فصلنامه میقات حج
پیاپی 101 (پاییز 1396)

شد رحال و بستن بار سفر برای زیارت قبور مطهر، از جمله قبر شریف پیامبر اعظم9 ، نه تنها مشروع است، بلکه از باب مقدمه عمل مستحبی (که همان زیارت قبور مطهر باشد)، رجحان عقلی نیز دارد. منتها برخی اندیشوران فقه اهل سنت، در فرع مذکور مناقشه کرده اند؛ تا جایی که با استناد به برخی روایات نبوی، سفر مسلمانان را برای زیارت قبور مطهر، بدعت و حرام شرعی دانسته و این حکم را به سلف صالح نسبت داده اند. ارزیابی ادله مورد استناد، بر اساس مبانی رجالی و فقهی اهل سنت، نشان می دهد نظریه مذکور در فقه اسلامی جایگاهی ندارد و انتساب آن به سلف صالح، از اساس باطل است و بازپژوهی کلمات و عبارات بزرگان فقه اهل سنت، به وضوح، این مدعا را تایید می کند.

از اقسام تقیه، تقیه مداراتی است، این تقیه عبارت است از همزیستی مسالمت آمیز با عامه، به جهت جلب محبت آنها و ایجاد وحدت میان مسلمانان، بی آنکه خوفی در میان باشد. با اینکه چنین تقیه ای، به شهادت روایات، در طول دوران 250 ساله امامت پیشوایان معصوم، موضوعی مهم و جدی تلقی می شده و در روابط اجتماعی و اعمال عبادی، مانند نماز و حج جریان داشته است اما در کلمات فقهای شیعه به جز برخی از فقهای متاخر، این تقیه از سایر اقسام تقیه تفکیک نشده و کمتر به آن توجه شده است.
در این پژوهش، با مروری بر اصل مدارا در سیره پیامبران، جایگاه این تقیه در سیره و سنت گفتاری پیشوایان معصوم تبیین شده است و از سنت و سیره پیشوایان روشن می شود که این تقیه در نزد پیشوایان از اهمیت بالایی برخوردار بوده و شایسته است مانند سایر اقسام تقیه مورد تحلیل و بازشناسی فقها قرار گیرد.

نوشته حاضر با استفاده از منابع کتابخانه ای و به روش توصیفی ، به تحلیل و بررسی تطبیقی شفاعت از منظر آیات و روایات و دانشمندان فریقین پرداخته است. رحمت
و بخشش الهی، مستقیما به انسان نمی رسد، بلکه هر نعمتی، از راه های خاصی نصیب آدمی می شود. همان طور که در این جهان نیز، مثلا رزق، از راه کار کردن به ما می رسد. یکی از راه های نزول رحمت الهی شفاعت است؛ آن هم شفاعتی که خداوند اجازه دهد؛ زیرا اگر خدا نخواهد، شفاعتی در کار نیست. مهم ترین مولفه دریافت شفاعت نیز قابلیت یافتن برای آن است؛ یعنی آدمی، خود باید مقدماتی را فراهم کند تا شایسته نجات شود. ما در اینجا نخست به تعریف شفاعت در لغت و اصطلاح پرداخته ایم و سپس اقسام آن را ذکر کرده ایم. در ادامه نیز به ذکر شفاعت در آیات و روایات پرداخته و در انتها شفاعت را از منظر دانشمندان فریقین تحلیل و بررسی کرده ایم.

با توجه به اینکه مهم ترین هدف این تحقیق کشف و استخراج و رتبه بندی مهم ترین فرصتها، موانع و راهکارهای نفوذ قدرت نرم نظام جمهوری اسلامی در حج می باشد، محقق در این تحقیق به روش دقیق و علمی از طریق پیمایش(پرسشنامه) با استفاده از نرم افزار SPSS توانست علاوه بر اینکه مهم ترین فرصتها و تهدیدهای قدرت نرم نظام جمهوری اسلامی در فضای حج را کشف و استخراج کند، مواردی که بعضا تصور نمی شد که از فرصتها و یا تهدیدهای نفوذ قدرت نرم نظام در حج باشند، را به روش علمی از منظر مهم ترین صاحب نظران حوزه حج؛ یعنی روحانیون کاروان ها، متخصصین بعثه و مبلغین (زبان دانان) در قالب پرسشنامه را اثبات نماید.

بررسی آموزه های اساسی و بنیادین قرآنی اسلامی از دیرباز مورد اهتمام پژوهشگران غیرمسلمان یا به تعبیر دیگر، مستشرقان بوده است. یکی از جدید ترین و مهم ترین آثار آنها در این زمینه «دائره المعارف قرآن لایدن» و یکی از موضوع های اساسی قرآنی اسلامی، بحث «حج» است. غالب مقالات مربوط به حج در این اثر، مربوط به خاورشناس انگلیسی، «جرالد هاوتینگ» است. وی تبیین مناسک حج و اماکن مربوط به این عمل را بنوعی با بحث خاستگاه قرآن و اسلام مرتبط ساخته است. اینکه این تبیین ها و برداشت های وی از موضوع حج، بر چه مبانی و پیش فرض هایی بنا گردیده، درخور نقد و بررسی است. به نظر می رسد مبانی نظری وی مبنی بر عدم وحیانیت قرآن، منشا طبیعی داشتن دین و تطور و تکامل طبیعی دین توحیدی اسلام، منتج به برداشت های خلاف نگاه اصیل اسلامی از ناحیه او شده است.
با توصیف، تحلیل و بررسی آرا و ادعاهای «هاوتینگ» روشن می شود که به رغم وجود برخی نکات مثبت در تحقیقات وی، دیدگاه او در باب حج اسلامی، در بسیاری موارد صحیح نبوده و قابل نقد است. داشتن پیش فرض عدم وحیانیت قرآن، مبنای نظری تقدم بت پرستی بر یکتاپرستی، تطور و تکامل طبیعی دین در جوامع، در نتیجه، تشکیک در تطابق اشارات قرآنی به مناسک حج با اماکن و مناسک حج امروزی مسلمانان، پندار ناسازگاری آیات حج و... را می توان از موارد قابل نقد در موضوع حج برشمرد.

وهابیت داعیه توحید و مبارزه با شرک را دارد و با شعار دفاع از توحید، افکار و عقاید نادرست خود را به مسلمانان القا می کند، باید دید که آیا آنان درک و تفسیر درستی از توحید ذات و صفات و توحید افعالی و عبادی دارند یا خیر؟ نوشتار حاضر پس از گزارش دیدگاه وهابیت در باب توحید صفاتی، مهم ترین اشکالات و انحرافات دیدگاه آنان در خصوص توحید صفات را بررسی نموده و اثبات می کند که وهابیان، با توجه به مبنا و روشی که در فهم قرآن و روایات دارند، فهم و تفسیر درستی از حقایق و معارف عمیق دین؛ از جمله توحید ذاتی و صفاتی ندارند و در واقع، از درک و اثبات توحید حقیقی و تنزیهی عاجزند و از سخنان و دیدگاه های آنان توحید حقیقی و قرآنی استنتاج نمی شود و در بحث توحید صفاتی، گرفتار سه مشکل تناقض، تعطیل و تجسیم اند.
این مدعا با ارائه شواهد کافی از اقوال آنان در باب توحید صفات و همچنین با تحلیل مبانی فکری آنان اثبات شده است.

اگر شخصی به حج وصیت کند و یک سوم اموالش برای ادای حج کافی نباشد، بقیه هزینه های حج را از کجا تامین کند؛ از اصل ترکه میت یا از ثلث اموال او؟ در صورت برداشت از ثلث مال، نیازمند اجازه از وارثان میت نیز هست.
در این مقاله سعی بر این است که با واکاوی ادله این باب، نظر درخور توجهی ارائه گردد و به این پرسش پاسخ داده شود که: وصیت به انواع حج؛ از حیث استحباب، وجوب و نذری بودن، چه تفاوت هایی در نحوه این محاسبه در پی خواهد داشت؟ ازاین رو، در این بحث، با نگاهی تحلیلی به بررسی و نقد تفصیلی ادله پرداخته شده و حاصلش این است که در وصیت به انجام حجه الاسلام به طور مطلق، بدون اینکه پرداخت از ثلث مال قید شود، پرداخت هزینه از اصل ترکه خواهد بود. اما پرداخت هزینه ادای حج نذری و مستحبی، بر خلاف حج واجب، از اصل ترکه نیست؛ بلکه از ثلث اموال پرداخت می شود.