهش در نهایت به این نتیجه می رسد که ورود نمادهای زنانه به شعر شاملو و بیاتی سرآغاز یک جریان نیست بلکه نتیجه ی تغییر مناسبات اجتماعی در دنیای مدرن است که سبب می شود نقش و جایگاه زن در دنیای مدرن دگرگون شود و نوعی تعادل میان نیروهای اجتماعی به وجود آید. در پرتو نمادهای زنانه شاعر بسیاری از مفاهیم اسطوره ای را زنده می کند و می کوشد نیمی از جامعه را که سال ها پنهان نگه داشته شده بود دوباره مطرح کند و این کاربرد یک کوشش فمنیستی نیست بلکه دمیدن روح لطافت به شعر معاصر و به عرصه آوردن و توصیف بخش پنهان جامعه است که در پرتو مدرنیته امکان ظهور یافته است و این تلاش ها هم در ادبیات فارسی و هم در ادبیات عربی نمونه هایی دارد.
    کلیدواژگان: بیاتی، شاملو، مدرنیته، جامعه شناسی ادبیات، زن
  • سمیه کاظمی نجف آبادی، محمد رحیمی خویگانی* صفحات 120-157
    در نیمه اول قرن بیستم با ترجمه ادب قدیم فارسی، نخستین گام های معرفی شعر و ادب فارسی به جهان عرب برداشته شد و در اندک زمانی شعرهای شاعران بزرگی چون فردوسی، مولوی، حافظ، سعدی، عطار، نظامی و خیام به زبان عربی نیز ترجمه و منتشر شد، زان پس، مترجمان عربی روی به سوی ترجمه ادبیات معاصر فارسی نهادند.
    با توجه به این که شناسایی روند ترجمه ادبیات فارسی در دوره معاصر، بیانگر چگونگی عملکرد مترجمان و نمایانگر چالش ها و راهکارهای ترجمه ادبیات معاصر فارسی برای حضور در عرصه جهانی است، پژوهش حاضر بر آن است که با تکیه بر روش توصیفی، جریان ترجمه شعر معاصر فارسی به زبان عربی را مورد کاوش و بررسی قرار دهد تا بدین وسیله بستر ارتباطات ادبی و فرهنگی بین دو زبان همچون سابق فراهم شود.
    یافته های این پژوهش بیانگر آن است که شعر معاصر فارسی در سال 1329ه.ش با ترجمه دیوان «پیام مشرق» توسط عبد الوهاب عزام به جهان عرب راه یافت. از سال 1379ه.ش روند ترجمه شعر سرعت گرفت و در سال های 1384ه.ش تا 1388ه.ش آثار بسیاری ترجمه و به جهان عرب ارائه شد؛ البته وضعیت ترجمه شعر در سال های اخیر با ضعف و رکود همراه شده است که توجه و تلاش دانشگاه ها، مراکز فرهنگی و موسسات نشر آثار را می طلبد تا به حمایت مترجمان همت گمارند و به ترجمه ادبیات فارسی، بیشتر توجه کنند.
    کلیدواژگان: شعر معاصر فارسی، زبان عربی، ترجمه، جهان عرب
  • عبدالله آلبوغبیش* صفحات 158-177
    ادبیات تطبیقی همچون سایر علوم، دارای مبانی نظری، اصطلاح شناسی و روش شناسی ویژه خود است. مکتب کلاسیک یا تاریخگرای ادبیات تطبیقی با روش هایی نظیر تاثیر و اقتباس، تصویرشناسی و ترجمه پژوهی کوشیده است متون ادبی را مطالعه و واکاوی نماید. مضمون شناسی و واکاوی کیفیت حضور یک مضمون یا چهره ای تاریخی یا اسطوره ای اولیه در متن ادبی یکی از این روش های پژوهشی است. پژوهش حاضر کوشیده است ضمن معرفی رهیافت مضمون شناسی و تبیین کیفیت کاربست آن در مطالعات تطبیقی، به تفاوت های ماهوی مضمون شناسی با نقد مضمونی، بینامتنیت و کهن الگو، بپردازد براساس پژوهش حاضر، رجوع به پیش متن ها، اثبات وجود پیوند تاریخی میان اساطیر اولیه و روایت های منظوم یا داستانی معاصر، استخراج جوانب مورد توجه از یک اسطوره در روایت معاصر و ابعاد فروگذاشته شده آن و تبیین علل و عوامل این مسئله، ارکان اساسی یک پژوهش مضمون شناسانه را شکل می دهند. در عین حال، این پژوهش با پیشنهاد کردن روشی ترکیبی در مطالعات مضمون شناسانه، بر این باور است که پژوهشگران امروزی با وجود توجه به عوامل برون متنی و تاریخی موجود در پژوهش مضمون شناسانه، می توانند به وجه ادبی متن نیر بپردازند و از رهگذر رمزگشایی از رمزگان نهفته در آن، میزان پیوند و ارتباط روایت معاصر را با الگوی اسطوره ای نشان دهند. این امر در وهله بعد ضمن زدودن استتیک موجود در چنین پژوهش هایی، جنبه ای دینامیکی به آنها خواهد داد.
    کلیدواژگان: ادبیات تطبیقی، مکتب کلاسیک، مضمون شناسی اسطوره ای، روایت معاصر
|
  • Page 0
  • Mahmoud Ordudari * Pages 1-14
    The story of “Oscar and the Lady in Pink” by the famous French novelist and fiction writer “Eric-Emmanuel Schmitt” concerns the spiritual journey of a little boy named “Oscar”, who suffers from leukemia and has been living in a French hospital for a long time. Oscar, being guided by an incredible nurse called “Mamie-Rose”, decides to write letters to God. In this story, Oscar and Mamie-Rose play the role of a naive spiritual traveler and a mentor, respectively. In Persian literature, also, there are some stories on spiritual journeys. The book Mantegh-al-tair (the language of birds), the classic work of the Persian poet Attar, represents a superb example in this case. The seven stages of spiritual journeys, mentioned in the book, include “quest, love, wisdom, independence, monotheism, amazement, indigence and death”. The present article aims at comparing the stages of spiritual journeys in the aforementioned great works. The major reason why the two works share several points of similarity, as far as the stages of spiritual journeys are concerned, is their religious background.
    Keywords: Attar, Schmitt, comparative literature, spiritual journey, spiritual traveler
  • Taebeh Amiriyan* Pages 15-44
    Naguib Mahfouz is an Egyptian writer, he has won literary Nobel Prize in 1988, he was influenced by Iranian Sufism approach. Although he was called as a realist Sufism, it seems they had not considered his Iranian reflections. He has written the imaginative story of journey of Ebn Fatomeh in Arabic which is a literary secret with a Sufism theme, as if reader feels that its language has been inspired by Manteq Al Tayr. Ebn Fatomeh is a hero. He is god's follower beside the group of birds of Manteq Al-tayr inquire to explore the visible fact in the journey. They pass seven lands which are comparable with Attar's seven lands Dar Al jebal and Ghaf Mountain but Mahfouz has compared them with a wondering person who is not able to access the fact easily. He has criticized Muslims political and social conditions and how they have gone further from real Islam and the oblivious end for this exploring visible journey.
    Keywords: Sufism, Rahleh Ebn Fattomeh, (Manteq Al-tayr) Attār, Naguib Mahfouz
  • Hoseiin Imaniyan * Pages 44-63
    There have always been similarities in literature of different nations. These similarities have sometimes been due to chance, imitation, or plagiarism. In fact, Arabic and Persian literature are so interwoven that they have caused such similarities. The present study aimed to examine two approximately identical reports of two odes: one Arabic ode by Mansour Nemerri (2nd Century) and one Persian ode by Roudaki (3rd century). According to these reports, Harun al-Rashid and Amir-Nasr Samani were influenced and encouraged by these odes to the extent that they returned home quickly. The Persian ode is known as “Bouye Jouye Moulian” in Persian literature, and the Arabic ode is named “Yade Baghdad” by the author of the present study. In doing so, the two odes were analyzed based on both form and content. In addition, we explored the possible influence of one narrator on the other narrator. Furthermore, the factors which contributed to the influence and encouragement of the two Amirs by the two odes were discussed. Considering the literary critics’ negative view of Arouzi Samarghandi and his trustworthiness, it could be concluded that he has copied the story of Roudaki and Amir Nasre Samani from the story of Harun al-Rashid and Mansour Nemerri.
    Keywords: Mansour Nemerri, Harun al-Rashid, Rudaki, Amir-Nasr Samani
  • Shiva Mottahed *, Kavoos Hasanli, Hosein Kiyani Pages 84-119
    This article is a comparative sociological study and it shows some effects of changes in social relations which is the result of modernity in iranian and arabic communities.
    This study inspects the Iranian and Arabic community and its deals with the female symbols as the one of social development indicators. Based on this, the use of female symbols and myths was assessed and compared in Abdol Vahab Albayati & Ahmad Shamlu’s poems.
    This study ultimately concludes that female symbol’s log in to poetry, not as a beginning of a course but it’s the result of a circulation which tries to change social relations and create a new balance between two powers in society. Addressing female symbols, in addition to give poet the possibility of addressing the mythical topics; is an attempt to empower the hidden half of the population that was held back for years. And this is not a feminist effort, but it’s blowing lyrics the spirit of gentleness and describes the hidden part of the community that would appear in the light of modernity and this effort has many examples in both Persian and Arabic literature.
    Keywords: Bayati, Shamlu, Modernity, Sociology of Literature, Woman
  • Somayeh Kazemi Najaf Abadi, Mohammad Rahimi Khouygani * Pages 120-157
  • Abdolah Alboghabish * Pages 158-177