نشریه شریف
پیاپی 17 (پاییز و زمستان 1378)

توسعه ی فن آوری، سنگ بنای نخستین پیشرفت و توسعه است. بویژه از آن رو که توسعه ی پایار جز با اتکاء به فن آوری میسور نمی افتد. از مهم ترین کارکردهای فن آوری، کارکرد آن در رشد صنعت است. از طرفی صنایع یک کشور برای توسعه ی فن آوری های خود، نیاز مستمر به تحقیقات دارند و از سویی نیز، تحقیقات حاصل فعالیت ها و تلاش دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی است. از این رو، تقویت ارتباط بین دانشگاه ها، مراکز تحقیقاتی و صنعت، یک نیاز زیربنایی در توسعه ی فن آوری است.

فن آوری کلید اصلی توسعه و شمشیری دولبه است: از یک سو می تواند به طریق کنترل طبیعت و بهبود شرایط زندگی انسان منجر شود و از سوی دیگر به نابودی آن منتهی شود. در این بررسی اشاره ای کلی به تاریخچه ی توسعه ی صنایع از دوران بسیار گذشته تا آغاز برنامه ریزی های توسعه (1327 ه.ش) شده و سپس برنامه های عمرانی ارائه شده تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و نهایتا به بررسی تحولات بخش صنعت در پی پیروزی انقلاب اسلامی پرداخته شده است. این روند با بررسی برنامه های اول و دوم توسعه پس از پیروزی انقلاب اسلامی تداوم یافته و تحلیل مقایسه ای سیاست های مورد نیاز برای رشد صنعت کشور ارائه شده است. در هر یک از این دو برهه جایگاه دانشگاه در توسعه ی صنعتی ارزیابی، و در یک جمع بندی راهکارهایی برای ارتقاء ارتباط بین دانشگاه ها و صنعت عرضه شده است.

غالبا در کشورهای توسعه یافته الگوها و نظریه های توسعه ی فن آوری، نقش کلیدی در مراحل مختلف توسعه ی اقتصادی - اجتماعی ایفا نموده اند. در این مقاله، به یکی از الگوهای مهم توسعه ی فن آوری (فن آوری درونزا) پرداخته شده و ضمن بررسی ویژگی های این الگو، اثرات فرهنگی آن مورد بحث قرار گرفته است. تاکید اصلی مقاله بر این است که با الگو قراردادن این نوع از توسعه ی فن آوری نسبت به تربیت نیروهای کارآمد توسعه و اشتغال حقیقی در کشور اقدام شود. بر اثر این توجه، نیروهای متخصص جامعه متکی به نفس بار آمده و سعی بر آن خواهند داشت تا ضمن افزودن تجربه و دانش دیگران، به اطلاعات دانش خود، با اتکاء به نفس عمل نماید.

بررسی علل و مطالعه ی یکی از راه های مقابله با کمبودهای ناشی از مسائل مالی حاکم بر دانشگاه های کشور موضوع این مقاله است. در این خصوص، وضعیت دانشگاه ها در زمان حال و رشد کیفی آنها نسبت به قبل مورد ارزیابی قرار گرفته است. نتایج بررسی ها نشان می دهد در حالی که دانشگاه صنعتی شریف به عنوان مثال از نظر کمی در طی 20 سال گذشته 2 برابر افزایش ظرفیت پذیرش و 8 برابر گسترش در زمینه و گرایش های تخصصی داشته است، ارزش بودجه های دریافتی و توان مالی دانشگاه نسبت به 20 سال گذشته به کمتر از یک بیستم تقلیل یافته است.

تحول نقش دانشگاه ها پس از انقلاب و وجود نگرش های معطوف به توسعه ی ملی در سال های اخیر از یک سو، و تعمیم و توسعه ی آموزش عالی و گسترش تحقیقات در ابعاد مختلف از سوی دیگر، موثر بودن دانشگاه ها را در فرایند رشد و توسعه ی کشور بخصوص از منظر ارتباط دانشگاه و جامعه تحت الشعاع قرار داد.

در شرایط متحول جهان امروز اساسی ترین عامل تعیین کننده پیشرفت و توسعه ی جامعه، چگونگی برخورداری از دانش، آموزش، پژوهش و وضعیت نیروی انسانی کارآمد است. بر همین اساس نقش برتری دهنده و مزیت بخش تمام عوامل و منابع طبیعی، اقتصادی و راهبردی جای خود را به میزان برخورداری از علوم و فنون داده است.

در شرکت های صنعتی ایران فعالیت های تحقیق و توسعه (R&D) سابقه ی چندانی ندارد. در این بررسی، تعدادی از واحدهای صنعتی با سابقه و نسبتا فعال انتخاب شده و کارایی شیوه های مختلف تحقیقات در آنها مورد تحلیل قرار گرفته است. نتایج کلی نشان می دهد که ایجاد واحد مستقل تحقیق و توسعه (R&D) تا حدودی مورد توجه این واحدها بوده ولی از همکاری تحقیقاتی دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی استقبال چندانی نمی شود. عوامل محدود کننده ی تحقیقات دیدگاه های مدیران ارشد صنایع در جهت بهبود امر تحقیقات از دیگر نکات قابل بحث این بررسی است.

در این مقاله اشاره ای گذرا به وضعیت و نحوه ی ارتباط موسسات تحقیقات ملی و دانشگاه ها در چند کشور پیشرفته ی جهان شده است. در ادامه، به بررسی و تشریح این ارتباط در کشورمان پرداخته شده و موسسه ی آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی به صورت مطالعه ی مورد تحت بررسی قرار گرفته و تجربیات به دست آمده از این موسسه در خصوص ارتباط دانشگاه و صنعت ارائه شده است.

در شماره های گذشته ی مجله، اقدام به چاپ چکیده ی مقالات پژوهشی دانشکده های مختلف دانشگاه صنعتی شریف کردیم. در پی گرفت این اقدام در شماره ی اخیر به چاپ چکیده ی مقالات پژوهشی دانشکده های مهندسی صنایع و مهندسی مکانیک این دانشگاه مبادرت ورزیدیم. با این توضیح که به لحاظ حجم زیاد چکیده مقالات دانشکده ی مهندسی مکانیک، بخشی از مقالات این دانشکده را در این شماره به چاپ رسانده و بخش پایانی آن را در شماره ی آتی مجله درج خواهیم کرد.