نشریه رستنیها
سال هجدهم شماره 2 (پیاپی 54، پاییز و زمستان 1396)

در این مطالعه، سیانوباکتری های موجود در خاک مزارع گندم در پنج ایستگاه در مجاورت مناطق صنعتی استان یزد پس از طی مراحل کشت و خالص سازی مورد شناسایی قرار گرفتند. شناسایی نمونه ها براساس ویژگی های مورفولوژیک و نیز به روش مولکولی صورت گرفت. همچنین تجزیه خوشه ایو تجزیه مولفه های اصلی با استفاده از نرم افزار SPSS صورت گرفت و قرابت میان آرایه ها براساس صفات ریختی بررسی گردید. همچنین آنالیزهای فیلوژنتیک با استفاده از مارکر مولکولی 16S rRNA انجام و روابط فیلوژنتیک آرایه ها براساس روش های Maximum Parsimony، Maximum Likelihood و Bayesian ارزیابی گردید. حاصل این مطالعه، شناسایی 32 گونه از سیانوباکتری ها بود که در چهار راسته مختلف قرار گرفت. راسته Oscillatoriales با سه تیره، هشت جنس و 13 گونه و راسته Chroococcales با دو تیره، سه جنس و چهار گونه به ترتیب از بیشترین و کمترین سطح تنوع برخوردار بودند. همچنین نتایج حاصل از این تحقیق، نشانگر کارآیی نسبی مارکر فیلوژنتیک (سکانس ژنی 16S rRNA) به کارگرفته شده و نیز کارایی مطالعات تاکسونومی عددی (آنالیز تجزیه خوشه ای) در جداسازی آرایه های مورد مطالعه بود. ارزیابی چگونگی پراکنش گونه های شناسایی شده در ایستگاه های مطالعاتی و ارایه شرح آرایه های جدید برای فلور جلبکی ایران از دیگر یافته های این مطالعه است. از میان آرایه های شناسایی شده، هفت گونه به اسامیO. ornata، Oscillatoria engelmanniana، Jaaginema pallidum، Pseudanabaena minima، Nostoc edaphicum، Gloeothece tepidariorum و Stenomitos frigidus برای نخستین بار از ایران گزارش می شوند.

جنس سپتوریا بیمارگرهای گیاهی مهمی را شامل می شود که در سراسر جهان پراکنده اند و اغلب با لکه برگی و شانکر ساقه در دامنه گسترده ای از میزبان های گیاهی همراه هستند. در این پژوهش، هشت جدایه از این جنس از برگ های دارای علایم لکه برگی میزبان های چوبی و علفی از استان های اردبیل، گیلان، آذربایجان شرقی و آذربایجان غربی به دست آمد. این جدایه ها با استفاده از راهکار چندمنظری براساس ترکیب داده های توالی هفت ناحیه ژنی (LSU، ITS، ACT، TEF1-α، CAL، TUB و RPB2)، داده های میزبان و صفات ریخت شناختی مورد بررسی قرار گرفتند. چهار گونه شامل Septoria convolvuli، S. protearum، S. polygonorum و S. urticae شناسایی شدند. این نخستین گزارش از وجود آرایه S. protearum برای میکوبیوتای ایران می باشد. همچنین، گیاه Sonchus sp. به عنوان میزبان جدیدی برای گونه S. convolvuli، انار (Punica granatum)، میزبان جدیدی برای گونه S. polygonorum و گیلاس مجلسی (Solanum pseudocapsicum) به عنوان میزبان جدیدی برای گونه S. protearum در سطح جهان معرفی می شوند. علاوه بر این، در این پژوهش، فهرست کاملی از 102 گونه سپتوریا و وابستگان آن که روی میزبان های مختلف در ایران گزارش شده اند، ارایه گردیده است. فهرست حاضر، دربردارنده 78 گونه Septoria، هشت گونه Stagonospora، هفت گونه Sphaerulina، چهار گونه Zymoseptoria، دو گونه Phloeospora، یک گونه Caryophylloseptoria یک گونه Parastagonospora و یک گونه Stromatoseptoria می باشد.

تیره گل ناز (Crassulaceae)، دارای 33 تا 34 جنس و 1440 تا 1500 گونه در دنیا می باشد که اکثر گیاهان این تیره گوشتی می باشند (Eggli et al. 1995، Thiede & Eggli 2007). از این تعداد، شش جنس و 34 گونه در ایران رویش دارند (Akhiani 2000، Joharchi & Akhani 2006). اخیرا،Prometheum (A. Berger) H. Ohba توسط اوهبا (Ohba 1978) با داشتن هشت گونه، به عنوان جنسی مستقل از Sedum L. در نظر گرفته شده است که شواهد مولکولی نیز این جدایی را تایید می کند. جنس مذکور عنصر ایرانو-تورانی است و در شمال یونان، ترکیه، ارمنستان، ناحیه قفقاز، شمال شرق عراق و شمال غرب ایران پراکنش دارند.
از این جنس تا به حال، دو گونهP. pilosum (M. Bieb.) H. Ohba تحت نامSedum pilosum M. Bieb. وP. sempervivoides (M. Bieb.) H. Ohba با نامSedum sempervivoides M. Bieb. از ایران گزارش شده است. براساس سه نمونه جمع آوری شده از استان آذربایجان غربی،Prometheum rechingeri (C.-A. Jansson) ''t Hart برای نخستین بار از ایران گزارش می شود. این دو گونه به همراه P. rechingeri، گیاهانی مختص نواحی مرتفع کوهستانی بوده و اغلب در ارتفاعات بالای 2000 متر از سطح دریا در شمال غرب کشور (استان های آذربایجان شرقی و غربی) پراکنش دارند. در این مقاله، توضیحاتی مختصر در مورد تاریخچه تاکسونومی این جنس و گونه های آن به همراه شرح مورفولوژیکی و تصاویر مربوط توضیح داده شده است. همچنین، کلید شناسایی برای سه گونه موجود از این جنس در ایران نیز تهیه و ارایه گردیده است.

این مطالعه، با هدف شناسایی گونه های Parastagonospora مرتبط با گیاهان تیره گندمیان در ایران انجام شده است. برخی گونه های جنس Parastagonospora مانندP. nodorum ، خسارت قابل ملاحظه ای به این محصول در دنیا وارد می کنند. در این تحقیق، دو گونه از جنس Parastagonospora شامل P. nodorum وavenae P. روی گندمیان شناسایی شدند. گونه P. nodorum از روی Phalaris arundinacea شناسایی شد. گونهavenae P. نیز به دو گروه تقسیم شد که گروه اول آن، P. avenae f. sp. avenaria (Paa) از روی Phalaris arundinacea و Avena sativa و گروه دوم، P. avenae f. sp. tritici5 (Pat5) از روی Phalaris arundinacea، Bromus hordeaceus و Aegilops tauschii شناسایی شد. شناسایی این گونه ها براساس مشخصات ریخت شناسی مرحله غیرجنسی و تایید مولکولی آن ها براساس توالی یابی ژن بتا زایلوسیداز انجام گرفت. گروه های Pat5 و Paa برای نخستین بار از ایران گزارش می شوند و همچنین تمامی گندمیان مورد مطالعه در این تحقیق، به عنوان میزبان های جدید برای گونه های گزارش شده معرفی می شوند.

جوامع فیتوپلانکتونی، به عنوان گروه مهمی از تولیدکنندگان اولیه در اکوسیستم های آبی، تحت تاثیر عوامل مختلفی قرار دارند. بی تردید فاکتورهای محیطی نقش مهمی در فراوانی و تراکم این میکروارگانیسم های فتوسنتزکننده اعمال می نمایند. در این مطالعه، ارتباط میان فراوانی جوامع فیتوپلانکتونی و متغیرهای هواشناسی، در تعدادی از اکوسیستم های آبی واقع در باغ گیاه شناسی ملی ایران (موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور، تهران) مورد ارزیابی قرار گرفت. به این منظور، نمونه هایی از آب سطحی اکوسیستم های آبی مورد نظر به صورت ماهانه و به مدت یک سال بررسی گردید. در مجموع، 122 آرایه فیتوپلانکتونی شناسایی شد که از آن میان، پنج آرایه برای نخستین بار از ایران گزارش می شوند. به منظور ارزیابی چگونگی تاثیرپذیری جوامع فیتوپلانکتونی از متغیرهای هواشناسی، شش جنس غالب از اکوسیستم های مورد نظر به اسامی (Cyanophyta) Chroococcus، Nitzschia (Bacillariophyta)، Glenodinium (Pyrrhophyta)، Scenedesmus، Cosmarium و (Chlorophyta) Tetraedron مورد بررسی قرار گرفتند. از جمله متغیرهای هواشناسی مورد مطالعه می توان به متغیرهای دمایی (دمای بیشینه و کمینه، دمای میانگین، دمای خشک و مرطوب و دمای شبنم)، تعداد ساعات آفتابی و شرایط رطوبتی اشاره نمود. نتایج این مطالعه نشان داد که عوامل اقلیمی از جمله عوامل مهم تاثیرگذار بر جوامع فیتوپلانکتونی هستند. همچنین، نتایج تحلیل وایازشی (آنالیز رگرسیون) تراکم جلبکی و متغیرهای هواشناسی نشان داد که تراکم فیتوپلانکتونی دارای همبستگی معنی داری با تعداد ساعات آفتابی و متغیرهای دمای هوا می باشد. از دیگر نتایج مطالعه حاضر، می توان به اختلاف روابط وایازشی (رگرسیون) و حساسیت های محیطی نمونه های مختلف در مقایسه با یکدیگر نیز اشاره نمود.

ارزیابی الویت ها مهم ترین اقدام در برنامه های حفاظتی محسوب می شود. تهیه نقشه تنوع و الگوهای انتشار به صورت متداولی در پایه ریزی الویت ها در مقیاس های متنوع به کار گرفته شده است. تیره پیچک در مفهوم محدود شده نمایانگر یک الگوی انتشار جهان وطن متشکل از اشکال متنوع زیستی و مشتمل بر 50-60 جنس از 1700-1600 گونه می باشند. تا کنون، مراکز تنوع و انتشار این تیره در مقیاس ایران و آسیا کمتر مورد توجه قرار گرفته است. این مطالعه بیانگر دقیق الگوهای انتشار و الویت های حفاظتی در قالب زیستگاهی و گونه ای در تیره مذکور در کشور می باشد. گونه های در معرض تهدید این تیره در ایران 4/20 درصد می باشد که غالبا در مناطق ایرانو-تورانی اکوسیستم البرز و زاگرس انتشار یافته اند. این در حالی است که بیش ترین تنوع تیره مورد نظر نیز در این مناطق استقرار یافته است. به علاوه، تعداد زیادی از آرایه ها در محدوده مناطق تحت حفاظت قرار می گیرند. علی رغم این، در خارج از مناطق حفاظت شده با چالش های متعددی چون تغییرات کاربری اراضی، پاک تراشی جنگل و چرای بی رویه در زیستگاه هایشان مواجه هستند. بنابراین، اقدامات حفاظتی سریع (مشتمل بر حفاظت داخل و خارج از زیستگاه) جهت حفاظت از آن ها بسیار ضروری به نظر می رسد.

مطالعه حاضر به مطالعه صفات ریزریخت شناسی برگ گیاهان طایفهAgrimonieae (syn.: Sanguisorbeae DC.)، شامل سه جنس (Agrimonia، Aremonia و Sanguisorba)، چهار گونه (Agrimonia eupatoria، Aremonia agrimonioides، S. minor و officinalis S.)، شش زیرگونه (A. eupatoria subsp. eupatoria، A. eupatoria subsp. grandis، A. eupatoria subsp. asiatica، S. minor subsp. minor، S. minor subsp. lasiocarpa و S. minor subsp. muricata) می پردازد. ابتدا نمونه های گیاهی جمع آوری و شناسایی و سپس قطعات برگ شستشو و برای عکسبرداری توسط میکروسکوپ الکترونی (SEM)آماده شدند. نتایج حاصل از آنالیز ریزریخت شناسی، سه نوع کرک (خمیده، موجدار و راست)، چهار نوع تزیینات سطح کرک (خار مانند، پشته های عرضی، زگیل دار و گرانول دار، دو نوع کرک غده ای (سر گرد و استوانه، با سطح صاف تا خاردار)، دو نوع موم روی کوتیکولی لایه نازک (لایه ای صاف و پوسته پوسته) و کریستالوییدی (گرانول دار، صفحات کوچک) و چهار الگوی ترکیبی تزیینات موم را آشکار ساخت شد. به علاوه، در این مطالعه، صفات روزنه بویژه سه نوع الگوی لبه بیرونی/تقریبا درونی و چهار نوع لبه درونی روزنه و سه الگوی پراکنش موم روی لبه درونی روزنه/سلو ل های منفذ/سلول های نگهبان شناسایی شدند. براساس یافته های این تحقیق، صفات ریز ریخت شناسی گونه های مورد بررسی طایفه Agrimonieae حاوی اطلاعات تشخیصی و برای جداسازی سطوح مختلف تاکسونومیک (زیرطایفه، جنس، گونه ها و زیر گونه ها) کارآمد می باشند. براساس این صفات، کلید شناسایی نیز تهیه و ارایه گردید.

مطالعه گونه های سیانوباکتریایی، به خصوص اعضای راستهNostocales ، به دلیل برخورداری از قابلیت تثبیت نیتروژن اتمسفری و در نتیجه نقش آن ها در باروری خاک های کشاورزی در سراسر جهان، در جوامع علمی از اهمیت بسیاری برخوردار است. با این حال، به رغم اهمیت اکولوژیکی، تاکسونومی سیانوباکتری ها هنوز دارای پیچیدگی های بسیار است چرا که مطالعات تاکسونومیک سیانوباکتری ها، به دلیل ویژگی های مورفولوژیکی و فیزیولوژیکی، در شرایط مختلف بسیار متنوع بوده و این مسئله موجب بروز اختلالات زیادی در سیستم های طبقه بندی شده است. تاکسونومی سیانوباکتری ها، در دهه های اخیر، بویژه بعد از کاربرد روش های مولکولی و فراساختاری، به طور قابل توجهی تغییر کرده است. هدف از مطالعه حاضر این است که از طریق مطالعه پلی فازیک، تفاوت ویژگی های مورفولوژیک و ژنوتیپیک دو سویه سیانوباکتری جداسازی شده از زمین های زراعی و اکوسیستم های آب شیرین در استان کرمانشاه، مورد بررسی قرار گیرد. در حقیقت، شناسایی و تاکسونومی Calothrix sp. N42 و Scytonema sp. N11 جدا شده از ایستگاه های مطالعاتی مختلف واقع در استان کرمانشاه، دارای پیچیدگی های بسیاری بود، چرا که دو سویه در شناسایی های اولیه مورفولوژیک، به علت فیلامنت های غیرمنشعب، سلول های باریک و حضور هتروسیست در انتهای ریسه، Calothrix به نظر می رسیدند، اما با رشد بیشتر، ریسه ها منشعب شدند. بنابراین، آنالیزهای مولکولی و مورفومتریک با استفاده از اطلاعات ژنتیکی حاصل از16S rRNA برای شناسایی سویه ها، در کشت های مایع و جامد در شرایط فتواتوتروفیک انجام گرفت. نتایج حاصل از مقایسه توالی قطعات 16S rRNA و فیلوژنتیک نشان داد که دو سویه، در دو کلاستر فیلوژنتیکی متفاوت قرار می گیرند، لذا با نام های Calothrix sp. N42 و Scytonema sp. N11 در DDBJ به ترتیب با کدهای دسترسی KY548062 و KY548065 ثبت شدند.

جنس آمبروزیا، دارای 40 گونه در دنیا می باشد (Essl et al. 2015). حضور گونهDC. A. artemisiifolia در سال 1991 در بندر انزلی (استان گیلان) گزارش شد (Mozaffarian 1991). طی سه سال اخیر، در مناطق زیادی از حاشیه جاده ها و زمین های رها شده، پراکندگی وسیعی از گیاه آمبروزیا مشاهده شده است. گمانه زنی اولیه این بود که گونه A. artemisifolia در گیلان و به خصوص بندر انزلی گسترش یافته است، اما جمع آوری نمونه های گیاهی و بررسی دقیق براساس کلیدهای معتبر شناسایی نشانگر حضور گونه ای جدید با نام Ambrosia psilostachya DC. بود که سطح گسترش آن ها حدود ده ها هکتار در اراضی بایر منطقه تخمین زده می شد. نمونه های گیاهی و بذور آن ها در سال های 96–1395 جمع آوری شد و مطالعاتی روی آن ها در مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان گیلان انجام گرفت. با مقایسه فلور منطقه با سال های پیشین، مشخص گردید که این گیاه، زیستگاه گیاهان علوفه ای اراضی مرتعی را به میزان زیادی تسخیر نموده و به دلیل دایمی بودن، ارتفاع بلند تر و طول دوره رشد طولانی تر، دارای غالبیت در بیشتر فلور بومی منطقه بوده و سبب تسخیر زیستگاه گیاهان بومی و همچنین ایجاد محدودیت در تامین علوفه برای دام می شود. در سال 1396 با مطالعه مشخصات ریخت شناسی گونه به کمک منابع علمی معتبر، دقیقا مشخص شد که گیاه مورد اشاره با نام علمی Ambrosia psilostachya، نام عمومی perennial ragweed و نام انگلیسی western ragweed، متعلق به تیره کاسنی می باشد. این گونه، علف هرزی چندساله است که با بذر و ریزوم تکثیر می یابد. ساقه ها منشعب، خشن و چوبی شده، دارای کرک های کوتاه و متراکم می باشند. ارتفاع گیاه بین 100–30 سانتی متر متغیر است. برگ ها 10-5 سانتی متر طول با بوی تند، در پایین متقابل و در بالا متناوب، ضخیم، کرک دار، سبز روشن تا سبز خاکستری، بدون دمبرگ یا گاهی دارای دمبرگ کوتاه، لوب دار، حاشیه صاف یا مضرس هستند. هر بوته این گیاه دارای هر دو نوع گل آذین می باشد. گل های نر در انتهای شاخه ها و زنگوله ای شکل به صورت گل آذین سنبله با جام گل سبز رنگ قرار گرفته اند و دانه های گرده زرد رنگ تولید می کنند که با باد انتشار می یابند. گل های ماده به صورت گل آذین خوشه ایکوچک بدون جام گل در زاویه ساقه و برگ های بالایی قرار گرفته اند. میوه فندقه (آکن)، به رنگ قهوه ای متمایل به سبز، خاکستری یا خاکستری تیره، (6-)3-5/2 میلی متر طول و 5/3-2 میلی متر عرض، صاف و درخشان است.

قارچ های دنبلان از لذیذترین، نادرترین و گران ترین قارچ های خوراکی دنیا می باشند. در ادامه پژوهش های مستمر روی دنبلان های کوهی ایران، نمونه هایی از قارچ های دنبلان جنگلی از مناطقی از استان گلستان در تابستان 1395 طی پیمایش کشوری، رویشگاه های آن ها مشاهده گردید که بخشی از مطالعات مربوطه در ایران و بخش تکمیلی آن در اسپانیا انجام گرفت. براساس ویژگی های ماکروسکوپی، میکروسکوپی و مولکولی، این قارچ با نام علمی T. aestivum var. uncinatum برای نخستین بار از ایران گزارش و با شماره دسترسی IR-ZN 1395 C در کلکسیون قارچ های دنبلان پژوهشکده فناوری های نوین زیستی دانشگاه زنجان نگهداری می شود.