ماهنامه اکتشاف و تولید نفت و گاز
پیاپی 148 (آبان 1396)

برای کشورهای تولیدکننده ی نفت، گازهای همراه نفت منابع عظیم انرژی با ارجحیت نسبت به مشتقات نفت خام هستند. اگرچه جمع آوری گازهای همراه نفت و استفاده از آن در برنامه های تزریق گاز یا مصارف داخلی از مهم ترین برنامه های وزارت نفت به شمار می آید اما به دلایل مختلف در کشور ما از این منبع انرژی به خوبی استفاده نشده است.
گاز غنی همراه جدا شده از نفت ارزش حرارتی زیادی دارد اما قبل از استفاده از آن به عنوان سوخت می توان اجزاء سنگین تر آنرا در واحدهای گاز مایع جدا کرده و برای تولید فرآورده های ارزشمند نفتی یا پتروشیمیایی مصرف نمود. گاز سبک باقیمانده می تواند در صنایع دیگر پتروشیمی به کار رفته یا به شبکه ی گاز مصرفی کشور یا صادرات اضافه شود. گاز همراه همچنین بهترین گزینه برای تزریق در مخازن زیرزمینی نفت با هدف ازدیاد برداشت از مخازن است. در این مقاله متغیرهای اقتصادی برای تزریق گاز در میادین نفتی، تبدیل گاز به برق و کاربرد پتروشیمیایی (تولید متانول) با یکدیگر مقایسه گردیده و منافع اقتصادی هریک در شرایط مختلف با یکدیگر سنجیده شده است.

یکی از مهم ترین تعهدات طرفین در قراردادهای تجاری بین المللی و به ویژه قراردادهای نفتی حتی قبل و بعد از امضای قرارداد، تعهد به رازداری و محرمانگی اطلاعات است. در قراردادهای نفتی طرفین قرارداد در جریان مذاکره، انعقاد و اجرای قرارداد به اطلاعات طرف مقابل که ارزش تجاری دارند و افشای آنها برای اشخاص ثالث باعث زیان هنگفت طرف قرارداد می شود دست می یابند؛ بنابراین ضروری است با درج شرطی در قرارداد یا انعقاد یک موافقت نامه ی محرمانگی از این اطلاعات ارزشمند محافظت نمایند. بر اساس شرط یا موافقت نامه ی مزبور هر یک از طرفین قرارداد متعهد می شود نه تنها اطلاعات محرمانه را در برابر اشخاص ثالث افشا نکند، بلکه این اطلاعات را در غیر از هدفی که در قرارداد برای آن تعریف شده نیز به کار نگرفته و تنها در راستای اهداف قرارداد استفاده کند. در قراردادهای نفتی باید اطلاعات محرمانه، اشخاصی که مجاز به آگاهی از این اطلاعات هستند و اطلاعاتی که می توان آنها را افشا نمود و مشمول محرمانگی نیست و مدت حفظ محرمانگی به طور صریح مشخص گردد.

برنامه ی توسعه ی پنج ساله ی کشور از جمله اسناد بالادستی کشور است که جهت گیری اصولی بخش های مختلف کشور را مشخص می کند. بخش بالادستی صنعت نفت و گاز کشور به عنوان راهبردی ترین بخش این صنعت در برنامه ی ششم توسعه ی کشور مورد توجه سیاست گذار واقع شده و موضوعات مهمی از قبیل افزایش مستمر ضریب بازیافت، دانش بنیان کردن صنعت نفت و گاز و جمع آوری گازهای همراه از مهم ترین بندهای مطرح شده در آنست. در این تحقیق ضمن بررسی درجه ی تحقق اهداف برنامه های سوم تا پنجم توسعه در بخش بالادستی صنعت نفت و گاز، الزامات تحقق اهداف برنامه ی ششم توسعه در این بخش بررسی شده است. جهت دستیابی به اهداف مترتب بر این سیاست ها، اتخاذ راهکارهایی از قبیل پیگیری سیاست های توسعه و بهره برداری حداکثری از میادین مشترک نفت و گاز جهت کاهش عدم النفع فراوان تاخیر در بهره برداری، فراهم سازی سازوکارهای دستیابی به فن آوری های نوین و بومی سازی و تجاری سازی آن و ترغیب، افزایش ضریب بازیافت و حمایت از بخش خصوصی برای مشارکت در پروژه های جمع آوری گازهای همراه ضروری است.

جامعه ی امروز، جامعه ای سازمانی است. امروزه بخش عمده ی زندگی ما در سازمان ها یا در ارتباط با سازمان ها سپری می شود. مردم از طریق سازمان ها کارها را موثرتر انجام می دهند و چگونگی عملکرد آنها بر کیفیت فعالیت های سازمان ها و در نتیجه چگونگی انجام امور جامعه تاثیر می گذارد. تحلیل رفتار سازمانی به مدیران این فرصت را می دهد تا با شناخت نیازها، انتظارات، محیط کار و دیگر عوامل موثر بر رفتار کارکنان، سازمانی پویا و کارکنانی راضی و بالنده فراهم آورند. با توجه به ارزش نیروی انسانی در سازمان مهمی مانند شرکت ملی نفت ایران پژوهش حاضر درصدد بررسی رابطه ی هوش هیجانی با رفتار شهروندی سازمانی است. روش پژوهش از نظر هدف، کاربردی و از نظر ماهیت، توصیفی-همبستگی است. جهت سنجش متغیرهای تحقیق با کمک پرسش نامه ی استاندارد هوش هیجانی برادبری با 28 سوال و پرسش نامه ی سنجش رفتار شهروندی سازمانی-ارگان و کونوسکی با 25 سوال تدوین گردید. در این تحقیق، جامعه ی آماری کارکنان ستادی شرکت ملی نفت ایران است. حجم نمونه بر اساس جدول کرجسی و مورگان 136 نفر تعیین شد.
نتایج پژوهش نشان داد که بین هوش هیجانی و رفتار شهروندی سازمانی در کارکنان شرکت ملی نفت ایران رابطه ای مثبت وجود دارد. همچنین بین هوش هیجانی با نوع دوستی، احترام و تکریم، جوانمردی، وجدان کاری و آداب اجتماعی در کارکنان نیز رابطه ای مثبت وجود دارد.

گسل های عمیق یا پی سنگی در شکل گیری و توزیع تله های نفتی اهمیت زیادی دارند و شناسایی و توصیف هرچه بهتر این گسل ها در اکتشاف و توسعه ی میادین هیدروکربوری راهگشاست. در این مقاله جهت شناخت هرچه بهتر گسل پی سنگی هندیجان-ایذه، از تلفیق اطلاعات ژئوفیزیکی و زمین شناسی استفاده شده است. شواهد عملکرد گسل هندیجان-ایذه با توجه به تغییر سن سازندهای زمین شناسی در دو طرف این خطواره روی نقشه های زمین شناسی قابل مشاهده است. همچنین با دقت روی مدل های ارتفاعی و نیز تصاویر ماهواره ای می توان نشانه هایی از فعالیت این گسل را مشاهده کرد. در این پژوهش، در دشت های جنوبی و نیز خلیج فارس، با استفاده از خطوط لرزه نگاری دوبعدی، روند بلندای قدیمی هندیجان و ارتباط آن با عمکلرد گسل عمیق هندیجان-ایذه شناسایی و بررسی شده است. در نهایت این مقاله لرزه ی زمین ساختی نواحی اطراف گسل عمیق هندیجان-ایذه را بررسی کرده و محاسبات سازوکار کانونی 15 زمین لرزه مشخص کرد که این گسل سازوکار امتداد لغز راست بر با عمق بیش از 10 کیلومتر، شیب حدود 80 درجه و امتداد تقریبا شمالی-جنوبی با آزیموت حدود 20-10 را نشان می دهد.

در این مطالعه سه نمونه نفت از مخزن گدوان با سن کرتاسه ی پیشین در منطقه ی دشت آبادان واقع در جنوب غربی ایران بررسی شده است. در این راستا از روش های ژئوشیمیایی کلی (خصوصیات فیزیکی و شیمیایی نفت) و مولکولی (بیومارکر و ایزوتوپی) با هدف تعیین خصوصیات ژئوشیمیایی از قبیل بلوغ، مشخصات محیط رسوبی و سن سنگ منشا استفاده شده است. نفت خام مخزن گداون نسبتا سبک (میانگین API برابر 32) بوده که در آن تخریب میکروبی انجام نشده است. فراوانی بیشتر بخش اشباع، ارجحیت ضعیف فردکربنی و غلظت بیشتر نرمال آلکان های سبک (Front-end biased distribution) در آنها مشاهده می شود. طبق داده های مولکولی و ایزوتوپی، نفت های مخزن گدوان توسط سنگ منشا کربنات دریایی که در شرایط احیایی رسوب کرده، تولید شده اند. بلوغ نمونه های مورد مطالعه در حد اوج پنجره ی نفتی بوده و سن سنگ منشا نیز کرتاسه ی پسین و ژوراسیک تعیین شده است. علاوه بر این تمامی نمونه های مورد مطالعه شباهت ژئوشیمیایی زیادی داشته و بنابراین می توان آنها را در یک خانواده ی نفتی که توسط سنگ منشا یکسانی تولید شده اند قرار داد. مهم ترین منشا برای نفت های مورد مطالعه، در اولویت نخست سازند گرو با سن ژوراسیک پسین-کرتاسه ی پسین و در رده ی بعدی سازند سرگلو با سن ژوراسیک میانی پیشنهاد می گردد.

از اهداف این مطالعه مشخص کردن توان تولیدی و حجم تولید نواحی مخزنی سازندهای ایلام و سروک، تعیین نواحی با اهمیت از نظر خواص مخزنی جهت حفاری چاه های جدید و ارائه ی مدل سه بعدی از ویژگی های ساختمانی، چینه شناسی و پتروفیزیکی میدان نفتی مورد مطالعه است. جهت بررسی مدل ساختمانی سازندهای ایلام و سروک داده های مربوط به چهار حلقه چاه حفر شده در این میدان پس از آماده سازی به صورت رقومی وارد محیط نرم افزار پترل شده و با استفاده از تجزیه و تحلیل لاگ های پتروفیزیکی حاصل از چاه ها خصوصیات استاتیکی مخازن مشخص شد. در این مطالعه متغیرهای پتروفیزیکی مخازن ایلام و سروک (گروه بنگستان) شامل تخلخل مفید، درصد اشباع آب و حجم شیل بر اساس داده های زمین شناسی، نمودارهای چاه پیمایی و داده های لرزه ای سه بعدی موجود از میدان با استفاده از روش های زمین آماری مدل سازی شده است. مخزن مورد مطالعه با ابعاد 1×150×150 متر شبکه بندی شده و مدل چینه ای و ساختمانی میدان ساخته شد. در مدل سازی این میدان با توجه به اینکه مخازن میدان را سازندهای ایلام و سروک تشکیل داده اند، این سازندها به ضخامت یک متری تقسیم شده اند. در انتهای مرحله ی لایه بندی، شبکه ی بلوکی در جهات طول، عرض و ارتفاع تکمیل میگردد. همچنین برای پیبردن به نقش عوامل ساختمانی در توسعه ی تخلخل، داده های مربوط به گسل های میدان نیز به مدل ارائه گردید. مبنای اولیه ی شبیه سازی، نقشهی UGC میدان بوده که با استفاده از نرم افزار مپکارد آماده و وارد محیط تترل گردید. تعمیم داده های مربوط به چاه هایی که داده های پتروفیزیکی آنها بیشتر مشخص شده، به کل میدان، نتایج قابلقبولی بهدست داده است. بعد از مدلسازی سه بعدی مخزن و توزیع متغیرهای مخزنی، محاسبات حجمی تخمین سیالات انجام شده است. برای مشخص شدن همبستگی فضایی، واریوگرامها برایتمامی نواحی بر اساس متغیرهای اشباع آب و تخلخل مفید رسم شدند و مدل سهبعدی متغیرهای پتروفیزیکی تخلخل، اشباع آب و نسبت خالص به ناخالص (NTG) ساخته شد. در نهایت با استفاده از روش شبیه سازی پیدرپی گوسی (SGS) توسط نرم افزار پترل و انجام محاسبات حجمی، ناحیه ی سروک-1به عنوان بهترین ناحیه ی تولیدی انتخاب شد.

زمین لغزش یکی از پدیده های طبیعی است که هر سال سبب ایجاد خسارات مالی و جانی فراوانی در سطح کشور می شود. از این رو تشخیص مناطق مستعد لغزش، برای به کارگیری روش های پیشگیری یا مقابله با ناپایداری دامنه ها جهت کاهش خطر و ریسک حاصل از آنها بسیار اهمیت دارد. پهنه بندی حساسیت زمین لغزش یکی از روش های غیرمستقیم و کارآمد در شناسایی این مناطق است. هدف این مطالعه استفاده از قضاوت کارشناسی (تحلیل سلسله مراتبی AHP ) برای تعیین میزان خطر و تهیه ی نقشه ی پهنه بندی در محدوده ی جاده ی دسترسی به سایت حفاری چاه-A در استان لرستان است. بدین منظور ابتدا از بین مهم ترین عوامل موثر بر زمین لغزش، چهار عامل شیب توپوگرافی، لیتولوژی، پوشش گیاهی و فاصله از گسل بر اساس قضاوت مهندسی در محیط GIS Arc کلاس بندی شدند. در نهایت بر اساس قضاوت کارشناسان خبره، لایه ها، وزن دهی و با استفاده از نرم افزار Expert Choice با یکدیگر مقایسه و رتبه بندی شدند و سرانجام نقشه ی پهنه بندی حساسیت زمین لغزش در محدوده ی جاده ی دسترسی به سایت حفاری چاه-A در محیط Arc GIS تهیه شد.

نانوسیال ها، سوسپانسیون نانو ذرات در یک گل پایه هستند. نانو ذرات معلق باعث تغییر کامل خواص انتقالی گل می شوند. به دلیل این خواص ویژه، نانوسیال ها کاربرد گسترده ای در صنعت دارند. در این پژوهش جهت دست یابی اثر نانو ذرات بر گرانروی، خاصیت قلیایی و چگالی گل حفاری پایه آبی از نانو ذرات اکسید آلومینیوم با اندازه ی 25 نانومتر استفاده شد. با افزودن 1، 5/1 و 2 درصد حجمی نانو ذرات اکسید آلومینیوم به گل حفاری پایه آبی گرانروی ظاهری گل حفاری به ترتیب 50، 61 و 83 درصد افزایش می یابد. همچنین با اضافه کردن نانو ذرات اکسید آلومینیوم به گل حفاری، خاصیت قلیایی و چگالی آن تغییرات چندانی نداشت. یکی از اثرات مهم اضافه کردن نانوذره ی اکسید آلومینیوم به گل حفاری پایه آبی پایداری زیاد آنست؛ به طوری که بعد از 120 ساعت خواص گل بدون تغیر باقی ماند. نانو ذرات اکسید آلومینیوم به دلیل اندازه ی نانومتری خود هیچ گونه خوردگی در پمپ های گل حفاری، لوله های حفاری و مته های حفاری ایجاد نکرده و با توجه به افزایش گرانروی و پایداری زیاد نانوگل حفاری می توان از آن به عنوان جایگزین مناسبی برای گل حفاری استفاده کرد.

یکی از روش های کاربردی که هزینه و زمان برداشت نفت را کاهش و ضریب بهره دهی مخازن را افزایش می دهد اسیدکاری چاه های تولیدی است. جهت بررسی دقیق عملیات اسیدکاری و نقش آن در بهبود وضعیت تولید، می توان به عوامل موثر در این عملیات از جمله کیفیت و نوع افزایه های مورد استفاده در اسیدکاری، نوع اسید، سیستم اسیدکاری و نوع سازند اشاره کرد. در این مطالعه نحوه ی عملکرد اسید تزریقی در سازند کربناته و مقایسه ی آن با نتایج مدل نرم افزاری بررسی شده است. با توجه به اینکه داده های برگرفته از عملیات انگیزش چاه در یک میدان اکتشافی است در برخی موارد فراوانی اطلاعات مورد نیاز جهت بررسی های دقیق تر اندک است. در این پژوهش ابتدا آزمایش های چاه آزمایی موجود جهت تعیین متغیرهای مهم مخزنی مانند فشار سازند، تراوایی و ضریب پوسته آنالیز شدند. سپس با ساخت مدل چاه در نرم افزار شبیه سازی عملیات اسیدکاری، نحوه ی اثرگذاری اسید روی سازند شبیه سازی گردید و در انتها نتایج حاصل از مدل شبیه سازی شده با داده های واقعی چاه آزمایی مقایسه شد. پس از عملیات اسیدکاری در چاه، شاخص بهره دهی بهبود قابل توجهی را نشان می دهد که حاکی از موفقیت آمیز بودن عملیات اسیدکاری است.

در این مطالعه یک شبکه ی عصبی مصنوعی جهت پیش بینی ضریب نفوذ ملکولی گاز در نفت در شرایط واقعی مخزن در دما و فشار زیاد طراحی و استفاده شد. جهت به دست آوردن متغیرهای ورودی شبکه روابط تجربی ارائه شده در نوشته جات به طور کامل مرور و مشخص شدکه متغیرهای متعددی از قبیل دما، فشار، گرانروی گاز و مایع، جرم مولکولی گاز و مایع، حجم مولی گاز و مایع و کشش سطحی از جمله متغیرهای موثرند. بنابراین متغیرهای مذکور به عنوان ورودی شبکه درنظر گرفته شدند. در این کار از شبکه ی پرسپترون چندلایه برای پیش بینی و الگوریتم آموزش پس انتشار خطا استفاده شده و همچنین توابع آستانه ی مختلفی برای یافتن حالت بهینه ی آن ارزیابی شد. سپس با مراجعه به گزارش ها و مقالات تعداد 172 داده ی آزمایشگاهی ضریب نفوذ جمع آوری و 90 درصد داده ها جهت آموزش شبکه و بقیه برای آزمایش شبکه استفاده گردید. نتایج نشان می دهد مدل ارائه شده در این تحقیق ضریب نفوذ مولکولی متان در نفت خام را با دقت خوبی پیش بینی می کند و بنابراین می توان از این روش جهت پیش بینی ضرایب نفوذ استفاده کرد.