فصلنامه ره آورد نور
سال سوم شماره 7 (پیاپی 24، تابستان 1383)

اخلاق فناوری اطلاعات (IT Ethics) یکی از مباحثی است که در اخلاق کاربردی (Applied Ethics) مطرح می شود.
اخلاق کاربردی از زیر شاخه ها یا پیوست های رشته فلسفه اخلاق است که به مباحثی می پردازد که به ارزش های عملی رفتار انسان ها در حوزه هایی خاص مربوط می شود. از بین دیگر موضوعاتی که امروز در ذیل اخلاق کاربردی از آنها بحث می شود می توان به عناوین ذیل اشاره کرد: اخلاق پزشکی، اخلاق زیست محیطی، اخلاق روزنامه نگاری، اخلاق تجارت و مانند آن. البته گاهی در اخلاق کاربردی از ارزش گذاری و نوع خاصی از افعال انسانی مانند سقط جنین و آسان مرگی نیز بحث می شود. اخلاق فناوری و اطلاعات یکی از جدیدترین مباحثی است که در اخلاق کاربردی مطرح شده و به تازگی در طرح تکفا کار گروهی خاصی بدان اختصاص یافته است. به کمک دیگر اعضایی که درصدد آن که  اخلاق انجمن در حوزه علمیه قم را تاسیس کنند بر آن شدیم که طی مدت یک سال این بحث جدید را از نگاهی فلسفی- اجتماعی و نیز از نگاهی درون دینی مطرح نماییم و فضای جدیدی را در باب مباحث نوظهور در حوزه اخلاق بگشاییم. از این رو، این مقاله بر آن است که توصیفی اجمالی از این عنوان به دست دهد تا خوانندگان با این مسئله آشنایی بیشتری پیدا کنند و زمینه بحث های عمیق در آن فراهم آید. با توجه به استقبال وسیعی که جامعه ما خاصه قشر جوان از اینترنت و ارتباطات شبکه ای داشته است و تاثیرات عمیق و گسترده ای که فضای رایانه ای بر وجوه مختلف جامعه ما دارد، بجا و لازم است تا مسایل اخلاقی درباره فناوری اطلاعات مورد کنکاش قرار گیرد و دیدگاه اسلامی ما در باب موضوعات جدیدی که حول این محور پدید آمده است، روشن گردد.

در سایه پیشرفت های شگرف و روزافزون در عرصه فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) تغییرات چشم گیری در ساز و کارهای تولید علم و دانش به وجود آمده است و چشم انداز جدیدی را پیش روی پژوهش های علمی در تمامی عرصه ها از جمله علوم انسانی و اسلامی گشوده است. دستیابی آسان به منابع گسترده اینترنتی با امکانات جستجو و بازیابی اطلاعات به روش های مختلف، بانک های بزرگ اطلاعاتی، توسعه ابزارهای ارتباط دو جانبه در اینترنت همچون: پست الکترونیکی، اطاق گفتگو و  Orkutموجب شده است که مدیران پژوهشی در راستای استفاده بهینه از این فضای جدید طرح پژوهشگاه مجازی  research institute Vittual را در دستور کار خود قرار دهند و از آن به مثابه ابزاری برای توسعه تحقیقات علمی سود جویند.

موضوع بازیابی و شناخت احادیث مشابه در کتب روایی و تهیه متونی خالی از روایات شبیه به هم، از دیرباز مورد توجه عالمان و اندیشمندان اسلامی بوده است و تا به حال اقدامات شایسته ای در این مسیر صورت گرفته و کارهای پراکنده ای نیز در حال انجام است.
برای روشن سازی زوایای مختلف این بحث، نشریه ره آورد نور گفتگویی را که با جناب آقای «سقایی» معاونت فنی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی به انجام رسانده، در معرض مطالعه خوانندگان و علاقه مندان محترم قرار می دهد و افق های جدیدی را فراسوی متولیان این موضوع می گشاید. ایشان در بحث خود به الگوریتم ها یا همان منطق پردازش داده ها در این زمینه پرداختند و فرض های مختلفی را برای برنامه نویسی رایانه ای به منظور شناسایی احادیث مشابه ارایه دادند.

فرهنگ دینی شیعه و علوم حوزوی، خاصه دانش هایی نظیر فقه، اصول، تفسیر، عقاید، تاریخ، سیره و حتی علم رجال به شدت وابسته به احادیث و سخنان گهربار پیامبر گرامی اسلام (ص) و ایمه بزرگوار(ع) می باشد. بدیهی است که برای درستی انتساب این سخنان ایشان ناچار از بررسی سندی احادیث می باشیم.
برای رسیدن به این هدف ناگزیریم که روش های سنتی را کنار گذاشته و روش های نوین را جایگزین آنها کنیم تا در کمترین زمان بتوانیم به نتایج پژوهشی بیشتری دست یابیم.
یکی از پهنه هایی که رایانه می تواند در آن کارساز و راه گشا باشد، مباحث رجالی است؛ زیرا علم رجال دارای قواعد و دستورات معینی است که به وسیله آن می توان وثاقت و ضعف راوی را به دست آورد و این چنین، با جرح و تعدیل راوی و کنار گذاشتن راویان یک سند، صحت یا ضعف سند استنباط می شود(2).
از دو زاویه متفاوت و یا مکمل می توان به کار رایانه در علم رجال نگریست:1.      از دیدگاه پایگاه اطلاعاتی علم رجال؛
2.      از منظر سیستم خبره و هوشمند علم رجال.
از نظر گاه اول، هدف، تهیه معجم های رایانه ای لفظی از کتب رجال و منابع مورد نیاز در این علم است که امکان جستجوی لفظی و ترکیبی، و نمایش صفحه ای متن را داشته باشد(3).
اما از نظر گاه دوم، هدف، ایجاد سیستم خبره و هوشمندی است که بتواند قوانین علم رجال را در خود شبیه سازی نماید و بتواند به عنوان دستیار و مشاور در خدمت پژوهشگران حدیث و رجال قرار گیرد و هویت موجود در اسانید را تشخیص دهد و اسناد مشکل دار مانند: معلقات، طرق و حیلوله ها را بازسازی کند.
اگر چه این شیوه را می توان در علوم اسلامی دیگر هم به کار برد(4)، اما در علم رجال امکانات و ویژگی هایی وجود دارد که تحقق این هدف را به سرعت عملی می سازد و آرزوی دیرینه پژوهشگران علوم اسلامی را تحقق می بخشد.

امروزه توسعه جوامع، یکی از ضروریات زندگی بشر محسوب می شود که حوزه های علمیه از آن مستثنا نیست؛ بلکه در جوامع علمی - فرهنگی به خصوص حوزه دین، نیاز بیشتری احساس می شود تا در راستای اهداف خود بتواند با فراسوی دنیای خویش به دور از موانع و چالش های حاصل از ساختارها و افکار سنتی ارتباط وسیع، سریع، عمیق و آسان تری برقرار کند و مخاطبان خود را به سطح بین الملل گسترش داده، اطلاع رسانی(2) کاملی را به انجام رساند.
دو عامل اساسی و حیاتی «اطلاعات» و «ارتباطات»، توسعه را پایدار و پویا کرده و می تواند پیشرفت را در جوامع مختلف و به پایین ترین و ریزترین موقعیت های اجتماعی و علمی تسری دهدIct  توسعه را از انحصار خواص در آورده، در معرض عموم جامعه قرار می دهد و ریشه های آن را در جامعه مستحکم کرد، توسعه را به صورت یک امر نهادینه برای آیندگان به ارمغان می گذارد و در یک جمله می توان گفت که توسعه جوامع بدونICTغیر ممکن و محال است.

نمایشگاه ها افزون بر ارایه آخرین دستآوردها و روش های فنی، مجالی است تا نخبگان و دست اندرکاران با کارها و فعالیت های یکدیگر آشنا شوند و در حاشیه آن به دنبال اطلاعات و رایزنی و مشاوره در حوزه های مختلف بپردازند. بی گمان گاهی حاشیه ها از خود اصل نمایشگاه مهم تر و دست آوردهای آن ارزشمندتر و پایدارتر است. از جمله در نمایشگاه اطلاع رسانی علوم اسلامی و نرم افزاری که در خرداد سال جاری در قم برگزار شد، جلسات و نشست هایی نیز تشکیل شد که می توان آن را در معرفی و شناسایی علمی، فنی آثار ارایه شده بسیار مهم و مفید ارزیابی کرد. آنچه در این جا ارایه می شود سخنرانی آقای «مهندس نصرالله جهانگرد» دبیر شورای عالی اطلاع رسانی و نماینده ویژه رییس جمهوری در امور ارتباطات و اطلاعات است که در یکی از نشست ها و جلسات نمایشگاهی ارایه شده است. وی پس از ابراز تشکر و سپاسگزاری از ایجاد چنین نمایشگاه هایی نکات ارزشمندی را مطرح کرد که خلاصه آن را با هم می خوانیم.

رابط کاربر Inter face در هر نرم افزاری نقش کلیدی و موثری در جذابیت برنامه و آسان سازی ارتباط کاربر با محتوا را دارد با این همه تاکنون مباحث چندانی پیامون اصول علمی و استانداردهای طراحی رابط کاربرها به زبان فارسی منتشر شده است. در گفتگویی که پیش رو دارید بایسته ها و چالش های رابط کاربر در نرم افزارهای اسلامی از زبان مهندس سید محمد مجد که از پیشکسوتان طراحی اینترفیس در مراکز تولیدکننده نرم افزارهای اسلامی می باشند مطرح شده است. امید است که این گفتگو مقدمه ای برای تلاش های جدید در این باب باشد.

قرآن کریم کتابی پر ارزش، بسیار ژرف و اثرگذار در دل های انسان های خدا پرست است و با گذشت زمان نیز هیچ گاه کهنه نشده، همیشه تازه و به روز می باشد؛ چرا که تنها برای یک زمان و یا یک نسل خاص نازل نشده؛ بلکه کتاب هدایت بشر در همه اعصار به شمار می آید.
از آنجا که قرآن مشتمل بر مفاهیم بلند و اسرار و رموز فراوان است، برای همیشه نیازمند تفسیر و تاویل خواهد بود و دست یابی به ژرفای مفاهیم آن برای همگان به آسانی میسر نمی گردد.
تفسیر قرآن به معنای واقعی خویش، از زمان پیامبر اکرم (ص) آغاز شد؛ به تدریج هزاران کتاب در باره تفسیر قرآن به زبان های گوناگون و با گرایش های متفاوت نوشته شده، آنچنان که مراجعه به تمامی آنها برای قرآن پژوهان امری دشوار و بازیابی اطلاعات آنان در مواردی محال می نمود از این رو ضرورت تولید نرم افزارهای تفسیری که حاوی مهم ترین تفاسیر جهان اسلام باشند روز به روز بیشتر احساس می شد. این نیاز روزافزون منجر به تولید نرم افزارهای تفسیری با قابلیت های ویژه شده.
امروزه نرم افزارهای تفسیری کمک بزرگی به پژوهشگران این علم در راستای دستیابی به اطلاعات موجود می نماید؛ زیرا با پیشرفت های امروزی در بخش رایانه و نرم افزارهای تولیدشده در بخش های مربوط، صرف وقت فراوان در کتابخانه ها برای کسب اندک اطلاعات مورد نیاز در هر فن، به هیچ وجهی مقرون به صرفه نیست و گاهی در برخی موارد نیز به هدر رفتن عمر آدمی به شمار می رود.
تولید نرم افزارهای تفسیری و در نگاه کلان نرم افزارهای اسلامی، اگر چه دارای تاریخچه و سابقه طولانی نیست، اما در مسیر رشد و ارتقاء، از سرعت فراوانی برخوردار بوده است. از این رو، با گذشت کمتر از دو دهه از عمر آن، شاهد پیشرفت های چشمگیری در زمینه تولید نرم افزارهای اسلامی هستیم که خود امید روشنی را برای ما متجلی می سازد. اما باید بدانیم که پیشگاهی ما مسلمانان در نهضت فکری و اندیشه، مسلتزم حرکت بلند در مسیر پویایی آن می باشد و تا دستیابی به آن قله رفیع، راهی بس طولانی را در پیش داریم.

نرم افزار «نورالحکمه 3» یکی دیگر از تولیدات جدید مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی که به گونه ای مطلوب حکمت و فلسفه اسلامی را جهت استفاده محققان سامان داده است. با توجه به اهمیت و کاربردی بودن این برنامه، ویژه نامه حاضر را به منظور آشنایی خوانندگان محترم با محتوا و قابلیت ها، فرایند تولید و کاستی ها و بایسته های این نرم افزار ارایه می نماییم.
امید است که این تلاش موجب آشنایی هر چه بهتر و بیشتر کاربران با فضای برنامه گردد و افق های نوین و روشنی فراسوی تولید کنندگان و متولیان تهیه چنین معجم هایی بگشاید.
محتوا و امکانات نورالحکمه 3
پویایی فرهنگ و معارف متعالی اسلام مرهون تلاش طاقت فرسا و دلسوزی عالمان فرهیخته و دانشمندان ژرف اندیشی بوده است که در مسیر تحقق آرمانهای والای انبیا و اولیا (س) همت بلیغ گمارده اند و موجبات شکوفایی و توسعه هرچه بیشتر علم و دین را در عرصه های گوناگون فراهم آورده اند.
از جمله علومی که در وهله نخست ریشه در عقل و خرد آدمی داشته و آنگاه به وسیله معارف انسان پرور الهی، خاصه کتاب آسمانی قرآن کریم و کلمات گهربار اهل بیت (ع) رونق و بالندگی چشمگیری پیدا نموده است، فلسفه و حکمت می باشد. از آنجا که پژوهش در مفاهیم فلسفی و منطقی حوزه شناخت عقلانی را در سطح وسیعی گسترش می دهد، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی بر آن شد با تولید نرم افزار نورالحکمه 3 آثار بزرگ حکیمان و فیلسوفان نامدار اسلامی را تقدیم نویسندگان و پژوهشگران عزیز دارد تا به آسانی دیدگاه ها و اندیشه های ناب آنان را بازشناسند و مشکلات تحقیقاتی خود را در این زمینه برطرف ساخته، پژوهشهای منطقی و فلسفی خویش را به شکل مطلوبی سامان بخشند.

نرم افزار «نورالحکمه 3» یکی دیگر از تولیدات جدید مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی که به گونه ای مطلوب حکمت و فلسفه اسلامی را جهت استفاده محققان سامان داده است. با توجه به اهمیت و کاربردی بودن این برنامه، ویژه نامه حاضر را به منظور آشنایی خوانندگان محترم با محتوا و قابلیت ها، فرایند تولید و کاستی ها و بایسته های این نرم افزار ارایه می نماییم.
امید است که این تلاش موجب آشنایی هر چه بهتر و بیشتر کاربران با فضای برنامه گردد و افق های نوین و روشنی فراسوی تولید کنندگان و متولیان تهیه چنین معجم هایی بگشاید.
اشاره
استفاده از رایانه نقش بسزایی در اطلاع رسانی میراث مکتوب ما دارد؛ اما چگونگی استفاده و ذخیره اطلاعات در آن، گونه های متفاوتی دارد که از بین همه آنها معجم موضوعی از جایگاه ویژه ای برخوردار است.
معجم موضوعی یا فرهنگ واژگان عبارت است از مجموعه ای از اطلاعات؛ یعنی خلاصه متن کتب که آن را موضوع می گویند، مجموعه ای از نمایه ها که از موضوعات استخراج می شوند؛ مجموعه ای از کلید واژه ها که به نمایه ها متصل هستند.
برای استفاده از معجم موضوعی کافی است محقق واژه ای را که در مورد آن اطلاعات می خواهد، وارد رایانه کند تا مجموعه از اطلاعات را به صورت منظم در دو یا سه مرحله مشاهده نماید؛ مثلا اگر الغزالی واژه کلیدی، یک محقق باشد، با تقه پیاپی بر کلیدواژه الغزالی به نمایه هایی از قبیل: آراء الغزالی، الاخرویات عند الغزالی و الدفاع عن الغزالی دست می یابد که با انتخاب هر نمایه می تواند به موضوعات آن نمایه منتقل شود و از طریق موضوع هم می تواند به متون مورد نظر خود دست یابد.
«نور الحکمه 3» برای عرضه اطلاعات کتب فلسفه و منطق و کلام از این شیوه - که شیوه ای بی بدیل در عرضه اطلاعات می باشد - استفاده نموده است و محققانی که در تهیه این مجموعه نقش داشتند، زحمات فراوانی را متحمل شده اند، ولی با همه اینها مشکلاتی در این برنامه وجود دارد که قابل چشم پوشی نیستند. در این مقاله تنها به بیان چند مورد از آنها اکتفا می کنیم. امید است که برای تهیه کنندگان این نرم افزار مفید باشد.

نرم افزار «نورالحکمه 3» یکی دیگر از تولیدات جدید مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی که به گونه ای مطلوب حکمت و فلسفه اسلامی را جهت استفاده محققان سامان داده است. با توجه به اهمیت و کاربردی بودن این برنامه، ویژه نامه حاضر را به منظور آشنایی خوانندگان محترم با محتوا و قابلیت ها، فرایند تولید و کاستی ها و بایسته های این نرم افزار ارایه می نماییم.
امید است که این تلاش موجب آشنایی هر چه بهتر و بیشتر کاربران با فضای برنامه گردد و افق های نوین و روشنی فراسوی تولید کنندگان و متولیان تهیه چنین معجم هایی بگشاید.
فرایند تولید نورالحکمه 3
برای آشنایی بیشتر با برنامه معجم موضوعی حکمت اسلامی و مسیری را که محققان و کادر فنی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در این راستا پیموده اند، به حضور حجه الاسلام محمد علی رستمیان مسیول بخش فلسفه معاونت تحقیقات مرکز رسیدیم و از ایشان درخواست نمودیم تا گزارشی از روند طراحی و تهیه این نرم افزار را در اختیار خوانندگان نشریه قرار دهند. متن کامل سخنان ایشان را با هم می خوانیم.

خانه پژوهش قم در اقدامی ارزشمند ، سلسله نشست های نقد و بررسی  آثار پژوهشی در حوزه دین را بررسی می کند. یکی از این جلسات به  نقد و بررسی پایگاه «حوزه نت» اختصاص داشت . در این نشست، حجه الاسلام دکتر شهریاری مدیر عامل مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، حجه الاسلام محمدحسین بهرامی سرپرست معاونت شبکه اطلاع رسانی نور و مهندس فرجیان معاون فنی شبکه به عنوان پاسخگویان، و آقایان: حجه الاسلام سید مجید نظامی و سید علی شبیری به عنوان ناقدان محتوایی و ساختاری، مهندس سید محمدرضا فخری به عنوان ناقد فنی، دکتر محسن جوادی به عنوان ناقد علمی و محمد سمیعی به عنوان دبیر جلسه حضور داشتند. آنچه پیش رو دارید خلاصه ای از مشروح مذاکرات این جلسه است.

اگر اهل تحقیق و مطالعه باشید، حتما تاکنون برای پژوهش درباره یک موضوع کلی یا جزیی در جستجوی منابع مورد نیاز خود بوده اید. اطلاع از منابع، شناسایی و در نهایت دسترسی و استفاده از آنها مهم ترین مراحل تحقیق و پژوهش شما به حساب می آیند.
بدیهی است که هر قدر منابع مورد نظر نظامندتر، سامان یافته تر و کارآمدتر باشند، شما را در امر پژوهش بیشتر یاری می دهند. در این مسیر، شیرین ترین لحظه، زمانی است که با خیالی آسوده منابع را دریابید و با بهترین ابزار و امکانات و راحت ترین فهرست ها بتوانید مطالب دلخواه خود را تهیه و تنظیم نمایید. آنچه را که تا کنون به عنوان منابع تحقیق خود دنبال می کردید، غالبا کتاب، مجلات و پایانامه ها بودند که برای دسترسی به آنها از راه هایی مانند: انواع فهرست کتابخانه ها، نمایه های مطبوعات و مقالات بانک های اطلاعاتی و نرم افزارهای تخصصی، اقدام می نمودید.
در ابتدای پیدایش اینترنت در کشور ما و حضور آن در حوزه های مختلف علمی و پژوهشی، به ویژه موضوعات اسلامی، نمی توانستیم آن را یکی از منابع اصلی کارآمد بدانیم؛ اما با پیشرفت اینترنت، خاصه در حوزه های علوم اسلامی و عرضه منابع مختلف در آن، اینترنت به عنوان یکی از منابع مهم در کنار سایر منابع در زمینه مختلف پژوهشی به شمار آمد. بعد از آن، بخش قابل توجهی از همان منابع قبلی هم در اینترنت قرار گرفت و اکنون قابل استفاده است و در مورد بسیاری از متون و منابع، زمینه ها و امکانات پژوهشی خوبی هم فراهم شده است.

بی شک، رشد روزافزون اینترنت فواید و اهمیت غیر قابل انکاری دارد، چندان که در دوران حاضر، نقش محوری اینترنت چنان اساسی است که بدون آن امکان برنامه ریزی، توسعه و بهره وری در زمینه هایی چون: فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و علمی در جهان آینده امکان پذیر نخواهد بود. با وجود این، نباید از پیامدهای ناگوار و مخرب آن به ویژه در زمینه های اجتماعی و فرهنگی غافل ماند.
 به دیگر سخن، اینترنت با همه خوبی ها و فوایدش، از کاستی ها و آسیب هایی نیز برخوردار است که همگان به ویژه دولت مردان، سیاست گذاران و اولیا و مربیان و والدین باید بدان واقف باشند. البته سخن گفتن از آسیب های اینترنت به معنای نفی این پدیده و نگاه منفی بدان نیست؛ بلکه واقعیت این است که اینترنت دارای کارکردهای مثبت و منفی می باشد که پاره ای از کارکردهای مثبت را در مقاله پیشین بیان کردیم و اکنون به بیان برخی از آسیب های آن می پردازیم. آسیب شناسی اینترنت، همچنان که از عنوان آن پیداست، عنوانی کلی و وسیع است، چندان که می توان آن را از رویکردها و ابعاد مختلف مورد مطالعه و بررسی قرار داد؛ برای مثال، در بعد فنی آسیب هایی نظیر: امنیت شبکه ای و نرم افزاری در برابر ویروس ها و نفوذگرها (هکرها)، برنامه نویسی های گوناگون و گاهی غیر استاندارد، همچنین در ابعاد مختلف دیگری چون: ابعاد سیاسی و بررسی مسایلی مانند تاثیر اینترنت بر مرزهای ملی، دموکراسی و آزادی، در بعد اقتصادی مباحثی از قبیل: اینترنت و بازارهای الکترونیکی و تاثیر آن در جهانی شدن و اقتصاد جهانی و ابعاد گوناگون دیگر را می توان مطرح کرد. اما در این نوشتار فقط به آسیب های روان شناختی اشاره خواهیم کرد.

شاید بتوان گفت با گذشت سال ها از ظهور اینترنت، هنوز بسیاری از ایده ها و اهدافی که مد نظر نظریه پردازان دنیای مجازی بوده است، نتوانسته به منصه ظهور برسد و این مسئله به عوامل مختلف وابسته می باشد.
ضعف های فنی در بخش زیرساخت های این فناوری در جهان و نیز عدم وجود برنامه های نرم افزاری و سخت افزارهای مناسب پشتیبانی کننده آنها، از جمله موارد عدم موفقیت به شمار می آیند. مسئله درآمدزایی و بحث اقتصاد نیز از عمده ترین چالش های این مسیر می باشند.
امروزه اگر چه اینترنت در جوامع مختلف پیوندهای حقیقی و مجازی بسیاری را بین افراد به وجود آورده، ولی غالب این اثرگذاری ها محصول ضمنی خدمات اینترنتی و مخصوصا خدمات وب در نظر گرفته می شوند؛ چرا که در زمینه شبکه های اجتماعی مجازی (SocialNetwarking)به صورت اختصاصی، فعالیت چشمگیری انجام نپذیرفته و پایگاه هایی که هم در این شاخه به حساب می آیند، با کم کردن مسیر واقعی، بایسته های لازم در زمینه فرهنگ سازی نرسیده اند. از جمله این پایگاه ها می توان به پایگاه های دوست یابی اشاره کرد که معمول آنها به صورت بسیار ضعیف در شمول تمام طبقات اجتماعی فقط زمینه ای برای ارتباطات احساسی را فراهم می آورند.
ضعف در طراحی پایگاه های اجتماعی آن چنان نمودار است که شاید درصد اندکی از اعضای این پایگاه ها نسبت به موفقیت آنها خوش بین باشند و کار به جایی رسیده که کاربران بیشتر از روی سرگرمی به این اجتماعات سر می زنند.
دیر زمانی نیست که بحث فرهنگ واحد جهانی بین اهل نظر مطرح شده و هر یک نظریه مستقل و ویژه ای در این راستا ارایه داده اند؛ گروهی تحقق فرهنگ واحد جهانی را ممکن می دانند و رکن اصلی آن را اینترنت ارزیابی می کنند و گروهی دیگر آن را امری محال و دست نایافتنی اعلام کرده اند.
آنچه اکنون موجب شده بحث های اجتماعات مجازی داغ تر شود، توجه شرکت قدرتمند Google به این مقوله است. این شرکت پس از موفقیت در تسلط بر شاهراه های جستجو در اینترنت و نیز ارایه طرح های پر سر و صدا چون پروژه «جی میل«(Gmail)، هم اکنون انقلابی در راستای اهداف خود با خلق سرزمینی مجازی به نام اورکات (Orkut) ایجاد کرده است. پرداختن شرکت پر آوازه ای مانند گوگل به این مقوله، اهمیت ایجاد و توجه به اجتماع های مجازی را صد چندان می نماید.

در اینترنت چندین موتور جستجو در زمینه اسلام  وجود دارد که پایگاه ها و منابع اسلامی را گردآوری و طبقه بندی کرده است. در این موتورها از منابع و پایگاه های تمامی مذاهب و فرق اسلامی استفاده شده است؛ اما چیزی که مسلم است این است که پایگاه ها و منابع اهل سنت بیشتر و پررنگ تر از منابع شیعی است. در عین حال گاهی استفاده از این موتورها می تواند بسیار مفید باشد.