فهرست مطالب

زمانه - پیاپی 23 (امرداد 1383)

ماهنامه زمانه
پیاپی 23 (امرداد 1383)

  • 96 صفحه، بهای روی جلد: 6,500ريال
  • تاریخ انتشار: 1383/05/15
  • تعداد عناوین: 13
|
  • سخن نخست
  • فرجام مشروطه
    صفحه 2
  • دیو همیشگی، فرشته ناشناس / گفت و گو با رضا شعبانی
    صفحه 3
  • انتقام «رژی» در ظهر تویخانه
    علی ابوالحسنی (منذر) صفحه 15
    اگر هزار بار، هزار راه را بپیمائیم که به شیخ فضل الله نوری(ره) ختم می شود؛ بیراهه و نابجا نرفته ایم. او به تنهایی ایستاد تا حقیقت در تنهایی نمیرد و از همه تعلقات گذشت، تا تاریخ از حقایق خویش نگذرد. مورخینی که تاریخ را می کاوند تا خود را از حیرت واقعه کربلا خلاص کنند خوب است که نمونه کوچک تری از آن را در تاریخ مشروطه ایران مورد مطالعه قرار دهند و از شباهتها و عبرتهای آن با حال و روز کربلائیان آگاه شوند. شیخ فضل الله را که همه به فضل و علم و تقوایش اذعان داشتند و با نفوذترین مجتهد طراز اول ایران آن روز بود، ابتدا مورد بی حرمتی، آنگاه تکفیر، و سپس دشنام و در آخر شهادت قراردادند و بعد از شهادت نیز پیکرش را آماج بی حرمتی و هتاکی نمودند. همچنان که به خواب همسر گرامی اش آمد و او را از بی تابی و گریه بازداشت و به او گفت که با من چنان کردند که یزیدیان با سیدالشهداء علیه السلام. مرحوم شهید مدرس سالها بعد در کتاب زرد خود نوشت: «حادثه بدی بود که هنوز هم علل آن در تاریخ همچنان مجهول مانده.» میوه چینان لامذهب مشروطه که دین نداشتند حداقل آزاده هم نبودند و هیچ آدابی را در جدال ناجوانمردانه خود با شیخ رعایت نکردند. سردمداران استبداد مانند محمدعلی شاه و ظل السلطان و لیاخوف روسی به خوبی و خوشی از ماجرا گذشتند اما اولین رهبر راستین مشروطه همچنان ماند. از گریختن و پناهندگی بیش از مرگ تنفر داشت و سقراط وار، به آغوش شهادت رفت تا حقیقت و فضیلت زنده بماند. در مقاله ای که پیش روی شماست ماجراهای ترور شخص و شخصیت شیخ فضل الله نوری رحمت الله علیه و محاکمه فرمایشی و ناعادلانه و نامعمول او را نکته به نکته و مو به مو مطالعه فرمائید.
  • مشروطه چی عهد ناصری!
    مقداد روحانی صفحه 32
    یکی از بهترین راه های تامل در تاریخ مشروطیت و فهم گوشه های ناپیدا و ناآشنای آن، مطالعه در اقوال و احوال زمینه سازان و صحنه پردازان آن است. البته که همه این شخصیتهای به تاریخ پیوسته، در یک حد و صنف و قشر نبوده و مانند همه دگرگونی های بزرگ اجتماعی، تاریخ افراد ریز و درشت و مثبت و منفی بسیاری را به صحنه کشانده است. از مراجع بزرگوار تقلید در نجف گرفته تا مجتهدین شهرهای ایران و تجار وملاکین و بازگانان و روشنفکران و معتمدین و موجهین تا مردم عادی کوچه و بازار و حتی تفنگچیان، راهزنان، اراذل و اوباش هر کدام به فراخور شخصیت فردی و اجتماعی خود، در تاریخ مشروطیت ایران نقشی به عهده گرفته اند. منظور از این مقدمه رسیدن به این نتیجه است که نمی توان و نمی بایست مشروطه را از وسط دو نیم کرد و آن را در خط داستانی آدمهای خوب و آدمهای بد ماجرا مطالعه نمود. کارهای خوب بعضی از شخصیتهای منفی و کارهای بد و اشتباه برخی شخصیتهای مثبت را باید در یک چهارچوب کلی ارزشیابی کرد. مقاله حاضر یکی از مؤثرترین چهره های زمینه ساز فکری مشروطه و منادیان ایجاد تحول در ایران یعنی شیخ هادی نجم آبادی را به اختصار مورد بازشناسی قرار داده است که امید است مایه علاقه پژوهشگران و مورد مطالعه علاقمندان گرامی واقع گردد.
  • مردان «پیرم» و شیخ
    احسان فتاحی اردکانی صفحه 41
    پرماجراترین داستان تاریخ مشروطه، سرگذشت اندوهبارمجتهد بزرگ تهران مرحوم حاج شیخ فضل الله نوری است. اگر کسی تاریخ مشروطیت را که اکنون غبار ابهامات و ای هامات تا حدودی از آن زدوده شده است، به درستی مطالعه کند و اندکی حب دیانت و کرامت در او باشد، مانند شیخ حسین لنکرانی در حیرت فرو خواهد رفت و باورش نمی شود که چگونه ممکن است آن مرد با عظمت در طوفان اباحی گری و روشنفکری غربی قربانی شود.
    او برجسته ترین شاگرد میرزای شیرازی(ره) بود و اگر خود را فارغ از مسئولیتهای اجتماعی می دید و یا به دستور استاد خود عمل نمی کرد و در عتبات می ماند، مرجعیت در او مسلم بود. مقام علمی، بینش دقیق، هوش سرشار، حافظه قوی، اخلاق خوش، ورع و پارسائی، اعتماد راسخ، شجاعت، متانت و تواضع او به قدری بود که نه در دوران تحصیل در عتبات هم عرضی داشت و نه در دوران مجاهدت و اجتهاد در تهران. باری، ویژگی های او را به اختصاردر این مقاله می خوانید و با زندگی و روزگارش آشنا می شوید. می خوانید او که بود و چه کرد و خورشید وجودش در کجا طلوع و چگونه ودر کجا غروب کرد. دوستانش که بودند و دشمنانش چه کردند.
  • مشروطه کوچک همدان
    ابوالفتح مومن صفحه 48
    جالب است اگر بدانید که نمونه ای کوچک از نظام حکومت مشورتی حدود دو سال پیش از وقوع گسترده انقلاب مشروطیت ایران، در همدان به وقوع پیوسته بود و صفاعلی ظهیرالدوله حاکم منصف و متنفذ همدان، شورائی پنجاه نفره از برگزیدگان اعیان و اشراف و اصناف و علما و تجار و اقلیتهای دینی فراهم نمود تا در امور حکومت مشورت و همیاری و همفکری کنند. این دوران مثبت حکومت ظهیرالدوله در انسجام فرهنگی و اجتماعی همدان تاثیر فراوانی داشت، به گونه ای که پس از استقرار نظام مشروطه در ایران، این منطقه از لحاظ فرهنگی، اجتماعی و سیاسی رشد بسیار چشمگیری یافت. هر چند که بازتاب تحولات کشور، منطقه همدان را نیز دچار فقر و رکود اقتصادی نمود، اما با همت علما، روشنفکران، آزادیخواهان، شاعران و رجال فرهنگی، منطقه همدان از لحاظ فرهنگی رو به شکوفائی نهاد. مدارس، چاپخانه ها، مطبوعات و مؤسسات فرهنگی معتبری تاسیس و مشغول به کار شدند که در نوع خود تحولی اساسی به شمار می رفت. در مقاله حاضر مروری بر تحولات فرهنگی همدان به ویژه مدارس نوین و مطبوعات پس از انقلاب مشروطیت آن صورت گرفته که شما عزیزان را به مطالعه آن دعوت می کنیم.
  • دولت «قدر مقدور»
    ذبیح الله نعیمیان صفحه 54
    هر چند که مفهوم «دولت قدر مقدور» در خلجان انقلاب مشروطیت، بیش از پیش نمایان گشت و خود را از لابه لای متون دینی بیرون کشید اما به خودی خود اندیشه ای اصولی در فقه سیاسی به شمار می رود و در طول چند قرن اندیشه سیاسی اسلام مورد توجه و مد نظر بوده است.
    اندیشه قدر مقدور نزد علمای صدر مشروطه از قبیل شیخ فضل الله نوری، میرزای نائینی و حاج آقانور الله اصفهانی دارای تفاوتهائی از لحاظ تفصیل، مبادی، شیوه طرح و استدلال است اما همگی در قالب یک نظریه سیاسی جای می گیرند و ما را به یکی از عمیق ترین عناصر تفکر سیاسی اسلام می کشاند. «در تمامی این موارد، تلاش بر آن است تا براساس مقایسه مقاصد و آمال مورد نظر با شرایط حاکم در یک زمان خاص، سطح عینیت پذیر در آن شرایط و ظرف زمانی تعیین شود.» توجه شما را به نگرشی برای تفکیک سطوح مختلف قدر مقدور در مقاله زیر معطوف می داریم
  • دوئل در فضاهای مدارا
    مرتضی شیرودی صفحه 58
    در نظر گرفتن سهم روحانیت در انقلاب مشروطیت ایران، چندان دشوار نیست و دوست و دشمن می دانند که همه چیز از ناخرسندی علما از امور ظالمانه کشور و تحصن آنها در حرم حضرت عبدالعظیم و سپس در قم شروع شد تا به نجف و محضر مراجع تقلید رسید و با پشتوانه دینی و فکری بزرگی وارد عرصه کشمکش با استبداد گشت. اما روحانیون تنها قشر تاثیرگذار در جامعه نبودند، هر چند که مهمترین قشر آن بودند. روشنفکران و نوگرایان فرنگ دیده مستفرنگ با حمایتهای پیدا و پنهان سفارتخانه های بیگانه، بالاخره سری از میان برآورده و مسیری در انقلاب ترسیم کردند که به ایجاد شکاف و تفرقه و آشوب منجر گشت و ایران را درگیر یک جنگ داخلی شوم ساخت. مهمترین لطمه به انقلاب مشروطه از بروز دودستگی میان علما وارد شد و این دودستگی در نهایت علمای راستین را با ترور و تهدید از صحنه خارج کرد و سرنوشت انقلاب مشروطه کاملا واژگونه گردید. سردمداران استبداد میوه چینان مشروطه گشتند و کرسی وزارت و وکالت گرفتند و راس هرم استبداد یعنی محمدعلی شاه قاجار با مستمری هنگفت صد هزار تومان در سال خوش نشین اروپا گردید تا پسرش به جای او بر نظام تازه بنیاد مشروطه حکومت کند. باری در مقاله زیر مروری اجمالی بر نقش و سرنوشت روحانیون در انقلاب مشروطه خواهیم داشت.
  • زندگی و اندیشه فریدون آدمیت
    تقی صوفی نیارکی صفحه 62
    فریدون آدمیت در زمره آن دسته از نویسندگانی بود که در ترویج ادبیات و تفکر مدرنیسم سکولار سهم به سزائی داشت. او پس از ایفای چندین نقش اجرائی کوچک و بزرگ در حکومت پهلوی به ویژه به عنوان سفیر و دیپلمات ایران در سازمان ملل و برخی از کشورها، سرانجام ترجیح داد تا در کار تحقیق و تالیف تاریخ معاصر ایران متمرکز شود و آراء و اندیشه های خود را که تحت تاثیر میرزا ملکم خان و نیز پدرش عباسقلی خان قزوینی بود، از طریق آثار مکتوب علمی اشاعه دهد.
    او که در دانشکده حقوق و علوم سیاسی تهران و بعد از آن دانشکده علوم سیاسی و اقتصاد لندن تحصیل کرده و درجه دکترا گرفته بود، به شیوه ای مطابق اسلوب رایج در کالجهای اروپائی به کندوکاو تاریخ معاصر و به ویژه تاریخ مشروطیت ایران پرداخت. هم از انتخاب موضوعات مطالعاتی و نگارشی او و هم از سبک و سیاق نوشته هایش می توان فهمید که به دنبال ایده دموکراسی اجتماعی به مفهوم غربی آن بوده و هر جریان و شخصیت تاریخی را که معارض با آن می دیده مورد بی مهری قرار داده است. از سوی دیگر او باعث انتشار آثار و مطالبی از افرادی چون آخوندزاده، طالبوف و میرزا آقاخان کرمانی شد که تا قبل از آن امکان و جرات انتشار آن وجود نداشت. محتوای کاملا ضددینی مطالب مذکور به قدری جسورانه و گستاخانه بود که حتی اینک که توسط آدمیت و در قالب نقل قول منتشر شده بود، موجب هراس دستگاه اطلاعاتی رژیم پهلوی گشت و اقدام به جمع آوری برخی از آثار او کردند. اما سرانجام آثار او در جامعه راه یافت و در جایگاه منابع تاریخی و به عنوان متون ایدئولوژیک رژیم پهلوی مورد احترام و تفقد! قرار گرفت. مقاله ای که پیش روی شما گرامیان است به زندگی، افکار و آثار او پرداخته است.
  • معرکه «روزولت» در تهران
    ترجمه: محمد علی معتضدیان صفحه 70
    در شماره قبل، قسمت اول از مقاله جذاب و خواندنی تیلور در گزارش از چگونگی طراحی و اجرای کودتای 28 مرداد 1332 تقدیم حضورتان شد و اینک قسمت دوم گزارش را مطالعه خواهید فرمود نقش حزب توده در شکست مرحله اول کودتا در 25 مرداد و دخالت های پیدا و پنهان آنها در امور سیاسی کشور و متشنج کردن اوضاع تهران بسود خود در خور توجه و تامل است. حضور آشکار و پررنگ حزب توده در تهران آن روزها تا حد بالابردن پرچم های سرخ و بر سر ساختمان های مهم و اماکن عمومی پیش رفت؛ اما این امر باعث مصمم تر شدن امریکا و انگلیس برای اجرای کودتا شد و آنها از این موضوع استفاده کرده باعث شدند که حمایت علما از دولت مصدق را ضعیف نموده و با طرح مسئله کمونیسم نیروهای اجتماعی را آماده پذیرش دولت کودتا کنند. باری شرح ماجرای کودتا و چگونگی عملی شدن آن در 28 مرداد ماه سال 1332 را خودتان در سطور ذیل مطالعه خواهید
  • آیا الگار نمی دانست؟
    عبدالرسول یعقوبی صفحه 78
    حامد الگار، به واسطه پرداختن به تحلیل تاریخی انقلاب اسلامی؛ انقلاب مشروطیت، و مناسبات دین و دولت درعهد قاجار به اندازه کافی مورد توجه و اشتهار در محافل علمی و دانشگاهی قرار گرفته است. هر چند که ازحیث منابع، مواد، دیدگاه و برخی پیش فرضهای تاریخی و فکری انتقادات و ایرادات زیادی به آثار او وارد شده اما به هر حال آثار او از حیث تحلیل نظری قابل توجه می باشد و در محافل دانشگاهی مطرح است. کتاب دین و دولت در ایران که به تحلیل تعاملات سیاسی روحانیون شیعه با پادشاهان قاجار می پردازد در زمره نخستین آثار او در مورد اسلام وایران محسوب می گردد. آنچه که در زیر می خوانید نقد و بررسی کتاب مذکور می باشد که در سال 1359 توسط نشر توس به طبع رسیده و به لحاظ اینکه یکی از منابع تاریخ سیاسی ایران معاصر و تاریخ اندیشه سیاسی شیعه به شمار می رود مورد بازنگری و نقد این نویسنده قرار گرفته است.
  • چهار اسلام...
    علی گل محمدی صفحه 87
    دمکراسی برای غرب تنها یک فلسفه سیاسی یا دستاورد اجتماعی نیست بلکه هم اکنون این مفهوم و مصداقهای مدنی آن که جامعه غربی را دمکراتیک نشان می دهد، دستمایه اصلی توسعه طلبی و تضمین کننده منافع ملی آنها در سطح جهان است. بنابراین هر چقدر هم که اندیشمندان عالم بر پارادوکسهای دمکراسی و نقاط ضعف و ایراد آن قلم پژوهش و تالیف بفشارند، غرب از دمکراسی به عنوان یک ایدئولوژی سیاسی برای سیطره بر مردم خود ومردم سایر کشورهای جهان سود خواهد برد. از همین رو طرحها و پروژه های گوناگون سیاسی و نظامی و اقتصادی برای سیطره بر عالم طراحی و اجرا می شوند که پشتوانه های تئوریک و آکادمیک سرمایه داری غرب محسوب می گردند.
    هم اکنون اسلام و دنیای سیاسی جغرافیائی آن مهمترین موضوع بر سر راه جهانی سازی و توسعه طلبی سرمایه داری غرب محسوب می شود و به همین خاطر طرحها و تئوری های فراوانی تهیه و بررسی می شوند تا برای مهار جهان اسلام مورد استفاده قرار گیرند. در نوشته ای که پیش روی شماست مطالعات مغرضانه و توصیه های بی شرمانه یکی از اینگونه تئوری ها و نقشه ها را ملاحظه می فرمائید.
  • خبر و نظر
    صفحه 90