فصلنامه نگرش های نو در جغرافیای انسانی
سال نهم شماره 4 (پیاپی 36، پاییز 1396)

گسترش بدون برنامه‌ریزی خانه‌های دوم در دهه اخیر اثرات گوناگونی در ابعاد مختلف از جمله تغییرات کالبدی در روستاهای بخش مرکزی شهرستان لاهیجان گذاشته است. در روستاهای مورد مطالعه اراضی کشاورزی یکی پس از دیگری از بین می روند و جای خود را به تیرچه و بلوک، تیرآهن و آجر می دهند. روش پژوهش از نوع توصیفی- تحلیلی است که برای جمع آوری داده ها از روش میدانی بصورت مشاهده، مصاحبه و تکمیل پرسشنامه استفاده شده است. نمونه آماری 30 روستای بخش مرکزی است که با استفاده از فرمول کوکران انتخاب شده اند و برای داده پردازی و تحلیل اطلاعات از نرم افزار آماری SPSS استفاده شده است. بالابودن هزینه تولید در مقایسه با درآمد حاصل از فروش محصولات کشاورزی، هجوم مهاجران غیربومی برای ویلاسازی و خانه های دوم به منظور استفاده از تعطیلات و یا اقامت دایم، موجب تغییرکاربری اراضی شالیزار، باغات چای و توتستان در روستاهای مورد مطالعه گردیده است. از مهمترین پیامدهای منفی خانه‌های دوم می توان به تشدید تغییرکاربری اراضی وباغات به واحدهای مسکونی، تغییرچشم اندازها و ناهماهنگی دربافت کالبدی و ناپایداری روستاهای مورد مطالعه اشاره نمود.

هدف مقاله پیش رو تحلیل نقش راهبردی ایران در تحولات سوریه به منظور ارایه ی مدلی برای توازن منطقه ای و نیز ارایه راهکارهایی برای سیاست خارجی کشورمان است. اهمیت استراتژیک روابط دوجانبه ایران و سوریه پای اغلب کشورهای عمده عرب، اروپای غربی و امریکا و اسراییل را به تحولات این کشور باز کرده است و بنابراین در جنگ داخلی سوریه روابط ایران و سوریه دیگر برخلاف گذشته محدود به سطح دو جانبه و ابعاد امنیتی و ضد اسراییلی نیست، بلکه می‌توان گفت که این دو کشور، یک محور را تشکیل داده اند، محوری که امریکا، اسراییل، اروپای غربی و اکثر جهان عرب را متوجه خود ساخته است. با توجه به این مقدمه سوال اصلی مقاله این است که نقش راهبردی ایران در تحولات سوریه چگونه است و دارای چه اهداف و چشم‌اندازی در سیاست خارجی است؟ علاوه بر این سوال اصلی سوالات فرعی دیگری نیز مطرح می شوند از جمله اینکه سوریه چه جایگاهی در منطقه خاورمیانه دارد؟ بازیگران منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای حاضر در تحولات سوریه کدام‌اند؟ نتایج این مقاله نشان می‌دهد که ایران در تحولات سوریه نقشی راهبردی دارد که این راهبرد در راستای توازن منطقه ای بوده و چشم‌انداز سیاست خارجی ایران را در منطقه تعیین می کند؛ بنابراین در این مقاله تلاش می‌شود با روش کیفی و با استفاده از منابع کتابخانه ای و نیز مقالات علمی و پژوهشی نقش راهبردی ایران در تحولات سوریه به منظور ارایه ی مدلی برای توازن منطقه ای و نیز ارایه راهکارهایی برای سیاست خارجی کشورمان تحلیل و تبیین گردد.

با افزایش جمعیت شهرها، کاربری‌های فضای سبز شهری مورد توجه بیشتری قرار گرفته است. از این رو هر چه شهرها بزرگ‌تر می‌شوند احساس نیاز به وجود فضای سبز برای بهره برداری مستقیم و نقش پالایش محیط روزبروز بیشتر می‌شود. در این پژوهش فضای سبز منطقه ده شهر تهران مورد بررسی قرار گرفته است. یکی از مهمترین اولویت‌های منطقه با توجه به کمبود سرانه فضای سبز و وجود بافت فرسوده و متراکم منطقه، اجرای طرح‌ها و برنامه‌های مختلف برای توسعه فضای سبز است یافته‌های پژوهش به روش توصیفی – تحلیلی و با استفاده از شیوه پیمایش میدانی به دست آمده است و بر اساس نتایج بدست آمده از مدل swot می‌توان گفت که فضای سبز منطقه ده از کمبود سرانه برخوردار است و از طرف دیگر جمعیت این منطقه در حال افزایش است و میزان فضای سبز منطقه با فضای سبز استاندارد مطابقت ندارد.

هدف این مقاله بررسی تاثیر سوء استفاده از اطفال در قاچاق مواد مخدر بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران است. سوال اصلی مقاله این است که سو استفاده از اطفال در قاچاق مواد مخدر چه تاثیری بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران می گذارد؟ علاوه بر این سوال اصلی سوالات فرعی دیگری نیز مطرح می شود از جمله اینکه جغرافیایی قاچاق مواد مخدر در کشورمان چگونه است؟ امنیت ملی چه رابطه ای با قاچاق مواد مخدر دارد؟ با توجه به این سوالات بایستی گفت که سو استفاده از اطفال در قاچاق مواد مخدر از چند بعد امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران را با چالش مواجهه می سازد: زیرا هم امنیت انتظامی و مرزی و هم کارآمدی قوانین داخلی و هم حمایت قوانین جمهوری اسلامی ایران از اطفال را ناکارآمد جلوه می دهد. با توجه به این مقدمه در این مقاله تلاش خواهد شد با استفاده از روش تحلیل کیفی موضوع سو استفاده از اطفال در قاچاق مواد مخدر و تاثیر آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران تحلیل و تبیین گردد. روش جمع‌آوری اطلاعات نیز کتابخانه‌ای و نیز استفاده از مقالات علمی - پژوهشی و آمار سازمان‌های مولی مانند نیروی انتظامی است.

تهیه طرح‌های ساختاری- راهبردی در شروع فعالیت در وزارت مسکن و شهرسازی در اواخر سال 1369 ارایه گردید و به عنوان اولین گام در ایجاد تحول در نظام شهرسازی کشور آغاز شد.. این طرح‌ها در پی دگرگونی تفکر عقلانی در سطح جهان پدید آمده و روند تهیه طرح‌های شهری کشور ما را نیز دگرگون ساخته‌اند. هدف اصلی پژوهش ارزیابی فرآیند تهیه طرح‌های ساختاری راهبردی در منطقه 11 شهر تهران محدوده راه آهن و چهار راه ولیعصر می‌باشد. تحقیق به روش توصیفی – تحلیلی و با استفاده از قضاوت کارشناسانه و از شیوه پیمایش میدانی به دست آمده و با استفاده از مدل swot عوامل داخلی و عوامل خارجی فرآیند تهیه طرح‌های ساختاری راهبردی محدوده پژوهش مورد تحلیل قرار گرفته و نتایج حاصل از پژوهش نشان می‌دهد برای محور میدان راه آهن تا چهارراه ولیعصر در سطح ساختاری راهبردی برنامهای ارایه نگردیده است.

شهرها، به‌عنوان پیچیده‌ترین ساخته‌ی دست بشر هستند که امروزه با رشد بی‌رویه جمعیت مواجه بوده و گسترش آن‌ها روی بسترهای پرمخاطره شدت گرفته است. یافته‌های علمی و تجربی نشان می‌دهد که بهترین راه مقابله با مخاطره، ارتقای تاب‌آوری سکونتگاهی در ابعاد مختلف می‌باشد. این مقاله، میزان تاب‌آوری شهری را با تاکید بر دسترسی به عناصر کالبدی حیاتی و موثر در شهر زنجان مورد ارزیابی قرار داده است. داده‌های به‌کاررفته، براساس معیارهای موثر در ارزیابی تاب‌آوری شامل: دسترسی به مرکز بهداشت، بیمارستان، پلیس و کلانتری، ایستگاه آتش‌نشانی، شبکه معابر، پارک و فضای سبز با استفاده از مدل تصمیم‌گیری چند معیاره تودیم، تحلیل گردیده‌اند. نتایج نشان می‌دهد که در 25 ناحیه شهری زنجان، طبق نقشه‌های موجود می‌توان گفت که نوعی تناوب و حتی تعارض در تاب‌آوری یا عدم تاب‌آوری نواحی وجود دارد زیرا که در هیچ‌کدام از نواحی، ثبات در تاب‌آوری وجود ندارد و هیچ ناحیه‌ای در ارزیابی همه معیارها، تاب آور نشان نمی‌دهد. به‌طور دقیق مطابق یافته‌های مقاله؛ در نقشه‌های دسترسی به بیمارستان، مرکز بهداشت، پلیس و ایستگاه آتش‌نشانی؛ به‌طور مشترک محله‌های صفا و کوچه مشکی، الهیه؛ فرهنگ، سعدی وسط، حسینیه و آشاغی چارراه، اسلام‌آباد، ترانس و بی‌سیم با میزان تاب‌آوری بالا و محله‌های نصر، گلشهر، وحیدیه و پونک با تاب‌آوری بسیار ضعیف ارزیابی گردیدند و در نقشه‌های دسترسی به شبکه معابر، پارک و فضای سبز، به‌طور مشترک محله‌های آزادگان، گلشهر، وحیدیه، پونک، شهرآرا، کارمندان و علوم پایه با میزان تاب‌آوری بالا و محله‌های فاطمیه، حسینیه و آشاغی چارراه، الهیه، اسلام‌آباد، ترانس و بی‌سیم با تاب‌آوری بسیار ضعیف مورد ارزیابی قرار گرفتند.

رشد سریع جمعیت شهرتهران باعث ایجاد هرج و مرج در کاربری زمین و تبدیل اراضی کشاورزی و باغات به مناطق مسکونی و صنعتی و در نهایت توسعه ناموزون گردیده. چنین فرآیندی منطقه یک را با مشکلات عدیده‌ای در رابطه با وجود کاربردها و دسترسی به آنها مواجه کرده. روش تحقیق در پژوهش از نوع توصیفی– تحلیلی می‌باشد و با اسفاده از روش اسنادی و کتابخانه‌ای به جمع آوری اطلاعات پرداخته و با استفاده از تکنیک swot اطلاعات را تحلیل نموده و در نتیجه اولویت بندی با خدماتی چون کاربری‌های فرهنگی، درمانی، ورزشی، اداری، تاسیسات و تجهیزات شهری و تجاری می‌باشد از راهکارهایی که در راستای تغییر کاربری اراضی شهری در منطقه یک قابل توجه است می‌توان با چشم پوشی کردن از کاربری اراضی بایر و انتقال اراضی صنعتی و نظامی و اختصاص آن به کاربری خدماتی کمبود خدمات رفاهی منطقه را جبران نمود.

بررسی جایگاه و اهمیت سازمان میادین شهرداری تهران با عرضه روزانه بیش از 2000 تن مواد غذایی به 500 هزار مشتری به عنوان بزرگترین شبکه عرضه محصولات کشاورزی و مواد غذایی و متولی مایحتاج اساسی مردم تهران با بکارگیری اقوام (اکراد) با پیشینه سیاسی با توجه به تحولات خاورمیانه و خط مشی‌های خشونت آمیز مانند تروریسم وتهدیدهای بیولوژیکی و غذایی، امری ضروری به نظرمی رسد. این پژوهش با روشی توصیفی– تحلیلی بوده و گردآوری داده‌ها نیز برمبنای روش کتابخانه‌ای و اینترنتی می‌باشد. هدف این پژوهش بررسی اهمیت سازمان میادین و نقش فراوانی اکراد در آن با آگاهی از تحولات منطقه می‌باشد، با این فرض که این فراوانی، بدون توجه به شاخص‌هایی مانند پیشینه‌های سیاسی (حزب کومله، حزب دموکرات، پژاک)، عدم تجانس فرهنگی، محرومیت‌های اقتصادی، بحران‌های قومی، سیاست‌های چالش برانگیز کشورهای خاور میانه، تحریک اقوام و تهدید از سوی دشمنان منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای جهت استقلال طلبی و واگرایی، بی برنامگی و رفتارهای سلیقه‌ای داخلی، درکنار اهمیت ژیوپلیتیکی کشور و...، نیازمند بازنگری می‌باشد. چرا که می‌تواند تمامیت ارضی، انسجام و امنیت ملی را مورد هدف قرار دهد. اگرچه این اقوام در طول تاریخ با تکیه بر عناصر پایدار همگرایی قومی، حافظ مرزها و تداوم دهنده‌ی هویت کشور بوده است. بنابراین تدوین یک استراتژی راهبردی و توجه به عوامل اجتماعی فرهنگی و اشتراکات قومی، توسعه منطقه و تلاش جهت فقرزدایی درکنارراهکارهای سیاسی و امنیتی کارگشا خواهد بود.

یکی از فاکتورهای مهم در اداره کردن و مدیریت نواحی سکونتی شهری سنجش کیفیت محیط می‌ باشد. کیفیت محیط‌های مسکونی موضوعی مهم در مدیریت شهرها به ویژه کلانشهرها است. علاوه بر این امروزه با توسعه تکنولوژی روز به روز بر اهمیت توجه به کیفیت محیط‌ها به ویژه محیط‌ های مسکونی (که 60 درصد و گاهی هم بیشتر از مساحت شهر را اشغال کرده است) بیشتر می شود. نوع پژوهش، از نظر هدف کاربردی و توسعه‌ ای، از نظر روش انجام تحقیق، توصیفی - تحلیلی می‌ باشد. ویژگی‌های سن، جنس، سطح تحصیلات، رضایت اقتصادی  و وضعیت سلامت به عنوان ویژگی‌ های فردی و مستقل در این زمینه شناسایی شده‌ اند، تا تاثیر آنها بر رضایت مندی از کیفیت محیط مورد تحلیل قرار گیرد. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران با در نظر گرفتن فرضیه حداکثر ناهمگنی، برای محدوده مورد نظر 384 نفر محاسبه شد. به منظور تحلیل داده‌ ها و محاسبه از روش‌های آماری نظیر توزیع فراوانی، آزمون تک نمونه‌ ایT،ضریب همبستگی اسپیرمن، فیوکرامر، رگرسیون و آزمون دوربین واتسون استفاده شده و برای تحلیل نتایج داده‌ ها از نرم‌ افزار SPSS بهره گرفته شده است. نتایج پژوهش نشان می‌ دهد که متغیر جنسیت در ادراک محیط تاثیرگذار است، وضعیت تاهل در هر دو جامعه مورد تایید قرار گرفته است ولی رضایت اقتصادی تنها در محله عامری رضایت بخش نبوده است و تایید می‌ شود، در حالیکه تاثیر همین عامل در محله کیانپارس رد شده است. نتایج تحلیل رگرسیونی نشان می‌ دهد که بعد مشارکت اجتماعی در امور شهری و بعد سلامت جسمانی در هر دو محله باعث نارضایتی از کیفیت محیط زندگی شده است. میزان این نارضایتی در محله عامری بسیار بیشتر از محله کیانپارس می باشد. پیشنهاد می‌ شود شبکه ای از فضاهای باز و فضاهای تفریحی، گذران اوقات فراغت، ورزشی و گردشگری و سیستم حمل و نقل عمومی و همگانی، خدمات و تسهیلات، فعالیت های فرهنگی  و آموزشی در محلات مسکونی برای ارتقاء کیفیت زندگی ساکنان توسعه یابد.

رفتار انسان با محیط و با هم نوع است که تعیین کننده پایدار بودن و یا نبودن توسعه است. یکی از محیط‌هایی که توسعه پایدار در ان بسیار مهم است محیط کلان‌شهرها است. در این محیط‌ها شاهد تجمع و تراکم جمعیتی زیادی هستیم و در نتیجه بهره‌برداری‌های بیش از ظرفیت فشار زیادی به محیط وارد می‌شود. با توجه به این مقدمه است که در کنار قانون و مدیریت و سیاست‌گذاری، اخلاق شهروندی از اهمیت بالایی برخوردار می شود. هدف این مقاله بررسی نقش اخلاق شهروندی در توسعه پایدار کلان‌شهر تهران است. روش این مقاله کیفی بوده و برای گردآوری داده های پژوهش از منابع کتابخانه ای استفاده شده است. روش تجزیه و تحلیل اطلاعات نیز توصیفی تحلیلی است. یافته های مقاله نشان می دهد که توسعه پایدار کلان‌شهرها به چیزی بیش از برخورد قانونی و قهری و مدیریت و سیاست‌گذاری نیاز دارد. بی‌شک با مدیریت و برنامه ریزی می‌توان به توسعه دست‌یافت اما توسعه پایدار چیزی فراتر از مدیریت و برنامه‌ریزی است. بی‌شک بالاترین فناوری ها در کنار به علمی‌ترین مدیریت‌ها اگر با همراهی و مشارکت اخلاقی شهروندان همراه نباشد چیزی بیشتر از بوروکراسی مدیریتی نخواهد بود. درک مسئولیت در قبال محیط زندگی و تعهد اخلاقی نسبت به محیط و آیندگان است که پایداری زندگی را در کلان‌شهر تهران تضمین می‌نماید. البته برنامه ریزی برای ارتقای اخلاق شهروندی با توجه به نقش آن در توسعه پایدار خود مقوله‌ای است مهم و نیازمند برنامه‌ریزی از سوی همه نهادها و سازمان‌های متولی مدیریت و برنامه‌ریزی شهری.