نشریه نوآوری در علوم و فناوری غذایی
پیاپی 37 (پاییز 1397)

ملاس چغندرقند یکی از فراورده های فرعی کارخانجات قند است که علاوه بر منبع غنی کربوهیدراتی، سرشار از ویتامین ها، مواد معدنی و انواع آنتی اکسیدان ها است. در این تحقیق جهت تصفیه ملاس چغندرقند از روش تصفیه با خاک بنتونیت و بررسی خصوصیات فیزیکوشیمیایی ملاس به دست آمده با هدف افزودن به فرمولاسیون حلوا ارده استفاده شده است. درصدهای مختلف خاک بنتونیت با غلظت های 20 ، 30 و 40 درصد تهیه و در دماهای متفاوت با ملاس مخلوط شد و در ادامه پس از بررسی ویژگی-های ملاس حاصله، ملاس تصفیه شده با درصدهای 5، 10 و 15 درصد جایگزین شکر در فرمولاسیون حلوا ارده گردید و خصوصیات شیمیایی، میکروبی و حسی حلوا ارده به دست آمده اندازه گیری شد. نتایج آزمایش های شیمیایی حلوا ارده نشان داد که نمونه شاهد نسبت به تیمارهای دیگر دارای بیشترین میزان قند، چربی و پروتئین بود، اما از طرف دیگر افزایش غلظت جایگزینی ملاس منجر به بالا رفتن مقادیر خاکستر تیمارها شد. در ارتباط با خصوصیات حسی، یافته ها نشان داد که تیمار 15 درصد ملاس دارای کمترین و نمونه شاهد بیشترین امتیاز را به خود اختصاص داد. نتایج تحقیق همچنین نشان داد که فرایند تصفیه به کمک خاک بنتونیت در مجموع تاثیر مثبتی بر ملاس های حاصل داشته است که در ادامه افزودن این ملاس ها به عنوان جایگزین بخشی از شکر خصوصیات فیزیکوشیمایی حلوا ارده را بهبود داد.

اسانسهای گیاهی نقش مهمی در کنترل ضایعات پس از برداشت محصولات کشاورزی دارند. با توجه به اینکه توت-فرنگی نسبت به عوامل قارچی بسیار حساس است و در نتیجه عمرماندگاری کوتاهی دارد. این تحقیق به منظور بررسی تاثیر اسانسهای گل راعی، مورخوش و سالویا در کنترل قارچ بوتریتیس سینرر در میوه دو رقم کاماروسا و پاروس توت فرنگی و حفظ کیفیت ماندگاری آن انجام شد.ازمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد. میوه ها بعد از ضد عفونی با قارچ بوتریتیس سینرر مایه کوبی، سپس با اسانهای مورد نظر در غلظتهای 250 میکرولیتر در لیتر و 500 میکرولیتر در لیتر تیمار گردید. بعد از 16 روز نگهداری میوه ها در دمای یخچال، فاکتورهای مختلف شامل درصد پوسیدگی، درصد کاهش وزن، اسیدیته، ویتامین ث، رنگ، سفتی و مواد جامد محلول میوه مورد بررسی قرار گرفتند. بر اساس نتایج بدست آمده اسانسها تاثیر قابل توجهی در کنترل پوسیدگی میوه های رقم کاماروسا نشان دادند. اسانس سالویا تاثیر معنی داری در جلوگیری از کاهش وزن میوه های پاروس نشان دادند. میوه های هر دو رقم تیمار شده با اسانسهای گیاهی سفتی و مواد جامد بالاتری نسبت به شاهد نشان دادند. بیشترین ویتامین ث مربوط به تیمارهای اسانس گل راعی 500 میکرولیتر در لیتر در رقم پاروس بود. میوه های تیمار شده با غلظت پاییتر اسانسها کیفیت رنگی بهتری نشان دادند. بطور کلی اسانسهای مورد نظر تاثیر معنی داری بر حفظ کیفیت میوه توت فرنگی نشان دادند که البته تاثیر آنها بسته به رقم متفاوت مشاهد شد.

مغز گردو، ماده اصلی خورش فسنجان است که پرکالری و گران قیمت بوده و درواکنش های میلارد و کاراملیزاسیون طی فرآیند پخت سبب تیر گی رنگ محصول نیز می گردد.هدف در این پژوهش جایگزینی بخشی از مغز گردو با نشاسته اصلاح شده به منظور کاهش کالری زایی، هزینه تولید و افزایش عمر ماندگاری وسپس بررسی اثر نشاسته اصلاح شده بر ویژگی های فیزیکوشیمیایی، ارگانولپتیک و ویسکوزیته محصول است. تیمارها شامل T0 (شاهد)، T1(5/0% نشاسته میکرولیز 34)، T2 (1%میکرولیز34)، T3 (5/1%میکرولیز34)، T4 (5/0% میکرولیز36)، T5(1%میکرولیز36) و T6 (5/1%میکرولیز36) بودند که جایگزین 8 درصد مغز گردو در خورش شدند. وآزمون ها در روزهای 0 (بلافاصله پس از تولید)، 7، 14 و 21 روز پس از نگهداری در دمای 55 درجه سانتی گراد بر روی تیمارها انجام شد. نتایج نشان داد که در روزهای 0 و 7، اختلاف معنی داری در اسیدیته نمونه ها مشاهده نشد. بالاترین عدد پراکسید و پایین ترین ویسکوزیته، امتیاز بافت و رنگ و ظاهر متعلق به نمونه شاهد و بالاترین امتیاز بافت متعلق به تیمارهای محتوی 1 درصد نشاسته میکرولیز 34 و 36 بود. با افزایش درصد هر دو نوع نشاسته اصلاح شده میزان pH، ویسکوزیته و ارزیابی ویژگی های حسی رنگ و ظاهر نمونه ها افزایش نشان داد(05/0p<) در حالی که اسیدیته و امتیاز عطر و طعم بطور غیر معنی دار کاهش یافت.تغییر در نوع نشاسته اختلاف معنی داری در pH، عدد پراکسید و ویژگی های ارگانولپتیک نمونه ها با غلظت یکسان نداشت امانوع نشاسته بر ویسکوزیته و رنگ و ظاهرتاثیر معنی دارداشت(05/0p<). با افزایش زمان نگهداری از روز 0 تا روز 21، اسیدیته و ویسکوزیته نمونه ها بطور معنی دارافزایش یافت(05/0p<) امارنگ و ظاهر، تغییر معنی دار نداشت. به دلیل بالاتر بودن امتیاز ویسکوزیته، ارزیابی های حسی وماندگاری، تیمار T2 محتوی 1 درصد نشاسته میکرولیز 34 بعنوان تیمار برتر معرفی شد.

با تغییر فرهنگ زندگی و کم شدن تحرک انسان ها و بروز مشکلاتی نظیر چاقی، فشارخون و شیوع بیماری هایی از قبیل دیابت، مشکل استفاده از ساکارز، در تولید محصولات غذایی برای اقشار فوق الذکر روزبه روز مشهودتر گشته و لزوم توجه به حل این مشکل جدی تر شده است. ازاین رو در این پژوهش به بررسی فرآیند جایگزینی ساکارز با استفاده از شربت ذرت با فروکتوز بالا در سطوح 25، 50، 75 و 100 درصد پرداخته شده و ویژگی های فیزیکوشیمیایی نمونه های سوهان تولیدی همچون میزان رطوبت، خاکستر، میزان چربی استخراجی و اسیدیته روغن استخراجی، میزان قند کل، ویژگی های بافتی و خصوصیات حسی در قالب یک طرح کاملا تصادفی مورد ارزیابی قرار گرفت. برای تاثیر شربت ذرت با فروکتوز بالا بر ساختار میکروسکوپی سوهان، از تصویربرداری با میکروسکوپ الکترونی روبشی استفاده شد. نتایج این تحقیق نشان داد جایگزینی شربت ذرت با فروکتوز بالا در فرمولاسیون سوهان سبب ایجاد تغییر معنی داری در میزان رطوبت، خاکستر، میزان چربی استخراجی و اسیدیته محصول نمی شود در مقابل، با افزایش نسبت شربت ذرت با فروکتوز بالا در فرمولاسیون، میزان سفتی بافت سوهان و میزان قند کل به طور معنی داری افزایش پیدا کرد (05/0‹P). تصاویر میکروسکوپ الکترونی روبشی نیز نشان داد با افزایش میزان شربت ذرت در فرمولاسیون سوهان، میزان صافی سطحی محصول افزایش می یابد. نتایج آزمون حسی نیز نشان داد با جایگزینی شربت ذرت در سوهان، امتیاز مربوط به طعم، بافت و پذیرش کلی به طور معنی داری کاهش پیدا می کند. در ارتباط با ارزیابی حسی امتیازات اختصاص داده شده به تیمار دارای 100% ساکارز، ازنظر ساختار بافت بهترین نمونه مربوط به تیمار دارای 100% شربت ذرت با فروکتوز بالا و کمترین میزان قند کل را تیمار دارای 100% ساکارز دارا بود.

از مهمترین معایب استفاده از تخم مرغ در فرآورده های غذایی افزایش میزان کلسترول و اسیدهای چرب اشباع در محصول است. به همین دلیل عصاره چوبک که ، سرشار از ساپونین است و دارای خواص امولسیفایری می باشد، به عنوان یک فراورده گیاهی به عنوان جایگزین تخم مرغ در فرمولاسیون سس مایونز مورد استفاده قرار گرفت. این مواد امولسیون کننده، می توانند جایگزین ترکیبات امولسیون کننده در سس مایونز شوند. به این منظور عصاره ریشه گیاه چوبک استخراج و در سس مایونز مورد استفاده قرار گرفت. باتوجه به خصوصیات عصاره ریشه چوبک، سطوح کاربردی 25، 50، 75 و100 درصد جایگزین زرده تخم مرغ شد. سپس ویژگی های فیزیکی، شیمیایی و بافتی سس مایونز حاوی عصاره چوبک، اندازه گیری شد. نتایج نشان داد که با افزایش غلظت عصاره ریشه چوبک در نمونه های مایونز، رطوبت، اسیدیته و پارامترهای مهم بافت سنجی شامل سفتی، چسبندگی و نیروی چسبندگی افزایش پیدا کرد. همچنین از لحاظ پایداری، تمامی نمونه ها پایدار بوده و هیچگونه دوفاز شدگی در آنها مشاهده نشد. نتایج نشان داد که نمونه سس با 50 درصد جایگزینی تخم مرغ با عصاره گیاه چوبک دارای مطلوبترین ویژگی های فیزیکوشیمیایی و بافتی بوده است. بنابراین، با استفاده از غلظت مناسب چوبک، می توان تخم مرغ را در فرمولاسیون سس مایونز به مقدار قابل توجهی کاهش داد.

شیرینی برنجی یکی از شیرینی های سنتی ایران است که بدلیل فاقد گلوتن بودن برای بیماران سلیاکی پیشنهاد می گردد. یکی از مشکلات این شیرینی شکستن و خرد شدن زیاد آن می باشد بنابراین مشکلاتی را در زمینه جابجایی، نگهداری و بازاریابی محصول ایجاد نموده است. هدف از انجام این تحقیق بهبود ویژگی های فیزیکوشیمیایی و حسی شیرینی برنجی با استفاده از صمغ دانه شاهی می باشد. در این بررسی صمغ دانه شاهی با نسبت 5/0، 75/0، 1، 25/1 و 5/1 درصد در فرمولاسیون پخت استفاده شد. بعد از ارزیابی ویژگی های آرد برنج، ویسکوزیته خمیر، فاکتور های رنگ سنجی، میزان حباب های هوا، سفتی بافت، حجم مخصوص، pH، رطوبت و فعالیت آبی نمونه های شیرینی برنجی در روزهای اول، هفتم، چهاردهم و بیست و یکم بعد از پخت اندازه گیری شدند. نتایج نشان داد که افزودن صمغ دانه شاهی سبب کاهش معنی داری در میزان pH شیرینی های برنجی در طی نگهداری گردید(05/0 ≥p). میزان حباب های هوا، حجم مخصوص، فعالیت آبی، رطوبت و تخلخل با افزودن صمغ تا سطح 1 درصد افزایش معنی داری نشان داد و در سطوح بالاتر کاهش داشت. مولفه L* بطور معنی داری کاهش یافت (05/0≥p). ارزیابی حسی نمونه های شیرینی برنجی نیز نشان داد که بیشترین امتیاز پذیرش کلی مربوط به شیرینی های برنجی بود که حاوی ا درصد صمغ دانه شاهی بودند و از نظر آماری با شیرینی های برنجی حاوی 5/0 و 75/0 صمغ دانه شاهی اختلاف معنی داری نداشتند(05/0p˃). میزان سفتی نمونه ها با افزایش غلظت صمغ دانه شاهی به میزان بالای 1 درصد افزایش معنی داری نشان داد(05/0≥p). بنابراین افزودن صمغ دانه شاهی تا میزان 1 درصد سبب بهبود مشکل شکنندگی نمونه های شیرینی گردید. در پایان تیمار حاوی 1 درصد صمغ دانه شاهی به عنوان بهترین نمونه از نظر خصوصیات فیزیکی، شیمیایی و حسی تعیین گردید.