نشریه احسن الحدیث
پیش شماره 1 (پاییز و زمستان 1392)

ظهور انسان کامل در همه ادیان، به ویژه در اسلام، اهمیتی والا دارد. جهان در انتظار برپایی مدینه فاضله در پایان تاریخ است و زنده نگه داشتن روح انتظار در مومنان، از مهم ترین زمینه های برپایی حکومت فراگیر الهی است؛ چنان که ائمه شیعه، پیوسته با تبیین ابعاد نظام حکومتی مهدوی، چراغ امید را در دل مومنان زنده نگه می داشتند. امام باقر (علیه السلام) نیز در این راستا، گاه وضعیت کلی جهان را در آستانه ظهور ترسیم نموده و مسائلی مثل رواج استبداد، گسترش ناامیدی در ملت ها، گسترش فساد، فتنه ها و مرگ های ناگهانی را به عنوان شاخصه های کلی آخرالزمان معرفی کرده و گاه وضعیت جهان را پس از برپایی حکومت مهدی به تصویر کشیده و اقدامات اصلاحی آن حضرت را در جنبه های مختلف فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی تبیین نموده اند. در این پژوهش سیمای حکومت مهدوی را از دریچه کلام امام باقر (علیه السلام) به نظاره نشسته ایم.

اصل همزیستی مسالمت آمیز میان ادیان، یکی از دستاوردهای جهان بشری و زمینه ساز زندگی آرام و به دور از تنش های متعدد است. صاحبنظران علوم مختلف از قبیل جامعه شناسی، دینی، ادبی و غیره برآنند تا این اصل را در حوزه های مختلف تبیین و تفسیر کنند. از جمله این افراد می توان به جرجی زیدان مسیحی، یکی از پیشگامان اصلی رمان تاریخی ادب عربی اشاره کرد؛ او با نگارش این داستان ها در کنار تعلیم تاریخ به عامه مردم، به نوعی میان دو دین مسیحیت و اسلام، همسویی و تعامل سازنده ایجاد کرده است. لذا نگارنده در این پژوهش بر آن شده است تا این پدیده را با رویکردی نظری و با استناد به منابع متعدد عرضه نماید.

یکی از مباحث مهم در اخلاق اسلامی که در قرآن و روایات بدان بسیار توجه شده، آفات اعضای بدن است. بر مبنای آموزه های قرآن و سنت، هر یک از اعضای بدن، در کنار منافعی که برای صاحب خود دارند، در صورت بهره برداری نادرست، مضاری نیز برای فرد می توانند داشته باشند. در این میان زبان یکی از اعضایی است که به دلیل کاربست فراوانش در زندگی، لغزش های بیشتری نیز دارد و آفت های بیشتری را می تواند متوجه فرد سازد. این پژوهش، سه آفت مهم زبان یعنی غیبت، بهتان و تهمت را، که به نوعی با هم مرتبط هستند، از منظر قرآن و روایات مورد بررسی قرار داده و پس از تبیین حوزه معنایی این سه واژه و تفاوت های مفهومی میان آن ها، به بررسی آسیب های این سه گناه در زندگی اسلامی پرداخته و پیامدهای آن را تبیین نموده است.

عشق و محبت از موضوعات پرطرفدار و یکی از عناصرتاثیرگذار در سیر و سلوک انسان است. این موضوع از دیدگاه های مختلف می تواند بررسی شود تا حقیقت امر روشن شود و حب حقیقی از علاقات مجازی تشخیص داده شود تا انسان، در این حرکت پرجاذبه به بیراهه نرود. مفهوم محبت وقتی به خداوند اضافه می شود، پیچیده تر می شود. برخی مفسران، حب خدا را به معنی شناخت عظمت او و اطاعت از او معنی کرده اند، در حالی علمایی چون طباطبایی معنای حقیقی را بر آن مترتب دانسته اند. محبت به دو نوع حب غریزی و فطری که در بیشتر موجودات وجود دارد، و حب اکتباسی که منظور از آن محبتی است که با حرکت در راه کمال حاصل می شود، تقسیم می شود. خداوند در قرآن، محبوبان خود را با کلمه «یحب» معرفی می کند؛ محبوبان خداوند عبارت اند از توابین، مطهرین، محسنین و...، محرومان از محبت لایزال الهی نیز با کلمه «لایحب» یاد شده اند. اینان کسانی هستند که با دوری از صراط مستقیم، از رحمت بی انتهای الهی دور می شوند و با اوصافی چون کافران، متکبران، اسراف گران و... توصیف می شوند.

فرهنگ و تمدن اسلامی مانند بسیاری از تمدن های دیگر در طول حیات خویش، دوره های افت و خیز متعددی را پشت سر گذاشته، ولی هرگز از میان نرفته است و با وجود سپری کردن دوره های ضعف و سستی، همواره جوشان، متحرک و زنده بوده است. منظور از احیای تمدن اسلامی، سخن از مباحثی است که موجب حیات و ماندگاری تمدن اسلامی می شود. در این میان مرحوم طالقانی عوامل احیای تمدن اسلامی را در امور فرهنگی، سیاسی و اقتصادی بررسی نموده اند که از عوامل فرهنگی می توان به مواردی چون داشتن ایمان به خدا و قرار گرفتن در ولایت الهی، عدالت خواهی و جلوگیری از ایجاد فاصله طبقاتی، لزوم مشورت در کارها، اشاعه فرهنگ صبر و گسترش تربیت اسلامی؛ و از عوامل سیاسی می توان به لزوم بیداری و هشیاری مسلمانان، لزوم رهبری، مبارزه با استعمار و مبارزه با صهیونیسماشاره نمود. از عوامل اقتصادی نیز می توان به پرهیز از رباخواری، گسترش احسان و نیکوکاری در جامعه، پرهیز از ثروت اندوزی اشاره نمود. این تحقیق که به صورت مروری و توصیفی انجام شده است، عوامل احیای تمدن اسلامی را، بیشتر از هر چیز در آثار مرحوم طالقانی جستجو نموده است.

هر انسانی، برای رسیدن به هر مرتبه ای از کمال، نیازمند الگویی است تا به تاسی از او، راه پرپیچ و خم کمال را طی کند و به سرمنزل مقصود، که همان رضوان الهی است، نائل شود. به گواهی قرآن، روایات و تاریخ، در میان انسان های همه اعصار و امصار، پیامبر اسلام و خاندانش، کامل ترین، جامع ترین و بهترین الگو برای انسان ها هستند. بنابراین، شایسته است که هر یک از مسلمان، به ویژه شیعیان، که بر اساس محتوای بسیاری از روایات، تنها مصداق فرقه ناجیه معرفی شده اند، در شناسایی این الگوها و پیروی از آن ها کوشا باشند. این نوشتار، با جستار در زندگانی امام باقر (علیه السلام) در پی کشف اصول، مبانی و معیارهایی ثابت برای حیات طیبه است و در نهایت اصولی را در جنبه های فردی زندگی از قبیل اصل حفظ حدود الهی، اصل حریت و اصل عبودیت، و نیز اصولی را در جنبه های اجتماعی حیات ایشان از قبیل اصل رفق و مدارا، اصل تعاون و مواسات، اصل عدالت اجتماعی، اصل تکریم، اصل مساوات و اصل فضیلت کسب و کار، شناسایی و معرفی نموده است.