نشریه تحقیقات اطلاع رسانی و کتابخانه های عمومی
پیاپی 89 (تابستان 1396)

رویت پذیری در وب، امری فنی است و مربوط به امور مهندسی است و از فرمول های خاص برای افزایش دیده شدن بهره می گیرد. اما منزلت اجتماعی از نقش اجتماعی بر می خیزد و نقش اجتماعی هم از نیاز اجتماعی نشئت می گیرد. توضیح اینکه بشر دارای نیازهای متفاوت در زندگی است و چون خود به تنهایی نمی تواند همه آنها را برآورده کند لذا با تشکیل گروه ها و زندگی اجتماعی به تقسیم کار می پردازد و هر فرد و یا گروهی به کاری مشغول می شود. بسته به نیازی که مردم به آن واحد شغلی دارند و نیز با توجه به نوع خدماتی که صاحبان آن مشاغل ارائه می کنند حرمت و منزلت اجتماعی آنها شکل می گیرد.
به طور مثال مردم به سلامت و نیز امنیت توجه عمیق دارند که یکی جنبه فردی آن قوی تر و دیگری جنبه اجتماعی آن پررنگ تر است. بدیهی است تا وقتی همه چیز برقرار است کسی ممکن است به اهمیت آنها توجه نکند؛ اما در صورت زوال هر یک، ارزش و اهمیت آنها برای عموم ملموس می شود. در این حال مردم قدر این دو را بیشتر می دانند و حاضرند هرگونه مشارکت، از خود گذشتگی و ایثار را انجام دهند تا خدمات آنها به نحو احسن صورت گیرد. این نشان از نقش و منزلت اجتماعی این دو حرفه دارد. اگر بر عکس آنها به وظائف خود توجه نکنند و مرتکب خطا شوند به همان اندازه حساسیت جامعه را بر می انگیزانند و نظر به داشتن منزلت اجتماعی این مشاغل، افراد ناکارآمد مسئول را تقبیح می کنند و می خواهند که آنها جای خود را به دیگران بدهند.
در اینجا نیاز فطری انسان ها، نقش اجتماعی افراد شاغل را معین و آرام آرام منزلت اجتماعی این مشاغل را ارتقا می دهد. برای بیان رابطه میان رویت پذیری و منزلت اجتماعی می توان چنین نموداری را ترسیم کرد:نیاز فطری
نقش اجتماعی
منزلت اجتماعی
رویت پذیری
تاثیرات فرهنگی
وقتی جمعی نتوانند نقش اجتماعی خود را به نمایش بگذارند طبعا منزلت اجتماعی آنان و نه لزوما آن شغل تضعیف می شود. در اینجا باید در نقش و نقش آفرینی افراد تجدیدنظر کرد. چه بسا آنها کار خود را خوب انجام می دهند اما رویت پذیری آنها مشکل دارد و مردم به خوبی و درستی از نقش آفرینی آنها مطلع نیستند. در اینجا فناوران باید در رویت پذیر کردن خدمات آنان اقدام کنند و نسبت به نقشی که آنها دارند مردم را آگاه سازند. البته همزمان و یا قبل از رویت پذیری باید باورپذیری را هم تقویت کرد. در واقع، باور مردم نسبت به نیاز خودشان معلوم است اما اینکه فلان قشر و طبقه به انجام آن واقف و توانمندند ممکن است دچار اشکال شده باشد. باورپذیری مولفه ای است که به درست ایفا کردن نقش اجتماعی افراد شاغل برمی گردد. بنابراین اگر نقش اجتماعی بر اساس نیاز واقعی درست تبیین شود منزلت اجتماعی خود به خود پدید می آید و مردم نسبت به افراد شاغل در آن موقعیت ابراز احترام می کنند.
عکس آن هم ممکن است یعنی مردمی از اهمیت موضوعی غافل بوده اند ولی با تلاش تلاشگران و علاقه مندان به یک واقعیت، آنچنان افکار مردم تحت تاثیر قرار گرفته است که مردم به اهمیت آن واقف گردیده اند. فی المثل محیط زیست از مسائل مبتلابه همه مردم و مورد نیاز است اما ممکن است به خاطر سودجوئی بسیاری و عدم آشنائی با ضوابط علمی، مسئله در بوته فراموشی قرار گیرد. محققان می توانند با تبلیغ و رویت پذیر کردن بسیاری از تحقیقات علمی، خطر عدم توجه را به مردم گوشزد کنند تا بلکه نقش اجتماعی افراد متولی معلوم و منزلت اجتماعی هم کسب شود. هم اینک بحث محیط مجازی و افراط در استفاده نادرست از آن یکی از وظائف محققان است که با تشریح درست نقش آن توسط متخصصان می تواند منزلت اجتماعی این حوزه ارتقاء یابد.
این مربوط به جامعه متعادل است و هرگاه جامعه از تعادل خارج شود معلوم می شود در جائی نقصی به وجود آمده است. به نظر من این نقص بیشتر به خاطر شکافی است که بین نقش اجتماعی و منزلت اجتماعی پدید می آید. زیرا که نیاز ذاتی انسان ها به امور مورد توجه آنها تقریبا ثابت است مگر آنکه الگوی زندگی و مصرف تغییر کرده باشد که البته این تغییرات عمدتا صوری است و به محتوا ضرری نمی زند.
در مورد رشته ما علت این شکاف چیست؟ چرا مردم این حوزه علمی را نمی شناسند و یا چرا بهای لازم به کارکنان و متخصصان رشته آن طور که شایسته است نمی دهند؟ آیا این همانند شکاف نسلی است که به خاطر فاصله ای که از نظر علمی و یا استفاده از فناوری بین اولیاء و دانش آموزان و افراد کم سن و سال پدید آمده است و یا مانند تفاوت سنت و تجدد است که با هم جمع نمی شوند و یا به سختی جمع می شوند و یا نمی خواهیم آنها را جمع کنیم؟ آیا این شکاف به ماهیت رشته برمی گردد و یا به نقش اجتماعی آن متوجه است و یا اینکه ما نمی توانیم نقش خود را درست اجرا کنیم؟
اطلاع رسانی را همه می شناسند و آن را قبول دارند و به اهمیت آن هم واقفند ولی چرا ربط آن را با حوزه علم اطلاعات و دانش شناسی درنمی یابند و یا نمی توانند برقرار کنند، خود به مواردی بستگی دارد که عبارتند از: 1.مردم گر چه به اهمیت اطلاع و اطلاع رسانی واقف اند ولی معتقدند که حوزه علم اطلاعات و دانش شناسی کاری در این زمینه انجام نمی دهد. قبلا که نام آن کتابداری بود مردم رابطه خوشی با آن نداشتند و آن را فعالیتی نازل در درون کتابخانه ها تصور می کردند. اینک که نام آن عوض شده است با ابهام بیشتری مواجهند که حتی همان تصویر کتابخانه را هم از یاد برده اند. بنابراین آنها نمی دانند که شاغلان این حوزه چه کار مثبتی را انجام می دهند. و یا فکر می کنند که کاری انجام نمی دهند.
2.گاهی ممکن است کتابدار وظیفه خود ر انجام دهد ولی جامعه آن را نداند. به این معنا که تبلیغات درست انجام نگیرد و مسئولان هم که خود برگرفته از ملت اند به اهمیت و کارایی این قشر وقوف چندانی نداشته باشند و اگر هر از گاهی در برنامه های تشریفاتی ذکری از آنها به میان بیاید همانند همه اقشار دیگر باشد و یک امر معمولی به نظر برسد.
3.پیوند بین اطلاع رسانی و حوزه علم اطلاعات و دانش شناسی قوی نیست. گاه ممکن است این شکاف به خاطر فاصله ای است که بین خدمات کتابداری به معنای آنچه در درون کتابخانه انجام می گیرد و بحث داغ و فراگیر اطلاع رسانی و به ویژه اطلاع رسانی علمی که در جامعه مطرح است. مردم نمی دانند که کار کتابدار و یا اطلاع رسان چیست و از این منظر به خاطر نامشخص بودن نقش اجتماعی منزلت اجتماعی آنها هم نامعین است.
4.با آنکه شاغلان این حرفه وظائف خود را خوب انجام می دهند، مردم قدر و منزلت این حوزه را خوب نمی دانند و به نقش کتابداران واقف نیستند. پس باید رویت پذیری انجام شود. رویت پذیری هم ممکن است توسط خودشان با کارهای شایسته ای که انجام می دهند و یا با تبلیغات درست و یا با مسئولیت های خطیری که بعضا ممکن است نصیب بعضی ها شود انجام می شود و گاهی هم ممکن است نیاز به افراد واسطی برای نمایان سازی فعالیت ها لازم باشد و یا باید با استفاده از هنر هنرمندان به ویژه با ساختن فیلم و امثال آن این نقش ها نمایانده شود تا مردم به نقش آنان واقف گردند. کتابداران در محیطی که کار می کنند اگر واجد شرط، خوش اخلاق، مبتکر، وظیفه شناس و مردم دار باشند به خوبی می توانند در دل جامعه نفوذ کنند و اهمیت کار خود را به جامعه نشان دهند.
5.مردم دنبال اطلاع رسانی علمی نیستند لذا به این حوزه توجه ندارند. مردم اصولا با پژوهش و علم بیگانه، و به دنبال مسائل روزمره و ساده زندگی اند و از این رو توجهی به نقش کتابدار ندارند و بالطبع منزلتی هم برای کتابدار و یا اطلاع رسان قائل نیستند. در این جامعه طبیعی است که علم و عالمان و محققان علمی مهجور باشند و بر این جامعه باید افسوس خورد.
6.مردم دنبال اطلاع رسانی علمی هستند ولی آن را از اینترنت می گیرند و مشکلاتشان توسط گروه علوم رایانه حل می شود. از این رو مردم و محققان با دیدن دوره های آموزشی به استفاده از امکانات فضای مجازی واقفند و نیازی به مراجعه به کتابداران و اطلاع رسانان در خود نمی بینند.
7.تداخل بین حوزه علم اطلاعات و کامپیوتر زیاد است و نمی توان آن دو را از هم تفکیک کرد. لذا با توجه به قدرت فناوری بالا در حوزه علوم رایانه نقش کتابداران و اطلاع رسانان تحت الشعاع قرار می گیرد و هر گونه تبلیغی مآلا به نفع رقیب تمام می شود و این شکاف همچنان باقی می ماند و شاید هم بیشتر شود.
8.کتابداران به مسائل دنیای مجازی اشراف کامل ندارند و بیشتر اطلاعاتشان را از حوزه علوم رایانه می گیرند. به علاوه نسبت به مسائل اجتماعی و آسیب های روانی باید بیشر واقف باشند و چون به مسائل اجتماعی و روانشناختی اشراف کامل ندارند وظیفه آنان در بین سایر وظائف گم می شود. از این رو شکاف بین نقش اجتماعی آنان و منزلی اجتماعی بیشتر می شود. علت این شکاف گاه به خاطر کم بودن آموزش های لازم در حوزه علم اطلاع رسانی، عدم اشراف به مسائل فنی دنیای مجازی و آسیب های فردی و اجتماعی فضای مجازی است. در واقع آنها دنباله رو هستند و تابع شرائط اند تا اینکه خود خلاق و مبتکر باشند و از این رونقش آفرین نیستند و لذا نباید منزلت و حرمتی هم از جامعه انتظار داشته باشند.
بنابراین هر چه دارای منزلت اجتماعی باشد خواه ناخواه رویت پذیراست ولی چه بسا مطالب رویت پذیرکه منزلت اجتماعی ندارند و این به خاطر تخصیص جایگاه ناویژه ای است که به حرفه ای داده شده و یا صاحبان آن نتوانسته اند نقش اجتماعی خود را به خوبی ایفا کنند.
اکنون ما هستیم و نقش اجتماعی مان در ایفای وظائف. باید از هر راهی که بتواند نقش این رشته را پررنگ کند استفاده شود. خدمت صادقانه و معتقدانه بزرگ ترین وسیله ایجاد محبوبیت و رغبت است ولی این یک امر فردی است. در صحنه اجتماعی نیازها فزون تر و مشخص تر است. من در مقاله «کارکردهایی جدید برای کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی» به گوشه ای از این موارد اشاره کرده ام.
در دنیای امروز با وجود کثرت مشاغل و تبلیغات گسترده هر رشته به نفع خود و با ظهور علوم به اصطلاح میان رشته ای و تداخل وظائف، به قول معروف «در دل دوست به هر حیله رهی باید کرد». امروزه باید نقش های این حوزه بازتعریف شوند و راه های مفید و جذاب ابداع و در معرفی آن کوشش شود. باید دید آیا این حوزه به طور مشخص می تواند عهده دار وظائفی شود که خاص آن است و دیگران نمی توانند مدعی انجام آن، حتی بهتر از آنان باشند. قطعا اگر تنها به فناوری فکر کنیم گروه و یا گروه های رقیب قدری در مقابل ماست و ما نمی توانیم مدعی توانمندی بیشتر در مقابل آنان باشیم. اما اگر نقطه عزیمت خود را بهره برداری بهینه از امکانات فناوری در دنیای شلوغ و پر آسیب کنونی قرار دهیم و هوشمندانه عمل کنیم می توانیم به نقش خود پایبند باشیم و آن را به جامعه تبلیغ کنیم تا منزلت اجتماعی خود را هم ارتقاء دهیم.
مقالات این شماره مجله که بیشتر حول دو موضوع رویت پذیری و منزلت اجتماعی حوزه علم اطلاعات و دانش شناسی است می تواند مدخلی برای تحقیقات بیشتر در این زمینه باشد.
رویت پذیری در وب، امری فنی است و مربوط به امور مهندسی است و از فرمول های خاص برای افزایش دیده شدن بهره می گیرد. اما منزلت اجتماعی از نقش اجتماعی بر می خیزد و نقش اجتماعی هم از نیاز اجتماعی نشئت می گیرد. توضیح اینکه بشر دارای نیازهای متفاوت در زندگی است و چون خود به تنهایی نمی تواند همه آنها را برآورده کند لذا با تشکیل گروه ها و زندگی اجتماعی به تقسیم کار می پردازد و هر فرد و یا گروهی به کاری مشغول می شود. بسته به نیازی که مردم به آن واحد شغلی دارند و نیز با توجه به نوع خدماتی که صاحبان آن مشاغل ارائه می کنند حرمت و منزلت اجتماعی آنها شکل می گیرد.
به طور مثال مردم به سلامت و نیز امنیت توجه عمیق دارند که یکی جنبه فردی آن قوی تر و دیگری جنبه اجتماعی آن پررنگ تر است. بدیهی است تا وقتی همه چیز برقرار است کسی ممکن است به اهمیت آنها توجه نکند؛ اما در صورت زوال هر یک، ارزش و اهمیت آنها برای عموم ملموس می شود. در این حال مردم قدر این دو را بیشتر می دانند و حاضرند هرگونه مشارکت، از خود گذشتگی و ایثار را انجام دهند تا خدمات آنها به نحو احسن صورت گیرد. این نشان از نقش و منزلت اجتماعی این دو حرفه دارد. اگر بر عکس آنها به وظائف خود توجه نکنند و مرتکب خطا شوند به همان اندازه حساسیت جامعه را بر می انگیزانند و نظر به داشتن منزلت اجتماعی این مشاغل، افراد ناکارآمد مسئول را تقبیح می کنند و می خواهند که آنها جای خود را به دیگران بدهند.
در اینجا نیاز فطری انسان ها، نقش اجتماعی افراد شاغل را معین و آرام آرام منزلت اجتماعی این مشاغل را ارتقا می دهد. برای بیان رابطه میان رویت پذیری و منزلت اجتماعی می توان چنین نموداری را ترسیم کرد:نیاز فطری
نقش اجتماعی
منزلت اجتماعی
رویت پذیری
تاثیرات فرهنگی
وقتی جمعی نتوانند نقش اجتماعی خود را به نمایش بگذارند طبعا منزلت اجتماعی آنان و نه لزوما آن شغل تضعیف می شود. در اینجا باید در نقش و نقش آفرینی افراد تجدیدنظر کرد. چه بسا آنها کار خود را خوب انجام می دهند اما رویت پذیری آنها مشکل دارد و مردم به خوبی و درستی از نقش آفرینی آنها مطلع نیستند. در اینجا فناوران باید در رویت پذیر کردن خدمات آنان اقدام کنند و نسبت به نقشی که آنها دارند مردم را آگاه سازند. البته همزمان و یا قبل از رویت پذیری باید باورپذیری را هم تقویت کرد. در واقع، باور مردم نسبت به نیاز خودشان معلوم است اما اینکه فلان قشر و طبقه به انجام آن واقف و توانمندند ممکن است دچار اشکال شده باشد. باورپذیری مولفه ای است که به درست ایفا کردن نقش اجتماعی افراد شاغل برمی گردد. بنابراین اگر نقش اجتماعی بر اساس نیاز واقعی درست تبیین شود منزلت اجتماعی خود به خود پدید می آید و مردم نسبت به افراد شاغل در آن موقعیت ابراز احترام می کنند.
عکس آن هم ممکن است یعنی مردمی از اهمیت موضوعی غافل بوده اند ولی با تلاش تلاشگران و علاقه مندان به یک واقعیت، آنچنان افکار مردم تحت تاثیر قرار گرفته است که مردم به اهمیت آن واقف گردیده اند. فی المثل محیط زیست از مسائل مبتلابه همه مردم و مورد نیاز است اما ممکن است به خاطر سودجوئی بسیاری و عدم آشنائی با ضوابط علمی، مسئله در بوته فراموشی قرار گیرد. محققان می توانند با تبلیغ و رویت پذیر کردن بسیاری از تحقیقات علمی، خطر عدم توجه را به مردم گوشزد کنند تا بلکه نقش اجتماعی افراد متولی معلوم و منزلت اجتماعی هم کسب شود. هم اینک بحث محیط مجازی و افراط در استفاده نادرست از آن یکی از وظائف محققان است که با تشریح درست نقش آن توسط متخصصان می تواند منزلت اجتماعی این حوزه ارتقاء یابد.
این مربوط به جامعه متعادل است و هرگاه جامعه از تعادل خارج شود معلوم می شود در جائی نقصی به وجود آمده است. به نظر من این نقص بیشتر به خاطر شکافی است که بین نقش اجتماعی و منزلت اجتماعی پدید می آید. زیرا که نیاز ذاتی انسان ها به امور مورد توجه آنها تقریبا ثابت است مگر آنکه الگوی زندگی و مصرف تغییر کرده باشد که البته این تغییرات عمدتا صوری است و به محتوا ضرری نمی زند.
در مورد رشته ما علت این شکاف چیست؟ چرا مردم این حوزه علمی را نمی شناسند و یا چرا بهای لازم به کارکنان و متخصصان رشته آن طور که شایسته است نمی دهند؟ آیا این همانند شکاف نسلی است که به خاطر فاصله ای که از نظر علمی و یا استفاده از فناوری بین اولیاء و دانش آموزان و افراد کم سن و سال پدید آمده است و یا مانند تفاوت سنت و تجدد است که با هم جمع نمی شوند و یا به سختی جمع می شوند و یا نمی خواهیم آنها را جمع کنیم؟ آیا این شکاف به ماهیت رشته برمی گردد و یا به نقش اجتماعی آن متوجه است و یا اینکه ما نمی توانیم نقش خود را درست اجرا کنیم؟
اطلاع رسانی را همه می شناسند و آن را قبول دارند و به اهمیت آن هم واقفند ولی چرا ربط آن را با حوزه علم اطلاعات و دانش شناسی درنمی یابند و یا نمی توانند برقرار کنند، خود به مواردی بستگی دارد که عبارتند از: 1.مردم گر چه به اهمیت اطلاع و اطلاع رسانی واقف اند ولی معتقدند که حوزه علم اطلاعات و دانش شناسی کاری در این زمینه انجام نمی دهد. قبلا که نام آن کتابداری بود مردم رابطه خوشی با آن نداشتند و آن را فعالیتی نازل در درون کتابخانه ها تصور می کردند. اینک که نام آن عوض شده است با ابهام بیشتری مواجهند که حتی همان تصویر کتابخانه را هم از یاد برده اند. بنابراین آنها نمی دانند که شاغلان این حوزه چه کار مثبتی را انجام می دهند. و یا فکر می کنند که کاری انجام نمی دهند.
2.گاهی ممکن است کتابدار وظیفه خود ر انجام دهد ولی جامعه آن را نداند. به این معنا که تبلیغات درست انجام نگیرد و مسئولان هم که خود برگرفته از ملت اند به اهمیت و کارایی این قشر وقوف چندانی نداشته باشند و اگر هر از گاهی در برنامه های تشریفاتی ذکری از آنها به میان بیاید همانند همه اقشار دیگر باشد و یک امر معمولی به نظر برسد.
3.پیوند بین اطلاع رسانی و حوزه علم اطلاعات و دانش شناسی قوی نیست. گاه ممکن است این شکاف به خاطر فاصله ای است که بین خدمات کتابداری به معنای آنچه در درون کتابخانه انجام می گیرد و بحث داغ و فراگیر اطلاع رسانی و به ویژه اطلاع رسانی علمی که در جامعه مطرح است. مردم نمی دانند که کار کتابدار و یا اطلاع رسان چیست و از این منظر به خاطر نامشخص بودن نقش اجتماعی منزلت اجتماعی آنها هم نامعین است.
4.با آنکه شاغلان این حرفه وظائف خود را خوب انجام می دهند، مردم قدر و منزلت این حوزه را خوب نمی دانند و به نقش کتابداران واقف نیستند. پس باید رویت پذیری انجام شود. رویت پذیری هم ممکن است توسط خودشان با کارهای شایسته ای که انجام می دهند و یا با تبلیغات درست و یا با مسئولیت های خطیری که بعضا ممکن است نصیب بعضی ها شود انجام می شود و گاهی هم ممکن است نیاز به افراد واسطی برای نمایان سازی فعالیت ها لازم باشد و یا باید با استفاده از هنر هنرمندان به ویژه با ساختن فیلم و امثال آن این نقش ها نمایانده شود تا مردم به نقش آنان واقف گردند. کتابداران در محیطی که کار می کنند اگر واجد شرط، خوش اخلاق، مبتکر، وظیفه شناس و مردم دار باشند به خوبی می توانند در دل جامعه نفوذ کنند و اهمیت کار خود را به جامعه نشان دهند.
5.مردم دنبال اطلاع رسانی علمی نیستند لذا به این حوزه توجه ندارند. مردم اصولا با پژوهش و علم بیگانه، و به دنبال مسائل روزمره و ساده زندگی اند و از این رو توجهی به نقش کتابدار ندارند و بالطبع منزلتی هم برای کتابدار و یا اطلاع رسان قائل نیستند. در این جامعه طبیعی است که علم و عالمان و محققان علمی مهجور باشند و بر این جامعه باید افسوس خورد.
6.مردم دنبال اطلاع رسانی علمی هستند ولی آن را از اینترنت می گیرند و مشکلاتشان توسط گروه علوم رایانه حل می شود. از این رو مردم و محققان با دیدن دوره های آموزشی به استفاده از امکانات فضای مجازی واقفند و نیازی به مراجعه به کتابداران و اطلاع رسانان در خود نمی بینند.
7.تداخل بین حوزه علم اطلاعات و کامپیوتر زیاد است و نمی توان آن دو را از هم تفکیک کرد. لذا با توجه به قدرت فناوری بالا در حوزه علوم رایانه نقش کتابداران و اطلاع رسانان تحت الشعاع قرار می گیرد و هر گونه تبلیغی مآلا به نفع رقیب تمام می شود و این شکاف همچنان باقی می ماند و شاید هم بیشتر شود.
8.کتابداران به مسائل دنیای مجازی اشراف کامل ندارند و بیشتر اطلاعاتشان را از حوزه علوم رایانه می گیرند. به علاوه نسبت به مسائل اجتماعی و آسیب های روانی باید بیشر واقف باشند و چون به مسائل اجتماعی و روانشناختی اشراف کامل ندارند وظیفه آنان در بین سایر وظائف گم می شود. از این رو شکاف بین نقش اجتماعی آنان و منزلی اجتماعی بیشتر می شود. علت این شکاف گاه به خاطر کم بودن آموزش های لازم در حوزه علم اطلاع رسانی، عدم اشراف به مسائل فنی دنیای مجازی و آسیب های فردی و اجتماعی فضای مجازی است. در واقع آنها دنباله رو هستند و تابع شرائط اند تا اینکه خود خلاق و مبتکر باشند و از این رونقش آفرین نیستند و لذا نباید منزلت و حرمتی هم از جامعه انتظار داشته باشند.
بنابراین هر چه دارای منزلت اجتماعی باشد خواه ناخواه رویت پذیراست ولی چه بسا مطالب رویت پذیرکه منزلت اجتماعی ندارند و این به خاطر تخصیص جایگاه ناویژه ای است که به حرفه ای داده شده و یا صاحبان آن نتوانسته اند نقش اجتماعی خود را به خوبی ایفا کنند.
اکنون ما هستیم و نقش اجتماعی مان در ایفای وظائف. باید از هر راهی که بتواند نقش این رشته را پررنگ کند استفاده شود. خدمت صادقانه و معتقدانه بزرگ ترین وسیله ایجاد محبوبیت و رغبت است ولی این یک امر فردی است. در صحنه اجتماعی نیازها فزون تر و مشخص تر است. من در مقاله «کارکردهایی جدید برای کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی» به گوشه ای از این موارد اشاره کرده ام.
در دنیای امروز با وجود کثرت مشاغل و تبلیغات گسترده هر رشته به نفع خود و با ظهور علوم به اصطلاح میان رشته ای و تداخل وظائف، به قول معروف «در دل دوست به هر حیله رهی باید کرد». امروزه باید نقش های این حوزه بازتعریف شوند و راه های مفید و جذاب ابداع و در معرفی آن کوشش شود. باید دید آیا این حوزه به طور مشخص می تواند عهده دار وظائفی شود که خاص آن است و دیگران نمی توانند مدعی انجام آن، حتی بهتر از آنان باشند. قطعا اگر تنها به فناوری فکر کنیم گروه و یا گروه های رقیب قدری در مقابل ماست و ما نمی توانیم مدعی توانمندی بیشتر در مقابل آنان باشیم. اما اگر نقطه عزیمت خود را بهره برداری بهینه از امکانات فناوری در دنیای شلوغ و پر آسیب کنونی قرار دهیم و هوشمندانه عمل کنیم می توانیم به نقش خود پایبند باشیم و آن را به جامعه تبلیغ کنیم تا منزلت اجتماعی خود را هم ارتقاء دهیم.
مقالات این شماره مجله که بیشتر حول دو موضوع رویت پذیری و منزلت اجتماعی حوزه علم اطلاعات و دانش شناسی است می تواند مدخلی برای تحقیقات بیشتر در این زمینه باشد.

هدف این پژوهش شناسایی مولفه ها و عوامل اثرگذار بر منزلت اجتماعی حرفه کتابداری از طریق بررسی و تحلیل دیدگاه کتابداران کتابخانه های عمومی استان زنجان است.
مقاله حاضر حاصل یک پژوهش موردی بوده که با رویکرد کیفی انجام شده است. تعداد 27 کتابدار شاغل در کتابخانه های عمومی استان زنجان به روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شد و داده ها با استفاده از روش مصاحبه نیمه ساختاریافته گردآوری شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها، و استخراج اطلاعات از روش رمزگذاری مرحله ای استفاده شده است.
عواملی که از نظر کتابداران شرکت کننده در پژوهش، در منزلت اجتماعی حرفه کتابداری اثرگذار هستند، در پنج طبقه اصلی دسته بندی شد که عبارتند از: ویژگی های فردی کتابداران، ویژگی های حرفه کتابداری، نگاه جامعه به کتاب و کتابخانه، خدمات کتابخانه ها، و عوامل سازمانی کتابخانه ها.
اصالت/ارزش: ارزش این مقاله در استخراج مولفه های اثرگذار بر منزلت اجتماعی حرفه کتابداری است و نشان دادن این نکته که توجه به نگاه و خواسته جامعه از کتابخانه، یکی از مهمترین عوامل اثرگذار به منزلت این حرفه است.

هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی وضعیت رویت‏پذیری کتابخانه های عمومی شهر کرمانشاه در بین اعضا است.
روش پژوهش پیمایشی و از نوع کاربردی است و در پاییز سال 1394 انجام شد. ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه محقق‏ساخته بود. روایی پرسشنامه با استفاده از نظر متخصصان تایید شد. برای سنجش پایایی ابزار نیز از روش آزمون- بازآزمون استفاده شد و میزان همبستگی 81/0 به دست آمد. جامعه آماری، اعضای کتابخانه های عمومی شهر کرمانشاه بود. پرسشنامه در بین نمونه آماری توزیع (375 نفر) و در نهایت 286 (26/76 درصد) پرسشنامه قابل استفاده دریافت گردید.
یافته ها: اعضای کتابخانه مهم ترین مسیر دستیابی به منابع اطلاعاتی را اینترنت می دانستند. تابلو اعلانات کتابخانه در داخل کتابخانه و دوستان و آشنایان در خارج بیشترین راه های شناخت خدمات بودند. اکثر اعضا اطلاع رسانی کتابخانه های عمومی درباره خدمات و امکانات شان را در داخل کتابخانه متوسط و در خارج از آن ضعیف دانستند. استفاده از سالن مطالعه بیشترین خدمت مورد استفاده و استفاده از فضای کتابخانه برای مطالعه درسی مهم ترین هدف استفاده از کتابخانه ذکر شد. اکثرا اهمیت کتابخانه های عمومی را در جامعه خیلی زیاد و وضعیت دیده شدن آنها را متوسط اعلام کردند و مهم ترین راهکار را تبلیغات و ارتقاء منابع عنوان نمودند.
اصالت/ارزش: ارزش این مقاله در نشان دادن این واقعیت است که کتابخانه های عمومی و خدمات و امکانات آن خوب به مردم معرفی نمی شود و معرفی و تبلیغ آنها می تواند است به افزایش اعضا بینجامد.

هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی میزان رعایت مولفه های کاربردپذیری در سامانه مدیریت کتابخانه های عمومی کشور (سامان) بر اساس اصول دهگانه نیلسون است.
پژوهش حاضر از نوع کاربردی است و در آن میزان رعایت مولفه های کاربردپذیری در وبگاه سامان به روش ارزیابی مکاشفه ای مورد بررسی قرار گرفت. برای این منظور از اصول دهگانه جاکوب نیلسون که یکی از شناخته شده ترین روش ها برای ارزیابی کاربردپذیری نظام های اطلاعاتی است استفاده گردید. جهت ارزیابی مکاشفه ای از چهار نفر کتابدار کتابخانه عمومی که از تجارب لازم در این خصوص برخوردار بودند به عنوان ارزیاب استفاده شد.
نتایج پژوهش نشان می دهد در ارزیابی کاربردپذیری وبگاه سامان بالاترین امتیاز مربوط به مولفه «تطبیق بین نظام و جهان واقعی» (5/87 درصد)، و کمترین امتیاز مربوط به مولفه «کنترل و آزادی کاربر» (29 درصد) است. همچنین از دیدگاه ارزیابان تقریبا مشکلات مربوط به مولفه های مختلف کاربردپذیری وبگاه سامان جزئی است و تنها در مورد مولفه «کنترل و آزادی کاربر» اکثریت ارزیابان معتقد به وجود مشکلی اساسی در سامانه مذکور بودند.
اصالت/ارزش: ارزش این مقاله در نشان دادن این نکته است که برای بهبود عملکرد این سامانه، به نظر بهتر است آزادی بیشتری در جستجوی انواع آثار و بهینه کردن پرسش جستجو به کاربر داده شود.

هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی وضع موجود جایگاه اجتماعی رشته علم اطلاعات و دانش شناسی از نظر کتابداران شاغل در کتابخانه های شهر اهواز است.
پژوهش حاضر از نوع کاربردی و روش آن پیمایشی است. ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه محقق ساخته بود. روایی (ساختار عاملی) پرسشنامه جایگاه اجتماعی با استفاده از تحلیل عاملی تاییدی مورد تایید قرار گرفت. پایایی ابزار با استفاده از آلفای کرونباخ 95/0 به دست آمد. جامعه پژوهش حاضر کتابداران شاغل در کتابخانه های شهر اهواز بودند که 250 نفر را شامل گردید. جهت تجزیه و تحلیل یافته ها از آمار توصیفی (فراوانی و درصد) و آمار استنباطی (آزمون دوجمله ای، آزمون های من- ویتنی و کروسکال- والیس) استفاده شد.
یافته ها نشان داد که از نظرکتابداران شاغل در کتابخانه های شهر اهواز جایگاه اجتماعی رشته علم اطلاعات و دانش شناسی به شش عامل خصوصیات فردی، تخصص گرایی رشته، اقتصاد شغلی، استانداردهای حرفه ای، مهارت آموزی و نیاز اجتماعی به رشته بستگی دارد و دو عامل تخصص گرایی رشته و نیاز اجتماعی به رشته از بقیه عوامل موثرتر هستند. دیگر نتایج پژوهش بیانگر آن است که تفاوت معناداری بین دیدگاه کتابداران از لحاظ میزان تحصیلات، سمت شغلی، نوع کتابخانه، و سابقه کار نسبت به عوامل تاثیرگذار بر جایگاه اجتماعی وجود دارد در حالی که از لحاظ حوزه کاری (مثل بخش فهرست نویسی، مرجع، امانت و...) و نوع استخدام تفاوت معناداری به اثبات نرسید.
اصالت/ارزش: ارزش مقاله حاضر در نشان دادن اهمیت دو عامل «تخصص گرایی در رشته» و «نیاز اجتماعی به رشته» در افزایش یا کاهش جایگاه اجتماعی رشته علم اطلاعات و دانش شناسی است و اینکه هر تقویت یا نقصانی در این دو عامل، احتمالا باعث ارتقاء یا تنزل جایگاه اجتماعی این رشته خواهد شد.

هدف پژوهش حاضر شناسایی و مقایسه ساختار نگاشت های علمی هم واژگانی مقالات علم اطلاعات و دانش شناسی در وبگاه علم (web of science) در دو دوره قبل و بعد از پیدایش وب است. همچنین، به طور خاص به تاثیرگذاری فناوری وب بر مطالعات این رشته در دوره اخیر نیز پرداخته شده است.
پژوهش حاضر توصیفی بوده و از لحاظ نوع کاربردی است که در آن از رویکرد هم واژگانی علم سنجی بر اساس فنون تحلیل شبکه های اجتماعی بهره گرفته شده است. جامعه پژوهش به صورت سرشماری شامل 9002 مقاله علم اطلاعات و دانش شناسی در دوره قبل از پیدایش وب (1993-1997) و 16475 مقاله در دوره بعد از پیدایش وب (2009- 2013) در وبگاه علم است. تحلیل های آماری شامل آزمون های آماری همبستگی، کای دو، و همچنین شاخص های مرکزیت است. در فرایند انجام پژوهش از نرم افزارهایRavar Premap، SPSS، Excel، UCINET و NetDraw استفاده شده است.
نتایج مطالعه نشان داد مفاهیم «کتابخانه» و «اطلاعات» محور مطالعات قبل از پیدایش وب را تشکیل می دهند؛ در دوره اخیر نیز مفاهیم «وب»، «اطلاعات»، «پژوهش»، «تحلیل استنادی»، «دانش»، «کتابخانه»، «مجلات»، و «فناوری» محور مطالعات قرار گرفته اند. یافته ها نشان می دهد در دوره پس از پیدایش وب علاوه بر افزایش مثبت و معنی دار مفاهیم وب محور، شاهد حضور مفاهیم جدید در بطن بروندادهای علمی علم اطلاعات و دانش شناسی هستیم.
اصالت/ارزش: نتایج پژوهش حاضر بر اهمیت توجه بیشتر به زمینه های مطالعاتی نوین این حوزه شامل سازماندهی دانش، سنجش علم و فناوری، منابع وب محور، اینترنت و فناوری اطلاعات، و توسعه فنی کتابخانه ها تاکید می نماید. زمینه های مطالعاتی یاد شده تاثیر مستقیم در آموزش، پژوهش و ارائه خدمات کتابخانه ها دارند؛ لذا، برنامه ریزان تیم های آموزشی و پژوهشی این حوزه می توانند در زمینه های یاد شده به توسعه حوزه های مطالعاتی نوین آموزشی و پژوهشی اقدام نمایند.

هدف پژوهش حاضر، بررسی ویژگی های ظاهری، ساختاری و محتوایی وب سایت های نشریات علمی - پژوهشی ایران است.
این پژوهش به روش ارزیابانه (روش ایجاد راه حل برای تصمیم گیری است. تصمیم گیری درباره این که از بین چند روش کدام روش مناسب تر است.) و با رویکرد وب سنجی با استفاده از ابزار سیاهه وارسی محقق ساخته ( با 94 مولفه ) 858 وب سایت نشریه علمی – پژوهشی را موردمطالعه قرار داده است.
یافته ها نشان داد سه مولفه «استفاده از رنگ روشن برای پس زمینه»، «وضوح عناصر دیداری و شنیداری» و «قلم مناسب» از مولفه های با درصد بالا در بین ویژگی های ظاهری، سه مولفه «ذکر شماره، دوره و سال»، « پیوند به قسمت های مختلف سایت»، «نشانی پستی»، «نشانی الکترونیکی نشریه» از مولفه های با درصد بالا در بین ویژگی های ساختاری و سه مولفه، « تکرار عنوان در تمامی صفحات»، «دریافت متن کامل مقاله» و « تکرار مشخصات جاری مجله در تمامی صفحات» از مولفه های با درصد بالا در بین ویژگی های محتوایی وب سایت های نشریات بودند. مقایسه ویژگی های سه گانه بررسی شده در وب سایت نشریات نشان داد که ویژگی های ساختاری با درصد 83/3 درصد در رتبه اول، ویژگی های محتوایی با 78/7 درصد در رتبه دوم و ویژگی های ظاهری با 54/4 درصد در رتبه سوم قرار گرفت. مقایسه این سه ویژگی در بین نشریات حوزه های شش گانه نشان داد که وب سایت نشریات هنر و معماری با 82/6 درصد در رتبه اول، منابع طبیعی با 73/4 در رتبه دوم و علوم انسانی با 71/6 در رتبه سوم و علوم پایه با 67/1 در رتبه آخر قرار گرفت.
یافته ها نشان داد که وب سایت های نشریات ازنظر ویژگی های ظاهری نیاز به کار بیشتری دارند. عدم توجه به مولفه های «امکان جستجو در موتورهای جستجوی عمومی از وب سایت نشریه»، و مولفه های تعامل با کاربران و اعمال نظرات آن ها در سیاست گذاری و مولفه های مربوط به جلب اعتماد مخاطبان نسبت به اعتبار نشریه از ضعف های عمده وب سایت نشریات در مولفه ساختاری بودند. در ویژگی های محتوایی نیز، عدم توجه به مولفه هایی چون ارائه عنوان، اسامی پدیدآورندگان، چکیده مقالات به زبان های زنده دنیا باعث شده است نشریات علمی– پژوهشی نتوانند در پایگاه های معتبر مقالات نمایه شوند.

هدف پژوهش حاضر بررسی میزان همخوانی بین کلیدواژه های جستجوی کاربران با اصطلاحات پیشنهادی پایگاه های اطلاعاتی است. پایگاه های اطلاعاتی، محتوای موضوعی مدارک خود را با استفاده از واژگان زبان طبیعی یا زبان کنترل شده، در فیلدهای کتابشناختی مشخصی که همراه با سایر اطلاعات کتابشناختی مدرک همراه است، نمایان می کنند که اصطلاحات پیشنهادی مقالات نامیده می شوند.
این پژوهش از نوع کاربردی است و به روش تحلیل محتوا انجام گرفته است. جامعه آماری این پژوهش، پایگاه های اطلاعاتی لاتین ابسکو و آی ای تریپلی بودند که تراکنش های ثبت شده طی یک دوره سه ماههمورد بررسی قرار گرفتند.
یافته ها نشان دادند، در هر دو پایگاه اطلاعاتی، کلیدواژه های جستجوی کاربران با اصطلاحات پیشنهادی آزاد نسبت به اصطلاحات پیشنهادی کنترل شده، همخوانی کامل بیشتری داشتند.حال آنکه میزان همخوانی نسبی کلیدواژه های جستجوی کاربران با اصطلاحات پیشنهادی کنترل شده در مقایسه با اصطلاحات پیشنهادی آزاد بیشتر بود. همچنین بین میزان همخوانی کلیدواژه های جستجوی کاربران با هریک از انواع اصطلاحات پیشنهادی، تفاوت معناداری مشاهده شد.نتایج نشان دادند که این اصطلاحات توانمندی بالایی جهت اولویت به کارگیری در نمایه سازی منابع، انتخاب اصطلاحات اصطلاحنامه هاو منبع انتخاب کلیدواژه های جستجو در فرایندبسط جستجو دارند.
ارزش و اصالت مقاله: این پژوش با شناسایی زبان جستجوی کاربران، می تواند به نمایه سازان جهت انتخاب اصطلاحات نمایه ای که می بایستی به زبان جستجوی کاربران نزدیک تر باشد و نیز ساخت اصطلاحنامه های جستجو، و طراحان نظامهای اطلاعاتی جهت بهبود نظامهای توصیه گر کارآیی داشته باشد که در این خصوص تا کنون پژوهشی به تحلیل هریک از انواع اصطلاحات پیشنهادی (اصطلاحات نویسندگان، موضوعی و...) در مقایسه با اصطلاحات جستجوی واقعی کاربران نپرداخته است.