فهرست مطالب

جغرافیای طبیعی - پیاپی 37 (پای ی ز 1396)

فصلنامه جغرافیای طبیعی
پیاپی 37 (پای ی ز 1396)

  • تاریخ انتشار: 1396/09/30
  • تعداد عناوین: 8
|
  • علی محمد خورشیددوست، سعید زنگنه *، یوسف زارعی، سعید محمودی صفحات 1-14
    دما از عناصر اساسی اقلیم است لذا تغییرات ناگهانی یا کوتاه مدت و درازمدت آن می تواند ساختار آب و هوای هر محلی را دگرگون سازد. در این پژوهش تحلیل سینوپتیکی امواج گرمایی هجده ساله اخیر(1999-2016) در شمال غرب ایران مورد بررسی قرار گرفت. با استفاده از داده های دمای روزانه، موج های گرما را که با افزایش ناگهانی و هماهنگ دما در همه ایستگاه های انتخابی منطقه شمال غرب ایران رخ داده بود، بر روی نمودار به صورت ماهانه(72 نمودار) مشخص گردید، که با این روش 14 موج گرما با شدت های مختلف شناسایی گردید. سپس با استفاده از داده های NCEP-NCAR و نرم افزار GRADS و چهار سطح تراز دریا، 850، 700 و 500 هکتوپاسکال، انتخاب گردیدند و نقشه های سینوپتیکی تهیه گردید و مورد تحلیل همدیدی قرار گرفتند. بر اساس نتایج بدست آمده با قرار گرفتن پشته حاصل از مراکز واچرخندی بر روی نیمه غربی ایران در روز اوج موج گرما، و با همگرا شدن هوا سبب فرونشینی و نشست هوا و در نهایت گرم شدن آن به صورت آدیاباتیک می شود. بررسی موج گرما از 48 ساعت قبل از شروع آن تا پایان موج و گذشتن از روی منطقه نشان می دهد که مراکز پرفشار جنب حاره ابتدا بر روی عربستان و شمال شرق آفریقا بسته می شوند و از روی دریای سرخ و عربستان عبور کرده و تا پایان موج گرما از شرق ایران گذشته و بعد از آن ضعیف شده و به عرض های پایین جابجا می شوند.
    کلیدواژگان: تحلیل همدیدی، موج گرما، شمال غرب ایران، فرارفت گرم
  • جواد خوشحال دستجردی، اصغر کامیار * صفحات 15-30
    کولاک برف مخاطره ای جوی است که رخداد آننظمسامانه های حمل و نقل وانتقال انرژی را برهم می زند. از اینرو هدف این پژوهش شناسایی الگوهای همدید و بررسی کمیت های پویایی و گرماپویایی موثر در رخداد کولاک فراگیر برف در شمال غرب ایران، که از مناطق مستعد رخداد این پدیده است، می باشد.ابتدا روز نمونه با کولاک فراگیر روزیدر نظر گرفته شد که در آن بیش از 50 درصد ایستگاه های همدید منطقه کدهای هوای حاضر بین 36 تا 39 را در آن روز ثبت کرده باشند.در ادامه پس از شناسایی روزهای رخداد این پدیده طی دوره زمانی 2009-1987، جهت تحلیل همدید داده های 4 بار در روز فشار، دما، امگا، رطوبت ویژه، مولفه های مداری و نصف النهاری در تراز دریا، 1000، 850 و 500 هکتوپاسکال از پایگاه هایNCEP/NCARدریافت و نقشه های آن با نرم افزار GrADSترسیم گردید. نتایج بررسی چشمی 11 مورد کولاک فراگیر،دو الگوی متفاوت را نشان داد. در ترازهای زیرین جو شیو فشار بین پرفشار شمال اروپا و کم فشار مدیترانه سبب ایجاد ناپایداری می گردید و در ترازهای بالایی جو گسترش ناوه شمال روسیهشرایط واگرایی بالایی را فراهم می کرد.در پایانبررسیشاخص های ناپایداری در سه ایستگاه جو بالای منطقه(ایروان، تبریز و کرمانشاه)نشان داد کهشاخصTTشرایط ناپایداری را بهتر از سایر شاخص ها آشکار می کند.
    کلیدواژگان: کولاک، همدید، کمیت های پویایی، شاخص های ناپایداری، شمال غرب ایران
  • امجد ملکی، مریم رحمتی خورشیدی * صفحات 31-44
    هدف این پژوهش بررسی اثرات طبیعی و انسانی کانال انتقال آب سد گاوشان بر دشت میان دربند در استان کرمانشاه می باشد. بدین منظور ابتدا داده های پیزومتری سطح آب زیرزمینی از سال 1392-1370 ارزیابی و نقشه تغییرات سطح ایستابی در بازه زمانی 22 ساله تهیه گردید. میزان تغییرات مورفولوژی رودخانه رازآور به واسطه تغییرات دبی از محل دریافت آب از کانال نیز با استفاده از تصاویر ماهواره ای در بازه زمانی مورد نظر بررسی شد. همچنین به منظور شناخت ثاثیرات انسانی احداث کانال از روش پرسشنامه استفاده گردید. نتایج پژوهش نشان می دهد علی رغم کاهش بارندگی در بازه فوق سطح آب زیرزمینی از سال بهره برداری از کانال(1384) در نقاطی از دشت افزایش یافته است. همچنین یافته های پژوهش نشان از تغییرات شدید مورفولوژی رودخانه از محل دریافت آب به دلیل تغییرات زیاد دبی دارد. رشد وضعیت اقتصادی ، جلوگیری از مهاجرت و اشتغال زایی در منطقه نیز از اثرات انسانی احداث کانال بوده است در حالی که به علت مکانیزه نبودن سیستم آبیاری راندمان متوسط بهره برداری از آب کانال کمتر از 30 درصد می باشد.
    کلیدواژگان: کانال انتقال آب، سد گاوشان، آب زیرزمینی، تکنیک GIS، دشت میان دربند کرمانشاه
  • لیلا خدایی قشلاق *، شهرام روستایی، سید اسدالله حجازی صفحات 45-57
    ارزیابی پتانسیل وقوع زمین لغزش در منطقه ای که به دلیل وضعیت جغرافیایی و ساخت و ساز های انسانی مستعد لغزش می باشد ضروری می نماید. در این مطالعه، جهت بررسی پتانسیل وقوع زمین لغزش، روش رگرسیون لجستیک مورد ارزیابی قرارگرفت . جهت این مطالعه از تصویر OLI_TIRS ، 2014 ماهواره لندست استفاده شد. فاکتورهای موثر وقوع زمین لغزش ( شیب، جهت دامنه، لیتولوژی، کاربری زمین، فاصله از گسل، فاصله از رودخانه، فاصله از جاده، طبقات ارتفاعی ) در محیط GIS آماده و سپس با لایه پراکنش زمین لغزش ها قطع داده شده و نقشه پهنه بندی خطر زمین لغزش در روش فوق تولید شد. نتایج نشان داد که روش رگرسیون لجستیک عملکرد بهتری را در بررسی پتانسیل وقوع زمین لغزش ها در منطقه مورد مطالعه دارد همچنین تفسیرضرایب نشان دادکه ، طبقات ارتفاعی ، شیب و فاصله از گسل نقش مهمی در وقوع زمین لغزش دارند. و با استفاده از نقشه پیش بینی احتمال وقوع زمین لغزش، منطقه به پنج گروه حساسیت تقسیم شد: بسیار پایین، پایین، متوسط، بالا، بسیار بالا.
    کلیدواژگان: حاجیلر چای، رگرسیون لجستیک، ماهواره لندست، زمین لغزش
  • قاسم کیخسروی *، محبوبه حاصلی صفحات 59-82
    فراوانی و شدت طوفان های گرد و غبار در سال های اخیر افزایش یافته و پیامدهای مختلف اقتصادی و اکولوژیکی را باعث شده است. این تحقیق به منظور تحلیل همدیدی و شناسایی منابع گرد و غبار استان کرمانشاه با استفاده از مدلHYSPILT و سیستم های گردشی جو در سطوح مختلف انجام گرفت. بررسی آماری سال های (2015-2007) نشان داد،از دو نمونه مطالعاتی، یکی از فراگیرترین پدیده گرد و غبار در ماه ژولای سال 2009 رخ داده که حدود سه روز(3/7/2009 تا 5/7/2009) دید افقی را در اکثر ایستگاه های مورد مطالعه به کمتر از 500 متر کاهش داده است. به منظور رسیدن به هدف ذکر شده ابتدا با استفاده از داده های جوی سطح بالا شامل ارتفاع ژئوپتانسیل ترازهای850،1000 و 500 هکتوپاسکال، باد مداری و نصف النهاری نقشه های گردشی جو با ترسیم در محیط GRADS ، مورد بررسی قرار گرفت، و همچنین برای تعیین مسیر حرکت ذرات غباری در 48 ساعت قبل از وقوع پدیده گرد و غبار، مدلسازی با روش ردیابی پسگرد و جلو گرد در سه سطح ارتفاعی اجراء شد. با بررسی الگوهای جوی طی روزهای طوفان می توان نتیجه گرفت که عامل اصلی ناپایداری های جوی منجر به طوفان گرد و غبار در لایه زیرین وردسپهر و در تراز 850 هکتوپاسکال شکل گرفته است. بنابراین در لایه پایین وردسپهر وجود یک مرکز کم ارتفاع بر روی شمال عربستان و ادامه آن با مرکز کم ارتفاع پاکستان و گسترش غرب سوی زبانه این کم ارتفاع سبب ایجاد شیو ارتفاعی و شیو فشاری شدید بر روی منطقه شده و بر شدت جریانات سطح زمین افزوده است. همچنین مطالعه مسیرهای انتقال ذرات از خروجی مدل نشان داد که بطور کلی کانون های گرد و غبار در طی روزهای وقوع طوفان شامل مناطق:1- شمال، شمال شرق و جنوب شرقی عراق2- شمال عربستان3- شمال شرق و مرکز سوریه4- نواحی جنوبی ترکیه5- نواحی مرکزی و جنوب غربی ایران می باشد. همچنین رهگیری جریان باد با روش جلوگرد نشان داد که بسته های هوا و توده های گرد و غبار همراه آنها، عمدتا پس از گذر از استان های همدان،مرکزی،قم، تهران به نواحی شمالی سمنان و خراسان خواهند رسید.
    کلیدواژگان: کرمانشاه، گرد و غبار، شرایط همدیدی، منشاء یابی، مدل HYSPILT
  • علی احمدآبادی *، زهرا صدیقی فر صفحات 83-103
    افزایش هدررفت منابع خاک در حوضه های آبخیز، چالشی مداوم است که با افزایش جمعیت و فشار وارده بر منابع طبیعی و کشت و کارهای ناپایدار در خاک ها و اراضی شیب دار، موجب کاهش تولید در اراضی می گردد. در این تحقیق با تحلیل پارامترهای موثر در بحث فرسایش، وضعیت فرسایش و تولید رسوب در حوزه آبخیز حبله رود بررسی شده است. داده های مورد استفاده در این تحقیق شامل نقشه DEM30 متر، خاک، تصویر ماهواره ای لندست برای سال 2013 و آمارهای مربوط به ایستگاه های باران سنجی می باشد. برآورد میزان فرسایش با کمک معادله جهانی اصلاح شده فرسایش خاک (RUSLE) در محیط نرم افزار ARC GIS 10.2 انجام گرفت. نتایج کلی حاکی از آن است که مدل RUSLE در تلفیق با GIS و RS پرکاربرد ترین مدل در برآورد فرسایش و تولید رسوب به صورت اطلاعات مکانی می باشد. همچنین بخش های مرکزی حوزه بدلیل نزدیک بودن به آبراهه ها و رودخانه اصلی و تشکیل رسوبات آبرفتی تحت تاثیر عامل فرسایندگی باران بیشتر در معرض فرسایش قرار می گیرد، که این میزان برابر 459 مگاژول/میلی متر/ هکتار/ساعت در سال است که نیازمند انجام طرح های کنترل فرسایش خاک می باشد.
    کلیدواژگان: فرسایش، فرسایندگی باران، مدل جهانی فرسایش خاک اصلاح شده، حبله رود
  • ناهید لطیفه، مهدی جهانی *، حمید جعفری صفحات 105-124
    طی نیم قرن گذشته بسیاری ازمناطق روستایی کشور، به علل مختلف اقتصادی، اجتماعی-فرهنگی وخصوصا عوامل طبیعی در معرض ناپایداری قرارگرفته و جمعیتروستاییبه نفع مناطق شهری کاهش و تعداد نقاط روستایی خالی از سکنه افزایش یافته است. پژوهش حاضربررسی تاثیر شاخصهای بعد طبیعی همچون سیل، خشکسالی، فرسایش خاک و کمبود منابع آبی بر ناپایداری سکونتگاه های روستایی در8 روستا از81 روستای دارای سکنه شهرستان دماوندمی باشد که به روش طبقه ای–تصادفی انتخاب شده اند. جامعه آماری پژوهش برمبنای سرشماری سال1390،کل خانوارهای ساکن روستاهای مورد مطالعه می باشد(875=N) که تعداد263سرپرست خانوار با فرمول کوکران جهت تکمیل پرسشنامه انتخاب شدند.این پژوهش کاربردی و روش انجام آن توصیفی-تحلیلی و به صورت پیمایشی– میدانی انجام شده است. جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات از آزمونهایt تک نمونه ای، ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون خطی ساده–گام به گام استفاده شد. نتایج نشان دادکلیه شاخصهای عامل طبیعی بر ناپایداری روستایی اثرگذاراست،اما شاخص تهدیدات مخاطرات طبیعی، سپس آلودگی و تخریب منابع پایه در منطقه مورد مطالعه، بیشترین تاثیررا درتشدید ناپایداری سکونتگاه های روستایی شهرستان دماوند داشته است و فرآیندتوسعه راباچالشهای جدی ازجمله کاهش جمعیت و خالی شدن روستاهاروبروساخته است. لذا تلاش در جهت بهینه کردن مصرف آب با استفاده از روش های نوین آبیاری، پوشش انهار، احداث آب بندها ، لوله گذاری در مسیر انتقال کانالهای آب برای باغات و تغییر در الگوی کشت زراعی و باغی همانند کاشت کلزا، و گیاهان با نیاز آبی کم را می توان پیشنهاد کرد.
    کلیدواژگان: عوامل طبیعی، ناپایداری، سکونتگاه های روستایی، شهرستان دماوند
  • رضا منصوری *، زهرا سربازی صفحات 125-142
    در این پژوهش از شاخص های مورفوتکتونیک استفاده شده است، زیرا استفاده از این گونه شاخص ها در بررسی های مربوط به تکتونیک های فعال ابزار مفید و کارآمدی هستند، به طوری که با استفاده از آنها می توان مناطقی را که تحت تاثیر حرکات نسبتا سریع یا حتی آهسته تکتونیکی قرار دارند را مشخص نمود. استفاده از این شاخص ها پیش تر به عنوان ابزاری گران بها و سودمند در مناطق فعال تکتونیکی در نواحی گوناگون آزمایش شده و کارایی آنها به اثبات رسیده است. طاقدیس بانکول با مساحت 02/496 کیلومتر مربع در راستای عرض جغرافیایی 10 41 °33 تا 48 07 °34 و در راستای طول جغرافیایی 08 56 °45 تا 56 29 °46 در شمال شرقی شهرستان ایوان غرب واقع شده است. سازندهای اصلی تشکیل دهنده این طاقدیس شامل سازند: آسماری، پابده، گورپی، بختیاری و گچساران می باشند. هدف اصلی این پژوهش بررسی میزان فعالیت تکتونیک فعال طاقدیس بانکول با استفاده از شاخص های مورفوتکتونیکی (SMF، FMF، AR، FFS، FSI، FD، EU) می باشد. ابزارهای فیزیکی و مفهومی مورد استفاده در این پژوهش شامل نقشه های توپوگرافی و زمین شناسی منطقه مورد مطالعه، تصاویر ماهواره ای، سامانه اطلاعات جغرافیایی و نیز چندین بار بازدید میدانی می باشند. یافته های پژوهش نشان می دهند که طاقدیس بانکول دارای وضعیت تکتونیکی فعالی است؛ به طوری که این طاقدیس برپایه مقادیر شاخص های SMF، FMF، AR، FFS، FSI، FD، EU در کلاس یک فعالیت قرار می گیرد. همچنین، این یافته ها گویای تداوم حرکات نئوتکتونیک و بالاآمدگی در طاقدیس بانکول می باشند که با شواهد ژئومورفولوژیکی موجود در منطقه مورد پژوهش همچون وجود پرتگاه های گسلی خطی و مستقیم، اشکال مثلثی شکل، دره های ژرف و V شکل، بریدگی کم جبهه طاقدیس و عدم تشکیل کوهپایه مطابقت می کنند.
    کلیدواژگان: زاگرس چین خورده، طاقدیس بانکول، تکتونیک فعال، شاخص های مورفوتکتونیک، شواهد ژئومورفولوژیکی