دو ماهنامه شهرنگار
پیاپی 81 (فروردین 1396)

امروزه شرکت ها، سازمان ها، موسسات و ارگان های مختلف بعضا مختلف ارائه می دهند تا شهروندان با توجه به دسترسی های دلخواه خود، از سرویس موردنظر استفاده نمایند. با توجه به گسترش فناوری های نوین در عرصه ارتباطات و رشد جمعیت کلان شهرها و همچنین آسان سازی جهت استفاده شهروندان از خدمات شهری، لزوم ایجاد بسترهای مختلف در ارائه خدمات شهری با صرف کمترین هزینه زمانی و کاهش سفرهای درون شهری همواره از مهم ترین دغدغه های مدیریت کلان شهرها بوده است. در این بین نقش خدمات الکترونیک در رفاه حال شهروندان و همچنین کنترل، مدیریت و نظارت دقیق نهاد مسئول بر خدمات ارائه شده بسیار مهم بوده که در سال های اخیر به این امر توجه بیشتری شده است. معرفی شهر هوشمند، آشنایی با خدمات الکترونیک، توسعه صنعت پرداخت، سرویس های الکترونیکی شهرداری تهران و نگاهی بر آمار و ارقام میزان استفاده شهروندان از خدمات غیرحضوری از مهمترین مواردی است که در این مقاله به آن خواهیم پرداخت.

مدیریت یکپارچه شهری در بخش نگهداشت یکی از نیازهای اساسی در مدیریت زیرساخت های یک در پیاده سازی چنین سامانه ای کلان شهر است. چالش اساسی در این زمینه، موانع موجود و ریسک های مترتب است.
در این پژوهش، پس از تبیین تجربه شکست در پیاده سازی سامانه های نگهداشت شهر در چند کلان شهر ایران، چالش های موجود در پیاده سازی یک سامانه جامع هوشمند مدیریت شهری در ایران موردمطالعه و تحلیل قرارگرفته است. تجربه موفق در پیاده سازی و راه اندازی سامانه نگهداشت کلان شهر دستمایه این پژوهش قرارگرفته است تا آسیب شناسی بهره برداری سامانه های 1395تهران «سامن» در سال مدیریت شهری در ایران مورد تحلیل قرار گیرد. در این مقاله آسیب شناسی سه پارامتر اصلی در راه اندازی یک ) ساختار مدل نرم افزار (در 2 )مدل های ارزیابی عملکرد در حوزه نگهداشت شهر، 1سامانه هوشمند شامل: ) روش پیاده سازی آن ارائه شده است. برای تبیین میزان و اهمیت 3دو بخش برداشت و تحلیل اطلاعات) و هر یک از موانع و چالش های رودرروی این سامانه، پیاده سازی و ارزیابی آن در چند ناحیه شهر تهران مورد ارزیابی قرار گرفت. برای تحلیل اطلاعات، ابتدا کمیته ای از خبرگان دانشگاهی و صنعتی تشکیل گردید و با ، هر یک از چالش ها تحت پوشش در هر حوزه توسط متخصصان و خبرگان وزن دهی AHPاستفاده از روش راهکارهای شد. سپس وزن های به دست آمده نرمال سازی و چالش های ارزیابی شده اولویت بندی شدند. نهایتا برون رفت از چالش ها و راه های موثر در پیاده سازی سامانه های هوشمند در کلان شهر ها حاصل آمد.

یکی از روش های افزایش ایمنی و کاهش تصادفات، شناسایی نقاط حادثه خیز است. در سال های اخیر، با توجه به قابلیت نمایش مکانی، تهیه بانک اطلاعاتی و تجزیه و تحلیل آن، سیستم اطلاعات جغرافیایی ) بسیار مورد توجه قرارگرفته است. بسیاری از کشورها با بهره گیری از این سیستم، گام های موثری GIS( در شناسایی نقاط حادثه خیز و برنامه ریزی جهت کاهش تصادفات برداشته اند. معاونت حمل ونقل و ترافیک تهران با همکاری پلیس راهنمایی و رانندگی تهران در قالب پروژه مطالعاتی، اقدام به ثبت 11شهرداری منطقه نموده است.
در ArcGIS10.3 کلیه تصادفات(فوتی، جرحی و خسارتی) با دقت مکانی مناسب در نرم افزار پرداخته شده است. از آن جا که در این روش اطلاعات 11 این مقاله، به بررسی شش ماهه تصادفات در منطقه تصادفات به صورت نقطه ای وارد می شود، امکان شناسایی نقاط حادثه خیز را فراهم می آورد که در گذشته به دلیل فقدان این گونه اطلاعات، آگاهی از آن بدرستی میسر نبود. نتایج این بررسی نرخ بالای تصادفات منجر به جرح و فوت را برای عابران و موتورسیکلت سواران و تصادفات منجر به خسارت را برای خودروهای سواری نشان می دهد.
عدم رعایت حق تقدم، عدم توجه کافی به جلو و تغییر مسیر ناگهانی از مهمترین دلایل تصادفات در این منطقه می باشد.

امروزه از مدل های تحلیل تصادفات متفاوتی در دنیا استفاده می گردد که یک نمونه از آنها مدل پیشگیرانه برای معابری که هنوز افتتاح نشده اند صورت می پذیرد اما در این مطالعه از این مدل برای مشخص کردن میزان بحرانی بودن معابر از منظر تصادفات استفاده شده است. در این تحقیق سلسله مراتب شبکه معابر، ، الگوریتم AHPشیب و روسازی از جمله معیارهای اصلی بودند که با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی تحلیل صورت GIS در سیستم اطلاعات جغرافیایی OVERLAY، با توابع همپوشانی SAآنالیز مکانی پذیرفت. نتایج بدست آمده از این تحقیق حکایت از وضعیت نامطلوب شبکه معابر و یا مطلوبیت نسبی آن دارد ) وضعیت کل شبکه 1بخصوص معابر شمالی جنوبی این منطقه. خروجی نهایی در دو گروه ارائه گردیده است. ) تحلیل به تفکیک معابر منطقه و در نهایت نیز معابر بحرانی و خیلی بحرانی منطقه 2منطقه مورد مطالعه مشخص گردیده است.

امروزه استفاده اثربخش از فضای مجازی در راستای ارائه خدمات بهتر و بیشتر، توسط دولت و سایر نهادها از جمله شهرداری ها یکی از ابزارهایی است که به شدت مورد توجه قراردارد. شهرداری تهران یکی در این حوزه فعالیت می نماید و خدمات الکترونیکی خود را در بستر 1386از نهادهایی است که از سال ساب پرتال ها به مردم عرضه می نماید. به همین دلیل مقاله حاضر به ارائه راهکارهای ارتقاء اثربخشی ساب پرتال های شهرداری تهران پرداخته است. برای رسیدن به هدف اصلی مقاله، از تکنیک مصاحبه عمیق استفاده شده است. در این راستا، با انجام ده مصاحبه با راهبران ساب پرتال ها، داده های لازم گردآوری شده است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که نبود سیاست گذاری و برنامه ریزی های یکپارچه در حوزه ساب پرتال ها، محدودیت های آموزشی در استفاده از ابزارهای فنی، نبود آموزش های ضمن خدمت و محدود بودن اختیارات راهبران و نداشتن قدرت انجار کار متناسب با وظیفه اجرایی، مشخص نبودن جایگاه این ساب پرتال ها در بین مخاطبان، از جمله موانع رشد و اثربخشی این ساب پرتال ها بوده است و در صورت رفع این موانع، شاهد ارتقاء اثربخشی و خدمت رسانی بیشتر و بهتر این ساب پرتال ها به شهروندان خواهیم بود.

رشد جمعیت، گسترش شهرنشینی و به ویژه افزایش استفاده از خودروهای شخصی در دهه های اخیر و به تبع نقلی و زیست محیطی نقلی سفرکنندگان، منجر به مشکلات جدی اقتصادی، حمل و آن پیچیدگی رفتار حمل و در تمام نواحی شهر تهران شده است.یکی از موثرترین شیوه های کاهش مشکلات فوق، مدیریت صحیح تقاضا وشناخت درست و بهنگام الگوهای تقاضای سفر می باشد.با توسعه سیستم های نوین فناوری و همه گیری آن، شیوه های سنتی پیش بینی الگوهای سفر می تواند به تدریج با روش های نوین و بهنگام جایگزین شوند.در این مقاله، به بررسی شیوه های برآورد ماتریس تقاضای سفر شهری با استفاده از داده های موقعیت مکانی شبکه تلفن همراه پرداخته می شود. در این بررسی با مروری بر جدید ترین مطالعات انجام شده در خصوص برآورد الگوهای رفتاری و حرکتی بر اساس داده های تلفن همراه، نتایج حاصل از یک بررسی اولیه بر روی تعدادی از کاربران تلفن همراه که داده های مکانی آنها به مدت یک هفته برداشت شده است ارائه می گردد. نتایج این بررسی نشان می دهد که بسته به نوع، تعداد و دقت داده های تلفن همراه می توان مدلهای رفتاری سفر را با دقت قابل قبول و به صورت بهنگام تدوین نمود.

با توجه به پیچیده بودن محیط شهری، عدم تطابق طرح ها و برنامه های شهری متمرکز سازمانها با نیازها و خواسته های شهروندان و غیره، نیاز به مشارکت شهروندان در حل مشکلات، برنامه ریزی و تصمیم گیری های شهری می باشد. در مدیریت شهری نوین و در جهانی که به طور فزاینده ای به سمت شهر هوشمند گام بر ) بستر کارآمد و GIS می دارد، مشارکت شهروندی جایگاه والایی دارد. سیستم های اطلاعات جغرافیایی ( موثری را برای مشارکت شهروندان در حل مشکلات شهری ایفا می نمایند. تاکنون ارگان های مدیریت شهری در GIS (مانند شهرداری ها) فعالیت ها و اقدامات گسترده ای را در راستای بکارگیری فن آوری های مبتنی بر حل مشکلات شهری انجام داده اند، ولی این اقدامات با هدف متمرکز و سازمانی صورت پذیرفته و بستری مکان-مبنا برای تعامل و مشارکت موثر شهروندان در حل مشکلات شهری موجود نمی باشد. این مقاله در شهروند-محور را به GISراستای بسترسازی زمینه حضور شهروندان در حل مشکلات شهری، بکارگیری شهروند- محور بستر و ابزارهای مکانی GIS در مدیریت شهری معرفی می نماید. GISعنوان نسل جدید توانمند و موثری را به منظور مشارکت واقعی شهروندان بدون حضور فیزیکی آنها در اداره امور شهری فراهم می نماید.

مقاله حاضر به دنبال پاسخگویی به دو سوال اصلی است.فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی در بین شهروندان چه جایگاهی دارد؟ آیا فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی زمینه رشد مشارکت آنلاین شهروندان را در حوزه های مختلف مشارکت (اقتصادی، سیاسی- فرهنگی، اجتماعی) فراهم می کنند؟ برای پاسخ به پرسش نخست، فناوری اطلاعاتی و ارتباطی را از دو بعد کمیت وکیفیت استفاده ،مورد بررسی قرار گرفته است.در بعد کمی به سابقه، میزان، مدت استفاده، عضویت و امکان دسترسی شهروندان اشاره شده و در بعد کیفی به میزان اشاره دارد.برای پاسخ به پرسش دوم از بعد عملی بررسی ICTاستفاده، نوع کاربری ،مهارت استفاده از شده و به نقش فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی بر رفتار مشارکتی،سازکار و نحوه مشارکت در حوزه های فرهنگی –سیاسی ،اجتماعی،اقتصادی بررسی شده است.این مطالعه به روش کمی انجام شده.جمع آوری صورت گرفته است.بررسی spssاطلاعات در غالب پرسشنامه محقق ساخت و با تکنیک تجزیه و تحلیل نقش فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی در رشد مشارکت شهروندی آنلاین از دلایل اساسی انتخاب این تکنیک است.جامعه آماری این پژوهش دانشجویان دانشگاه مازندران می باشد.روش تحقیق پیمایشی و ابزار به کار رفته پرسشنامه محقق ساخته می باشد. نتایج تحقیق مبین این نکته است که میزان استفاده شهروندان از فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی در بعد کمی در سطح بالا و در بعد کیفی درسطح متوسط وپایین قرار دارد. و همچنین میزان مشارکت الکترونیکی شهروندان در بعد کلی در سطح بالا قرار دارد. اما مشارکت الکترونیکی شهروندان در حوزه فرهنگی- سیاسی، اجتماعی در سطح پایین و در حوزه اقتصادی در سطح بالا قرار دارد. نتایج حاصل از آزمون فرضیات اصلی نشانگر این امر می باشد که با توجه به سطح پایین استفاده شهروندان از فناوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطی بین استفاده ازفناوری های اطلاعاتی،ارتباطی و مشارکت آنلاین شهروندان رابطه وجود دارد. همچنین وجود رابطه بین فناوری های اطلاعاتی، ارتباطی و عرصه های مختلف مشارکت شهروندان یعنی مشارکت فرهنگی - سیاسی ومشارکت اجتماعی و مشارکت اقتصادی آنلاین شهروندان رابطه مستقیم و مثبت وجود دارد.مهم ترین یافته های حاصل از پژوهش نشانگر این می باشد که اگر چه فناوری های اطلاعاتی ،ارتباطی زمینه رشد مشارکت آنلاین را در عرصه های مختلف برای شهروندان فراهم کرده است. اما بیشترین میزان مشارکت مربوط به عرصه اقتصادی بوده و در سایر عرصه ها میزان مشارکت در سطح پایین بوده است.

ترویج فرهنگ استفاده از وسایل حمل و و توسعه روزانه شبکه حمل ونقل عمومی، و بالطبع بررسی ابعاد مختلف این موضوع از سوی مدیران شهری گردیده. راه آهن شهری (مترو)، به عنوان یکی از ارکان اصلی و مهم در این حوزه است تاجایی که یکی از شاخص های توسعه یافتگی شهر ها نیز محسوب می شود. خطوط مترو نقش به سزایی را در تعیین رفتار شهروندان در سفرهای درون شهری ایفا می کند. مطالعه ی رفتار سفرهای درون شهری جهت توسعه ایستگاه های جدید مترو، قبل و بعد از راه اندازی ایستگاه از اهمیت به سزایی برخوردار است. در این پژوهش تعداد مسافران مترو های جدید مورد در گذر زمان، متناسب با حجم سفرها در ایستگاه های قبلی و با درنظر گرفتن افزایش ایستگا ه مطالعه قرار گرفته است. این مهم به کمک تحلیل اطلاعات حاصل از تراکنش های تولید شده کارت بلیت الکترونیک انجام شده است. هر تراکنش به منزله یک سرویس ارائه شده برای جابه جایی در این شبکه حمل ونقل است. نتایج بررسی این تراکنش ها نشان دهنده رفتار تقاضای سفر درون شهری با شبکه حمل ونقل ریلی ) و تاثیر قابل توجه تعداد مسافران جدید (جذب مسافران) 1395 تا 1391 سال (4(مترو) است که در بازه زمانی در اثر افتتاح و بهره برداری از ایستگاه های: میدان منیریه، میدان راه آهن، جوادیه، زمزم و آزادگان می باشد.