مجله الجمعیه العلمیه الایرانیه للغه العربیه و آدابها، فصلیه علمیه محکمه
سال سیزدهم شماره 4 (پیاپی 45، شتاء 2017)

إن علماء النحو بعد ان انهوا عملیه تقعید اللغه التی نزل بها القرآن المجید، او کادوا، واجهوا اسالیب فصیحه ظاهرها مخالف للقواعد التی استنبطوها من الکلام المطرد، فانقسموا فی کیفیه تعاملهم مع هذه الاسالیب قسمین: قسم اختار اسهل الطرق إذ نسب الی ها الشذوذ عن قیاس المطرد ولم یجز القیاس علی ها؛ لانه لم یعطها حقها من التامل والتذوق، فاراح نفسه من کل ذلک. وقسم: اتخذ الاخلاص اساسا لعمله، فعالج تلک الاسالیب معالجه معنویه ذوقیه آخذا بنظر الاعتبار ما تشتمل علیه من معان بلاغیه غیر مهتم، ولا آبه بما تفرضه قواعد المطرد؛ لانه لم یحتکم الیه؛ لان اللغه قبل ان تصل الیه قد مرت بمراحل تطوریه؛ ولانها کائن حی، فهی لذلک تشتمل علی اسالیب متباینه. والمهم ان سیبویه فی بحوثه النحویه کان مثالا لهذا القسم، وکذلک کان عبد القاهر الجرجانی فی بحوثه البلاغیه الذوقیه العمیقه قدوه لمن جاء بعده من علماء البلاغه. وهذا المقال یحاول باختصار دراسه اسلوبیه سیبویه نحویا، واسلوبیه عبدالقاهر بلاغیا فی تعاملهما مع السماع البلیغ المخالف لقیاس المطرد.

نلمح فی روایه «عمالقه الشمال» العلاقه المتوتره بین شعب نیجیریا المسلم (الممثل للانا) مع الاجانب (الممثلین للآخر). یعکس الکیلانی منظومته الفکریه فی«عمالقه الشمال»معتمدا علی السمه الرمزیه الإیحائیه الکامنه فی عنوان الروایه واسماء الشخصیات.
إن العنوان قد اصبح فی الدراسات السیمیائیه الحدیثه اساسا مهما فی تاویل النص وقیمه الدلالیه. لقد اولت الدراسات السیمیائیه عنایه کبری لدراسه عنوان الروایه وتحلیل الشخصیه بوصفها احد دعامات الروایه الاساسیه. ومن هذا المنطلق، نحاول فی هذه المقاله باستخدام المنهج السیمیائی والاجتماعی والمقارن ان ندرس سمات العنوان وملامح الشخصیات فی روایه عمالقه الشمال حتی نبین دلالاتهما السیمیائیه فی الروایه. إن دراسه اسماء الشخصیات فی هذه الروایه تتم من خلال تحلیل الاشخاص من حیث المستویات العدیده ک: المستوی الصوتی، والمستوی المعجمی والمستوی الدلالی.
توصلنا فی هذه المقاله إلی ان روایه عمالقه الشمال، قامت علی الاختیار المستهدف للعنوان وکان العنوان بمثابه ایقونه داله توحی بمکنونات الروایه. وتحمل الشخصیات من جراء جرس الاسماء ومعانی ها وظلالها وجوها دلالیه سیمیائیه مختلفه منها؛ المدلولات المنتمیه إلی المعجم الإسلامی وتراث الانوات والمدلولات المنتمیه إلی المعجم الاجنبی وتراث الاخرین.

الاسلوبیه منهج نقدی حدیث تسعی إلی دراسه المکونات اللغویه التی تحول الکلام من العادی إلی الفنی، وتکشف عن الجمالیه الکامنه فی النص کی تبین للقارئ اهم السمات الفنیه التی یتمتع بها اسلوب المبدع الخاص به والذی یمیزه عن الشعراء الآخرین. للشاعر الفلسطینی الثائر عبدالرحیم محمود اسلوب خاص وفرید فی إستنهاض الهمم ودعم المقاومه؛ وهذا البحث دراسه اسلوبیه لقصیده «انشوده التحریر» التی تعتبر من ابرز قصائد عبدالرحیم محمود فی المقاومه فتتحدث هذه الرائعه عن العرب عامه والفلسطینیین خاصه، وتمیزهم عن اعداءهم من حیث الاخلاق وطبیعتهم الکریمه، فیذکر ماضیهم الجمیل ویطلب منهم ان یطرحوا الیاس جانبا ویتسلحوا بروح المقاومه حتی یصلوا إلی الحریه والکرامه.
هذا البحث وفقا للمنهج الوصفی التحلیلی واستمدادا من المنهج الإحصائی یهدف إلی دراسه الهیکل البنائی للشعر وتحلیل انساقه حسب المستویات الصوتیه والترکیبیه والبلاغیه التی غلبت علی قصیده «انشوده التحریر»، واصبحت اسلوبا خاصا للشاعر؛ کما رکز البحث علی العلاقات التی تربط بین هذه المستویات بغیه الوصول إلی ما یمیز هذه القصیده من جمالیات کامنه وراء ذلک الهیکل البنائی. ومن اهم النتائج التی توصلنا إلی ها فی هذه الدراسه هی ان معظم الاصوات فی القصیده تتکون من الاصوات المجهوره والشدیده حتی تثیر روح التحمس فی نفس المخاطب؛ وتتجلی مهمه الإیقاع بواسطه التکرار، فتکرار المفردات یظهر الفکر الرئیسی فی القصیده ویساهم فی الإیحاء والتاکید علی المقاومه؛ کما ان کثره الجمل الفعلیه فی القصیده بالنسبه للجمل الإسمیه تظهر استمراریه النضال ووجود الامل فی کل الظروف والتطلع إلی التحریر فی نفوس الفلسطینیین لان الجمل الفعلیه تشحن النشاط والحرکه فی النص وتفضی إلی إثاره حماس الشعب. کذلک تمتاز القصیده باسالیب بلاغیه مختلفه تساعد فی إیضاح المعانی من خلال تجسید الصور الحسیه لبیان المقصود، وهی فضلا عن البعد الإیقاعی، رفدت القصیده بروح حماسیه وعاطفه ثوریه ودلاله شعوریه موحیه.

تماشیا مع تطور المناهج المستحدثه لتعلیم اللغه وتقویما لکفاءه الترجمه لدی المتعلمین الإیرانیین إن هذه الدراسه هدفت إلی الکشف عن مدی فاعلیه الطریقه التعاونیه فی تنمیه کفاءه الترجمه لطلاب المرحله الثالثه الثانویه من خلال تطبیقها علی تدریس ترجمه نصوص الکتاب العربی المدرسی. لقد تم استخدام الاسلوب شبه التجریبی منهجا للإجابه عن اسئله البحث، کما استخدم الاختبار کاداه الدراسه. وتکونت عینه البحث من اربعین دارسا من المجتمع الاصلی، اخترناها ضمن مجموعتین من الطلبه الدارسین فی السنه الثالثه الثانویه بطریقه عشوائیه، علی ان تدرس ترجمه نصوص الکتاب للمجموعه التجریبیه علی اساس المدخل التعاونی وللمجموعه الضابطه وفقا للطریقه التقلیدیه المعتاد علی ها فی اغلبیه المدارس الإیرانیه. اجری اختبار قبلی فی بدایه الفصل للتاکد من تکافو المجموعتین فی کفاءه الترجمه قبل إنجاز مشروع البحث، واجری اختبار بعدی فی نهایه الفصل الدراسی الاول لقیاس مدی تنمیه کفاءه الترجمه لکل من المجموعتین ثم اجرینا اختبارا بعدیا ثانیا بعد مضی شهرین علی الفصل الدراسی الاول لتبیین مدی احتفاظ المجموعتین بالمعلومات. وفقا للبیانات المرصوده تدل نتیجه البحث علی ان هناک فرقا ذا دلاله إحصائیه بین المجموعتین التجریبیه والضابطه، وان ثمه اثرا إیجابیا لتطبیق الطریقه التعاونیه علی تدریس ترجمه النصوص فی تنمیه کفاءه الترجمه وترسیخ المعلومات لدی عینه البحث.

المثاقفه کابرز آلیات الحوار فی الثقافات تعنی عملیات التبادل الفکری الثقافی بین الثقافات وتعد من مجالات البحث فی الادب المقارن. من مظاهر المثاقفه فی الشعر العباسی الاول تجلی الثقافه الفارسیه فی شعر ابی نواس بصوره عامه وقدسیه النار والنور نظرا للتعالیم الزرادشتیه خاصه.
یتطرق هذا المقال إلی دراسه هذه الظاهره فی شعر هذا الشاعر الإیرانی الاصل معتمدا المقارنه منهجا للبحث. تحکی نتائج البحث ان کثره المعانی والصور المستمده من النور والنار فی شعر الشاعر تعود إلی ثقافه ابی نواس الفارسیه التی ادت به إلی انتقاء هذه الصور المشعه فی شعره. کانه یاتی بهذه التصاویر المتلالاه متعمدا لیواکب مع الحضاره الإسلامیه المصطبغه بالصبغه الفارسیه فی عصره ویعزز علاقته بثقافه آبائه وارضه الام. والنکته اللافته للنظر ان الشاعر لم یات بالمعانی عن تفضیل النار وقدسیتها خوفا لتهمه الزندقه القاتله آنذاک، بل یدرک القارئ الفطن کیف تجلت الآیات القرآنیه المتضمنه معانی النور والنار فی شعره فکانه اراد بهذه الصوره ان یعبر عن قدسیه النار والنور عنده.

ظاهره الإبدال هی من التقنیات التی تساهم فی مجال تولید المعانی المختلفه عبر آلیه مفردات ذات جرس موسیقایی منظم تختلف فی حرف من حروفها لذا یعمد اللغویون فی ظاهره الإبدال بتغییر حرف مکان حرف آخر فیستثمرون هذه الآلیه اللغویه باشکالها المختلفه کی یثروا نصوصهم بتعابیر متقاربه المعنی ام متضاده فاهمیه توظیف تقنیه الإبدال فی النتاجات الادبیه ترجع لما تشکله هذه الظاهره فیالابعاد اللغویه والموسیقائیه والمعانی المختلفه فی النتاجات الادبیه. إبن السکیت وابو الطیب کانا من فحول اللغه ولهما آثار متشابهه منها الإبدال والاضداد، فهما لعبا دورا بارزا فی اتساع ورقی اللغه. تدرس هذه الورقهالبحثیهوفقا للمنهج الوصفی- التحلیلی ظاهره الإبدال فی کتابیهما الإبدال، لتبین مدی تاثیرهما فی ازدهار اللغه. ترکز هذه الورقه علی الابواب المختلفه فی کتابی الإبدال لإبن السکیت وابی الطیب مع ذکر شواهد ومن ابرز الثمرات التی جنیناها هو تقدیم معرفه متکامله عن الإبدال وطرقه وابوابه واسبابه وفوائده والمواقف المشترکه والمختلفه فی هذا المضمار. فمن انواعه هو الإبدال اللغویویتمحور فی لغات مختلفه لمعان متفقه اما عن اسباب ظهور هذه الظاهره نستطیع ان نقول هنالک عوامل عدیده ساهمت فی تکوین تلک الظاهره منها سهوله النطق والتباین والاختلاف الموجود فی نوع تلفظ اللغات عند القبائل المختلفه. لکن هذه الظاهره تشتمل علی تقنیات منها ان الإبدال من ذرائع اختصار اللغه واستظهارها واستبطان اسرارها، وایضا تجنب الادیب عن الخطا فی فهم النصوص ودفع الاتهام بالتصحیف. والمواقف المشترکه التی صدرت حول هذه الظاهره هی اتفاق علماء العربیه فی علل وقوع هذه الظاهره وشروطها.

رمان «ما لا تذروه الریاح» اثر «محمد عرعار» روایتگر تاثیرات روانی استعمار فرانسه بر مردمان کشور الجزایر است که در قالب شخصیت «بشیر» نمود یافته است. یکی از مهم ترین این تاثیرات، رشد چشم گیر عقده حقارت در میان ساکنان این مرزوبوم است که می توان جنبه های مختلف آن را با استفاده از نظریه آلفرد آدلر بررسی نمود. این مقاله به دنبال آن است که با استفاده از روش توصیفی تحلیلی و با رویکرد روان شناختی آلفرد آدلر، علل پیدایش عقده حقارت و چگونگی بروز آن در شخصیت بشیر را بررسی کند و به این مسئله بپردازد که آیا راهی برای خروج از این بحران وجود دارد؟ تحلیل روان شناختی رمان «ما لا تذروه الریاح» حاکی از آن است که عقده حقارت نهفته در دل قهرمان داستان، در قالب رفتارهایی مانند ازخودبیگانگی (هویت باختگی)، تحقیر دیگران و تقلید نمود پیدا کرده است و تنها راه خروج از این وضعیت، آن است که مردم این کشور با آگاهی یافتن نسبت به تاریخ، میراث ملی، فرهنگی، دینی و خانوادگی خود، به خودآگاهی برسند و دیگر ملت ها را بر خود برتر ندانند.

فعل مرکب از پیوند یک فعل با یک اسم یا صفت یا بن فعل و یا جزء دیگری پدید می آید. این نوع فعل در برخی زبان ها ازجمله زبان فارسی وجود دارد ولی چنین گونه ای در دستور زبان عربی تاکنون شناسایی نشده است. این در حالی است که درباره برخی از کاربردهای ترکیبی فعل در زبان عربی اختلاف نظر وجود دارد و هر یک به نوبه خود قابل بررسی و نقد است. نگارندگان در این مقاله با روشی توصیفی تحلیلی نخست به تعریف و ویژگی های فعل مرکب در زبان فارسی پرداخته؛ سپس فعل را در زبان عربی در ترکیب با اجزای دیگر جمله بررسی کرده اند و درنهایت ضمن آوردن نمونه هایی ، فرضیه وجود فعل مرکب را در زبان عربی ارائه کرده اند. بر اساس این فرضیه در نمونه هایی مانند «کان یذهب المعلمون» که فعل مضارع مفرد بلافاصله پس از فعل ناقصه مفرد آمده و فاعل آن اسمی مثنی یا جمع است، می توان «کان یذهب» را یک واحد فعل ترکیبی (فعل مرکب) تلقی کرد که یک فاعل (المعلمون) دارد.

در نیمه دوم قرن بیستم، شیوه جدیدی در داستان نویسی معاصر به وجود آمد که آمیزه ای از واقعیت و خیال بود. شیوه ادبی نوینی که به طور رسمی و برای اولین بار، نویسندگان آمریکای جنوبی آن را با عنوان رئالیسم جادویی به جهان عرضه کردند. ازجمله نویسندگان عرب که این شیوه را در راستای بیان دیدگاه خود به کار بسته، ادوار خراط نویسنده مصری است. او با استفاده از خیال خلاق خود و درهم ریختگی زمانی، گذشته را در زمان حال به کار می گیرد و واقعیت بیرونی را با واقعیت خیالی و درونی خود درمی آمیزد و مخاطب را در مقابل واقعیتی با ابعاد گسترده و فضایی شگفت انگیز قرار می دهد. هدف اصلی این جستار که به روش توصیفی- تحلیلی نگارش شده است، تحلیل عناصر داستانی (شخصیت، زمان، مکان، وصف و زبان روایی) رمان «الغجریه و یوسف المخزنجی» بر اساس شاخصه های رئالیسم جادویی است. یافته ها حاکی از آن است که نویسنده با به کارگیری شخصیت های کولی و میراث کهن، توانسته است دیدگاه های خود را در خصوص واقعیت موجود و جهان هستی با زبانی شعری و با استفاده از فن رئالیسم جادویی بیان کند.

نگارش کتابی که بتواند تمامی جوانب عصر جنگ های صلیبی در مصر و شام را به طور کامل تجزیه وتحلیل کند، کاری است بس دشوار. عموم کتاب هایی که در این رابطه نوشته می شوند، در کنار ضعف ها و قوت هایی که دارند، می توانند بخش فراوانی از نیازهای علمی دانشجویان در این عرصه را پاسخ گو باشند. کتاب «الحیاه الادبیه فی عصر الحروب الصلیبیه بمصر والشام» نوشته احمد احمد بدوی تاحدودی توانسته به نیازهای پویندگان دانش در حوزه زبان و ادبیات عربی پاسخ دهد. نویسنده کتاب، اثر خود را در دو بخش به رشته تحریر درآورده است که در بخش اول به شرح و توضیح موضوعاتی پیرامون ادب و در بخش دوم به خود ادب و نمونه هایی از آن پرداخته است. در بخش دوم که بخش اصلی کتاب را تشکیل می دهد به خوبی توانسته از عهده نقد و تحلیل این دوره برآید. همچنین نویسنده در ابتدای بحث خود، به دیگر آثار نوشته شده پیش از کتاب خود اشاره می کند و آن ها را ارج می نهد. این کتاب را می توان در زمره کتاب های تحلیلی تاریخ ادبیات عربی به شمار آورد.