فصلنامه خانواده و پژوهش
سال چهاردهم شماره 3 (پاییز 1396)

سرمایه اجتماعی یکی از مباحث مهم اجتماعی است که ابزاری برای دستیابی به انواع دیگر سرمایه ها از جمله سرمایه های اقتصادی، انسانی و فرهنگی است. یکی از حوزه های مهم تاثیرپذیر از سرمایه اجتماعی، نهاد خانواده و نهاد آموزش و پرورش است. از این رو پژوهش حاضر با درک اهمیت مسئله سرمایه اجتماعی و بر اساس چارچوب نظری مبتنی بر تاثیرپذیری ابعاد گوناگون تحصیلی دانش آموزان مانند مشارکت والدین در امر آموزش و نیز موفقیت تحصیلی آنان از سرمایه اجتماعی، به تبیین نظری و طرح ادبیات پژوهش و آزمون فرضیات پیرامون سرمایه اجتماعی خانوادگی و تاثیر آن بر موفقیت تحصیلی دانش آموزان پرداخته است. چارچوب نظری این پژوهش بر پایه نظریه های کلمن در زمینه سرمایه اجتماعی خانواده و ترکیبی از چند نظریه دیگر در این حوزه است. روابط والدین با یکدیگر، دریافت کمک از والدین در حل مشکلات شخصی، صحبت کردن و تعامل با والدین، احساس محبت کردن و صمیمیت از شاخصهای اندازه گیری سرمایه اجتماعی خانواده است. جامعه آماری این پژوهش شامل دانش آموزان دختر و پسر مقطع دبیرستان در پنج منطقه شهر تهران(مناطق 1،5،7،4،12) در سال تحصیلی 94- 1393 می باشد. حجم نمونه آماری این تحقیق 456 دانش آموز (151 پسر و 305 دختر) است که به روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شده اند. برای گرد آوری داده ها از مصاحبه مبتنی بر پرسشنامه استفاده شده است. پرسشنامه از اعتبار سازه مناسب برخوردار بوده و ضرایب آلفای کرونباخ نشان دهنده پایایی قابل قبول ابزار است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که تغییر سرمایه اجتماعی تاثیری مستقیم بر عملکرد تحصیلی دانش آموزان دارد و همچنین به سبب مشارکت والدین در امور مدرسه، سرمایه اجتماعی سهم دیگری از واریانس موفقیت تحصیلی را توضیح می دهد.

هدف از پژوهش حاضر مقایسه هوش هیجانی، میزان سازگاری و انگیزه پیشرفت دانش آموزان دختر و پسر مقطع متوسطه شهرستان کرج بود. پژوهش حاضر یک مطالعه توصیفی با روش پس رویدادی (علی- مقایسه ای) است. جامعه آماری همه دانش آموزان دختر و پسر دبیرستانهای دولتی شهرستان کرج را در برمی گرفت که در سال تحصیلی 95-1394 مشغول به تحصیل بودند. برای نمونه گیری با بهره گیری از جدول مورگان از میان 24000 دانش آموز دبیرستانی 378 نفر به روش نمونه گیری چند مرحله ای انتخاب شدند. داده ها با پرسشنامه های هوش هیجانی بار- آن، سازگاری AISS و انگیزه پیشرفت هرمنس گردآوری شده است. برای تجزیه و تحلیل داده ها آزمون T مستقل و تحلیل واریانس چند متغیری (MANOVA) به کار گرفته شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد میان دختران و پسران در برخی از ابعاد هوش هیجانی مانند کنترل تکانه، استقلال، همدلی و روابط میان- فردی تفاوتی معنادار وجود دارد، به طوری که پسران در کنترل تکانه و دختران در استقلال، همدلی و روابط میان-فردی میانگین بالاتری را به دست آورده اند. در مقایسه میزان سازگاری و انگیزه پیشرفت یافته ها بیانگر وجود تفاوت معنادار میان دو گروه است، به گونه ای که میزان سازگاری و انگیزه پیشرفت دختران از پسران بالاتر است.

هدف پژوهش حاضر تعیین تاثیر آموزش مهارتهای ذهن آگاهی بر سبک های مقابله با استرس در میان دانش آموزان پسر پایه نهم شهر اندیشه بود که در سال تحصیلی 95-1394 انجام گرفت. بدین منظور از میان دبیرستانهای این شهر دبیرستان مولانا به شیوه تصادفی انتخاب شد. سپس تمام دانش آموزان پایه نهم این دبیرستان به پرسشنامه سبک های مقابله اندلر و پارکر (1990) پاسخ دادند و از میان دانش آموزانی که پایین ترین نمره را در سبک مقابله مسئله- مدار کسب کرده بودند (ملاک ورود به پژوهش) 40 نفر انتخاب و به شیوه تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل جایگزین شدند. افراد گروه آزمایش در هشت جلسه هفتگی یک ساعته شرکت کردند و برای آشنایی و تسلط بر ذهن آگاهی، تمرینات لازم را انجام دادند. یک هفته پس از برنامه مداخله، پرسشنامه سبک مقابله در هر دو گروه اجرا شد تا اثربخشی آموزش ذهن آگاهی بررسی شود. تحلیل داده ها با بهره گیری از آزمون کوواریانس چند متغیری صورت گرفت. نتایج پژوهش حاکی از آن بود که آموزش مهارتهای ذهن آگاهی بر تغییر سبک های مقابله تاثیر دارد و افراد گروه آزمایش نسبت به گروه کنترل بیشتر از سبک مقابله مسئله- مدار و کمتر از سبک های مقابله هیجان- مدار و اجتنابی استفاده کردند.

برابری فرصت، ما را از توزیع کالاها و خدمات اساسی میان کودکان فارغ از شرایطی همچون جنسیت، پیشینه خانوادگی و محل زندگی مطمئن می سازد و شاخص فرصت انسانی ابزاری را مهیا می کند تا روند تغییرات برابری فرصت در طی زمان در یک کشور یا در مقایسه با سایر کشورها مورد سنجش قرار گیرد. این شاخص با بررسی نرخ پوشش یک فرصت پایه در کنار نحوه توزیع آن، نشان می دهد که چه سهمی از کل فرصتهای موجود، منصفانه توزیع شده است. در این مقاله پس از تبیین مفهوم نابرابری فرصت و شاخص فرصت انسانی، با بهره گیری از داده های دو دوره مطالعه بودجه خانوار، نابرابری فرصت در دسترسی به آموزش و میزان منصفانه بودن توزیع دسترسی کودکان به آموزش در ایران اندازه گیری شده است. بدین منظور با به کارگیری مدل لوجیت، احتمال دسترسی هر کودک به تحصیل مورد محاسبه قرار گرفته و سپس با به کارگیری روش پیشنهادی باروس و همکاران، شاخص فرصت انسانی محاسبه شده است. یافته ها نشان می دهد که احتمال دسترسی به آموزش ابتدایی طی سالهای 1383 تا 1392 افزایش یافته و شاخص فرصت انسانی بهبود یافته است. این بهبود می تواند برآیند دو عامل باشد. نخست، بهبود نرخ پوشش تحصیلی در جامعه؛ دوم، کاهش نابرابری احتمال دسترسی به آموزش میان گروه های گوناگون جمعیتی. یافته ها نشان می دهد منشا اصلی افزایش شاخص فرصت انسانی، افزایش اثر مقیاس یا همان افزایش میانگین دسترسی به آموزش در کشور است. با وجود افزایش اثر توزیع، سهم آن در مقایسه با اثر مقیاس کمتر است که این امر نشانگر تداوم نابرابری در دسترسی به آموزش میان افراد بر حسب شرایط است.

پژوهش حاضر با هدف بررسی مقایسه ای نیمرخ روانی در دانش آموزان دختر دبیرستانی خانواده های عادی و طلاق شهر گرگان در سال تحصیلی 94-1393 انجام گرفته است. از جامعه دانش آموزان دختر دبیرستانی شهرستان گرگان تعداد 180 نفر (90 دانش آموز دختر عادی و 90 دانش آموز دختر خانواده های طلاق) به شیوه نمونه گیری خوشه ایچندمرحله ای انتخاب شدند. روش این تحقیق علی – مقایسه ای یا پس رویدادی بود. برای گردآوری داده ها فرم کوتاه و ایرانی پرسشنامه شخصیت چندوجهی مینه سوتا (MMPI) به کاربرده شد. داده ها با روش آزمون t گروه های مستقل مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج این پژوهش نشان داد میان دو گروه دختران دانش آموز دبیرستانی خانواده های طلاق و عادی در همه مقیاسهای بالینی یعنی هیپوکندریا، افسردگی، هیستری، جامعه ستیزی، پارانویا، ضعف روانی، اسکیزوفرنی و مانیا تفاوتی معنادار وجود دارد. از آنجا که در تمام مقیاسها میانگین نمره های دختران خانواده های طلاق از میانگین نمره های دختران خانواده های عادی بیشتر است، به طور کلی می توان نتیجه گرفت، دختران خانواده های طلاق بیشتر از دختران خانواده های عادی علایم اختلالات نام برده شده را نشان می دهند. با توجه به یافته های این تحقیق می توان اظهار داشت که طلاق والدین تنها زندگی خود آنها را تحت تاثیر قرار نمی دهد، بلکه شاید بیش از آن بر زندگی فرزندان تاثیرگذار است.

پژوهش حاضر با هدف بررسی رابطه شیوه های فرزندپروری والدین با افسردگی فرزندان دختر آنها انجام شده است. روش پژوهش همبستگی است. جامعه آماری شامل 3000 دانش آموز دختر دوره متوسطه و پیش دانشگاهی شهر ایلام در سال تحصیلی 90-1389 بود که با به کارگیری روش نمونه گیری خوشه ایچند مرحله ای 340 دانش آموز از میان آنها انتخاب شدند. سپس با پرسشنامه «افسردگی بک» و «شیوه فرزندپروری ثنایی» (1373) متغیرها اندازه گیری شد. تجزیه و تحلیل آماری داده ها با روش آزمون همبستگی پیرسون و اسپیرمن انجام گرفته است. یافته های پژوهش نشان می دهد میان ارائه استقلال و مسئولیت پذیری از سوی والدین، داشتن توقعات و انتظارات متناسب با توانایی فرزندان و محبت والدین با افسردگی دختران همبستگی منفی و میان تنبیه و سرزنش والدین با افسردگی دختران همبستگی مثبت وجود دارد. نتایج پژوهش نشان می دهد هر اندازه مسئولیت پذیری و اکتساب استقلال، انتظارات منطقی، دوری از تنبیه و محبت والدین افزایش یابد، افسردگی فرزندان نیز کاهش می یابد.