فصلنامه کتابداری و اطلاع رسانی
سال نوزدهم شماره 2 (پیاپی 74، تابستان 1395)

هدف پژوهش: هدف این پژوهش بررسی کارکرد آموزشی و کتاب پردازی صوفیان به عنوان کانون های استنساخ در دوره های مختلف تاریخی و نحوه و میزان پراکندگی وتنوع آن مراکز وگرایش موضوعی آنهاست.
روش پژوهش: این تحقیق به روش پیمایشی با رویکرد توصیفی _ تحلیلی انجام شده است؛ به این نحوکه اطلاعات اولیه استخراج شده از فهرست ها در چک لیست درج و سپس اطلاعات مطابق با پرسش های تحقیق دسته بندی و در جدول ها ارائه شده و در آخر نتایج به دست آمده تحلیل و بررسی گردیده است.
جامعه آماری پژوهش: جامعه آماری تحقیق تعداد 300.000 نسخه خطی فهرست شده در کتابخانه های ایران منتشر شده در 34 مجلد فهرستگان نسخه های خطی ایران (فنخا) است.
اصالت اثر: تاکنون درباره کارکرد آموزشی مراکز مرتبط با صوفیان به عنوان کانون های استنساخ کتاب های خطی با استناد به نسخ خطی موجود در کتابخانه های ایران یا هر کشور دیگر، پژوهشی انجام نشده است.
یافته های پژوهش: نخست،کتابت در مراکزی با عنوان «خانقاه» وسپس «زاویه» بیشتر از مراکز دیگر صوفیان بوده و بیشتر نسخه های کتابت شده در خانقاه ها مربوط به ایران و سپس مصر است. دوم، بیشترین فراوانی موضوعی نسخه های کتابت شده در کانون های صوفیان، مربوط به عرفان و تصوف و سپس دیوان شعرا، فلسفه و منطق است. سوم، بیشترین فراوانی کتابت نسخه های مورد پژوهش در قرن هشتم ه .ق و سپس در قرن نهم و کمترین آن مربوط به قرن هفتم ه .ق است. چهارم، بیشتر نسخه های تالیف شده در کانون صوفیان در زاویه ها وخانقاه ها بوده است.

با ظهور وب2، یکی از ابزارهایی که امکان تعامل بیش تر کاربران با نظام های کتابخانه ای را فراهم می سازد، برچسب گذاری اجتماعی است که کمتر مورد توجه قرار گرفته است. در این مقاله این ابزار وب2 از دیدگاه منابع کتابخانه ای مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
روش پژوهش: این مقاله از نوع مروری است و از بررسی متون تخصصی موجود، وب سایت ها و اپک های کتابخانه ای به کارگیرنده برچسب گذاری ها برای ارائه مطالب استفاده شده است.
یافته ها و امروزه در فهرست های پیوسته عمومی (اپک) فراوانی از برچسب گذاری اجتماعی استفاده می شود. بر این اساس یک قابلیت جستجوی جدید بر مبنای برچسب های داده شده به منابع به اپک ها اضافه می شود که به غنای بیش تر فهرست ها کمک می کند. چالش هایی نیز در این مسیر وجود دارد که شامل تاثیرپذیری برچسب ها از علایق، نیازها و مهارت های کاربران، نبود کنترل، مشکلات زبانی و نگارشی و اضافه بار اطلاعاتی حاصل است.استفاده از برچسب گذاری اجتماعی در جستجوی موضوعی به معنای حذف نقش کتابدار از فرایند سازماندهی اطلاعات نیست، بلکه لازم است کتابدار متخصص به عنوان یک ناظر عمل کند و راه را برای بالا بردن رضایت کاربران هموار سازد.

هدف پژوهشگران بررسی وضعیت نمایه سازی مجله های انگلیسی زبان دانشگاه تهران در پایگاه های استنادی بین المللی است. بنابراین، فرایند گزینش در دو پایگاه اسکاپوس و وب‏آف‏ساینس به دقت بررسی شده و مجله ها بر اساس معیارهای به دست آمده اعتبارسنجی شده اند تا نقاط ضعف مجله های انگلیسی زبان دانشگاه تهران برای نمایه سازی در این پایگاه ها مشخص شود.
نوع پژوهش کاربردی و روش آن پیمایشی است و مجله ها با رویکرد توصیفی ارزیابی شده اند. در این پژوهش برای ارزیابی مجله های انگلیسی زبان دانشگاه تهران از روش تحلیل استنادی و روش مشاهده مستقیم با ابزار سیاهه وارسی استفاده شده است.
معیارهای اصلی برای استانداردسازی مجله ها به منظور نمایه سازی در پایگاه های بین المللی در چهار قلمرو«اطلاعات کلی» (معیارهای حداقل)، «خط مشی»، «دسترسی برخط» و «موقعیت» طبقه بندی شدند که برای هر معیار شاخص های قابل اندازه گیری تعیین شد. در بررسی مجله ها، با توجه به این معیارها، تا زمان اجرای پژوهش فقط دو مجله توانستند معیارهای حداقل را به طور کامل رعایت کنند. اشکال‏های اساسی مجله ها به ترتیب شامل نداشتن فرایند داوری و نوع همترازخوانی، رعایت نکردن نظم انتشاراتی، مشخص نبودن اصول اخلاقی نشر و تنوع پایین نویسندگان و هیئت تحریری مجله هاست. از جمله نقاط قوت آنها وبگاه انگلیسی، دسترسی برخط به متن کامل مقاله ها و داشتن شماره استاندارد بین المللی را می توان نام برد.
به طور کلی میزان رعایت شاخص های چهار قلمرو مورد ارزیابی مجله های انگلیسی زبان دانشگاه تهران برای پذیرش در پایگاه های بین المللی 67% است. با مشخص شدن نقاط قوت و ضعف مجله ها، راهکارهایی برای ناشران، سردبیران و مسئولان سیاست گذاری ارائه شده است تا بتوانند سطح انتشار خود را به معیارهای مورد نظر پایگاه های نمایه سازی بین المللی نزدیک و امکان حضور در سطح بین المللی را پیدا کنند.

«اکولوژی اطلاعاتی» به تاثیر محیط بر عناصر اطلاعاتی یا تاثیر عناصر اطلاعاتی بر محیط و تعامل میان عناصر اطلاعاتی در بستر و محیط اشاره می کند. در این پژوهش از این اصطلاح به عنوان فعل وانفعال ها (واکنش) مقوله های موضوعی استفاده شده است. بنابراین، در شناسایی اکولوژی اطلاعاتی، فعل وانفعال ها مقوله های موضوعی علم اطلاعات و دانش شناسی با مقوله های موضوعی دیگر، فناوری اطلاعات و ارتباطات در سال های 1380-1390 به تفکیک مجله های علم اطلاعات و دانش شناسی، شناسایی شده است.
روش شناسی: روش پژوهش تحلیل محتوای کمی است که به شناسایی مقوله های موضوعی 2510 مقاله در 9 مجله علم اطلاعات و دانش شناسی نمایه شده در پایگاه ISC پرداخته شد. ابزار گردآوری داده ها «طرح طبقه بندی مقوله های موضوعی علم اطلاعات و دانش شناسی بود که به وسیله پنل دلفی در دو مرحله تایید شد. روش آماری تجزیه وتجلیل داده ها برای پاسخ به سوال های پژوهش، فراوانی و درصد فراوانی و مشخص شدن تفاوت ها، از آزمون تحلیل واریانس یک طرفه (ANOVA) استفاده شده است.
نتایج حاصل از داده ها نشان داد تمامی مقوله های موضوعی علم اطلاعات و دانش شناسی با مقوله های موضوعی دیگر فعل وانفعال داشته اند و فعل وانفعال مقوله های موضوعی با فناوری اطلاعات و ارتباطات سهم بیشتری را به خود اختصاص داده است. در مقابل، فعل وانفعال مقوله های موضوعی دیگر در حوزه های مختلف علوم، سهم کمتری را دربرگرفته است. همچنین نتایج دیگر تحقیق حاکی از مقایسه فعل وانفعال های مقوله های موضوعی در فناوری اطلاعات و ارتباطات به تفکیک مجله ها نشان داد فعل وانفعال مقوله های موضوعی با فناوری اطلاعات و ارتباطات در مجله های «کتابداری و اطلاع رسانی آستان قدس رضوی»، «پژوهش نامه مدیریت و پردازش اطلاعات»، «تحقیقات کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاهی _ دانشگاه تهران»، «تحقیقات اطلاع رسانی و کتابخانه عمومی» و «اطلاع شناسی» در دوره زمانی دوم (1385-1390) بیشتر از دوره زمانی اول (1380-1384) است و در مجله «مطالعات ملی کتابداری و سازماندهی اطلاعات (فصلنامه کتاب)» در دو دوره زمانی، فعل وانفعال مقوله های موضوعی با فناوری اطلاعات و ارتباطات به طور یکسان وجود دارد و تفاوتی بین دو دوره زمانی وجود نداشت. همچنین داده ها نشان داد مجله های «دانش شناسی»، «پژوهش نامه کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه فردوسی مشهد» و «مطالعات کتابداری و علم اطلاعات» در دوره دوم زمانی متاثر از فناوری اطلاعات و ارتباطات هستند. بنابراین، نتایج نشان دهنده اکولوژی اطلاعات مقوله های موضوعی علم اطلاعات و دانش شناسی است که تحت تاثیر محیط (بوم) خود هستند و در جهت تکامل و تداوم در محیط زیستی خود در تعامل با محیط و مسائل مختلف مرتبط، به ویژه فناوری اطلاعات و ارتباطات هستند.

هدف پژوهش حاضر، شناسایی تفاوت آیکون های مطلوب و نامطلوب بخش جستجوی نرم افزارهای جامع یکپارچه کتابخانه دیجیتال آذرسا، سیمرغ و نیکا از نظر سطح آشنایی و معناداری آنهاست.
روش پژوهش پیمایشی است. جامعه پژوهش تمامی دانشجویان مقطع کارشناسی دانشگاه شیراز را شامل است. ابزار پژوهش متشکل از دو پرسش نامه محقق ساخته برای تعیین سطح مطلوبیت آیکون ها و میزان آشنایی و معناداری آنهاست.
بر اساس یافته های پژوهش، تفاوت معناداری میان آیکون های مطلوب و نامطلوب از حیث سطح آشنایی و معناداری آنها وجود دارد؛ به گونه ای که هرچه میزان آشنایی و معناداری آیکون بیشتر شود، میزان مطلوبیت نیز افزایش می یابد و برعکس. همچنین میان آشنایی آیکون ها با معناداری آنها نیز همبستگی بالایی وجود دارد؛ به گونه ای که افزایش یکی، منجر به افزایش دیگری می شود و برعکس.
اصالت/ ارزش: شناسایی آیکون های مطلوب و نامطلوب از نظر سطح آشنایی و معناداری آنها در نرم افزارها می تواند به تعیین ویژگی های شناختی آیکون های مطلوب و نامطلوب بینجامد و به طراحان کمک کند تا با به کارگیری آیکون های مطلوب که برای همگان قابل فهم است، سبب بهبود عملکرد کاربران و رضایت بیشتر آنها شوند.

پژوهش حاضر با هدف شناسایی شیوه های ترفیع و ترویج خدمات در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی و نقش آنها در آشنایی مراجعان با خدمات این کتابخانه انجام شد.
روش پژوهش پیمایشی و ابزار گردآوری داده ها سیاهه وارسی و پرسش نامه محقق ساخته بود. این پژوهش دارای دو جامعه آماری بود؛ یکی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی و وب سایت آن و دیگری، مراجعان کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی بودند. با استفاده از فرمول حجم نمونه کوکران، حجم نمونه تعیین شد (180 نفر) و با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ایتصادفی اعضای نمونه انتخاب شدند. تجزیه وتحلیل داده ها با کمک نرم افزار اس پی اس اس صورت گرفت که در سطح توصیفی از جدول های توزیع فراوانی، میانگین و انحراف معیار و در سطح استنباطی از آزمون کولوموگروف-اسمیرنف و آزمون تی یک نمونه ای، استفاده شد.
کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی بیشتر از شیوه های سنتی در مقایسه با شیوه های الکترونیکی استفاده می کند. در کل، این کتابخانه بیش از 50% کل شیوه های شناسایی شده ترفیع و ترویج خدمات را استفاده می کند. نقش شیوه های سنتی ترفیع و ترویج خدمات در آشنایی پاسخگویان با کتابخانه و خدمات آن بیش از حد متوسط و در مورد شیوه های الکترونیکی در حد متوسط بود.
اصالت/ارزش: این پژوهش از پژوهش های معدود در حوزه کتابخانه هاست که منحصرا به آمیخته ترفیع و ترویج خدمات و آن هم از دیدگاه مراجعان کتابخانه می پردازد. یافته های این پژوهش می تواند به مسئولان این کتابخانه در جهت آشناسازی هرچه بیشتر مراجعان با خدمات گسترده آن و به تبع آن استفاده بیشتر از این کتابخانه و در نهایت رسیدن به جایگاه واقعی آن کمک کند