نشریه نامه انسان شناسی
پیاپی 3 (بهار و تابستان 1383)

این مقاله پس از بیان اهمیت و لزوم مطالعه موسیقی در پژوهش های مردم شناختی برخی خصوصیات و ویژگی ها در موسیقی ترکمن را تشریح می کند. در بخش های بعدی، مقاله به توضیح مختصر موسیقی آوازی لاله، هودی، بازی آوازی آی تر ک گون ترک و انواع مراسم موسیقی درمانی در جامعه ترکمن از جمله پرخوانی، ذکر و نوازندگی نی و دوتار بر بالین مبتلایان به بیماری های خاص مانند سرخک می پردازد. موسیقی در جامعه ترکمن نیز مانند دیگر جوامع و اقوام علاوه بر پاره ای خصوصیات کلی دارای ویژگی های خاص خود می باشد که این امر را می توانیم متاثر از عواملی چون قدمت تمدن، احساسات و عواطف مردمی که در آن فرهنگ نشو و نما یافته، کیفیت جغرافیایی محل سکونت قوم، طبیعت پیرامون، شرایط قومی، حوادث تاریخی، عوامل اجتماعی و خاطرات شادی بخش و دوران غم انگیز بدانیم.
به طور کلی در فرهنگ ترکمن، موسیقی جایگاه شایسته ای داشته و در انواع آوازی، سازی و سازی آوازی در مراسم و مناسبت های مختلف به طور مستقیم یا غیرمستقیم حضور پر رنگ و معنا داری نشان می دهد.
در این مقاله از روش های تطبیقی وکار میدانی (روش ژرفانگر در مردم شناسی) بهره گرفته شده و فیش برداری (مطالعه کتاب خانه ای)، روش های مشاهده منظم و مشاهده مستقیم یا همراه با مشارکت و مصاحبه در آن انجام گرفته است. برای این منظور در جشنواره چهاردهم موسیقی فجر (تهران) در اکثر اجراهای گروه های موسیقی ترکمنی حضور یافته ومشارکت داشته ایم. از این گذشته در مراسم وجشن های عروسی منطقه که مزین به اجرای موسیقی ترکمنی بود، شرکت کرده و با در نظر گرفتن موضوعات مورد مطالعه در مقاله توجه خود را به نکات مرتبط با آن ها متمرکز کرده ایم. هم چنین به مشاهده مکرر مراسم ذکر، مراسم پرخوانی، شرکت در شب نشینی های موسیقی ترکمنی، مصاحبه جهت جمع آوری لاله، هودی وترانه های عروسی، مصاحبه با مطلعین امور فرهنگی هنری در زمینه ها و موضوعات گوناگون از جمله موسیقی درمانی با نی و دوتار، ویژگی های کلی و خاص موسیقی ترکمن (از جمله دستگاه ها، سبک ها، مقامات) مراسم مرتبط با موسیقی و... پرداخته ایم که حاصل آن در بخش های مختلف مقاله آمده است.

هدف از مقاله حاضر، نخست، تشریح مفاهیم و تعاریف نظری مربوط به هویت جنسیتی، تاثیر فرهنگ در ساخته شدن این هویت و بازنمایی آن در فرهنگ است. در این حوزه بر آرای دو تن از برجسته ترین نظریه پردازان این موضوع، ساندرا بم و مایکل کیمل، مبنی بر لزوم فراتر رفتن از رویکرد زیست شناختی در تعریف و درک این هویت تاکید خواهد شد. هویت جنسیتی که در فرهنگ هر جامعه ای تبلور می یابد، سرچشمه بسیاری از نابرابری های جنسیتی اجتماعی نیز هست. از این رو، بررسی بازتاب این هویت در فرهنگ برای روشن کردن این سرچشمه ها و آفرینش زبان و فرهنگی مبتنی بر برابری جنسیتی اهمیت اساسی دارد. هدف از این بخش نشان دادن نگاه مردانه به زنان و جایگاه آنان با ریشه های بسیار ژرف آن در فرهنگ و ادبیات است. این نگاه، سازنده تصویری است که از بیرون از زنان ترسیم شده است. از آن جایی که هویت هر کس برآیندی از تصاویر بیرونی و درونی آن شخص از خودش است، می توان پنداشت که تا پیش از انعکاس صدای زنان در عرصه رمان و ادبیات و فرهنگ، که پدیده متاخری به شمار می آید، یگانه تصویر هویت سازی جنسیتی کمابیش در این فرایند خلاصه می شده است. برای ارایه نمونه ای گویا از این تصویر در فرهنگ ایران، مروری بر ادبیات ایرانی صورت گرفته که باید آن را مقدمه ای برای مطالعات بعدی به شمار آورد.
در بررسی حاضر، بخشی از پژوهش هایی که در ایران در زمینه تصویر زن در ادبیات و متون گوناگون انجام گرفته، و از جمله تازه ترین آن ها گرد آمده و نقد یا تفسیر شده است. علاوه بر آن، پژوهش نگارنده با استفاده از روشی اسنادی، با حرکت از تعریف زن در فرهنگ معین و نیز نگاهی بر مهم ترین چهره های رمان نویسی معاصر ایران به انجام رسیده است.

این مقاله به بررسی سنتی درلرستان می پردازد که طی آن طرفین یک نزاع چنان چه قتل یا نقص عضوی به وقوع بپیوندد با دادوستد مقداری پول یا برخی کالاها و یک یا چند دختر، ترک مخاصمه می کنند. به این سنت خی صل(خون صلح) یا خون بس گفته می شود.
درابتدای مقاله، جغرافیای منطقه، ترکیب قومی و طوایف مختلفی که در آن زندگی می کنند، با نگاهی مختصر بررسی شده اند تا حدود تاریخی و جغرافیایی خی صل مشخص شود. آن گاه، شکل کلی و علل نزاع های محلی در مناطقی که بافت عشیره ای دارند، بررسی شده است و درادامه این بررسی، مقاله به نزاع های منجر به قتل می رسد. مقررات و شکل اجرایی خی صل با توجه به حل مشکل نزاع از طریق ریش سفیدان (روش کدخدامنشی) قابل توضیح است و پس از این توضیح جزئیات مراسم ارایه شده اند. هم چنین اصطلاحات، ضرب المثل ها واقلام غیرنقدی و نقدی رد و بدل شده در این سنت نیز تشریح و سرانجام به مبادله دختران با عنوان خون بس پرداخته شده است. ویژگی های این دختران و شرایط ازدواج با آن ها موضوع دیگر این مقاله را تشکیل می دهد. در نهایت با آوردن موارد مستند تاریخی، تلاش شده است استدلال های مقاله روشن ترشوند. در پایان لازم به ذکر است که، با توجه به تخصص مؤلف (کارگردانی تئاتر) در نگارش مقاله همواره عنصر باورپذیری مد نظر بوده است تا جایی که به لحاظ دستور زبان همه افعال به زمان حال آورده شده اند

«فرهنگ دانشگاهی» از عوامل موثر بر چگونگی توسعه علمی در هر جامعه ای است، یعنی بین چگونگی و مختصات فرهنگ دانشگاهی و میزان رشد و توسعه دانشگاهی و تولیدات علمی رابطه وجود دارد. مطالعات موجود نشان می دهد که «فرهنگ دانشگاهی ایران» از کاستی ها و مسائل بغرنجی رنج می برد، به نحوی که یکی از موانع توسعه علمی و یکی از منابع بحران آموزش عالی کشور فرهنگ دانشگاهی است. هدف این مقاله بررسی و تبیین این مشکلات است.
مقاله با طرح یک مشکل در آموزش عالی به نام «مشکل فرهنگ و توسعه علمی» آغاز می شود و سپس برای شناخت ابعاد مختلف این موضوع به بررسی مفهوم و ویژگی های «فرهنگ دانشگاهی» می پردازد. بخش سوم مقاله، به تحلیل ویژگی های فرهنگ آموزش و یادگیری در بریتانیا و بررسی تفاوت های آن با فرهنگ آموزش و یادگیری در آموزش عالی ایران اختصاص دارد. در این بخش نشان داده می شود که چگونه ارزش های دموکراسی، سرمایه داری، فردگرایی، انسان گرایی و عقل گرایی در شیوه ها و فرهنگ آموزش دانشگاهی بریتانیا تبلور و تحقق یافته است. براساس مطالعات تجربی موجود و تجارب اتنوگرافیک نگارنده، دانش جویان ایرانی و آسیایی خارج از کشور خود، نسبت به کشورهای غربی تلقی های متفاوتی از مفهوم «دانش»، «فرد»، «تفکر انتقادی» و «آموزش» دارند. از این رو در مقاله استدلال شده است که این تفاوت ها ریشه در «فرهنگ دانشگاهی» متفاوت آن ها دارد. در پایان نیز براساس مباحث ارائه شده راهبردهایی برای تسهیل و اصلاح «فرهنگ دانشگاهی» در ایران ارائه شده است.

از پدیده های اساسی حیات جامعه، نظام های شخصیتی افراد و گروه های اجتماعی است که انواع، ابعاد، مختصات و کم و کیف آن تاثیری به سزا در فرآیندهای اجتماعی داشته و می تواند به مثابه یکی از عوامل یا موانع توسعه انسانی اجتماعی عمل نموده و نقش ایفا کند.
در این پژوهش مسائل نظام های شخصیتی بخشی از بافت اجتماعی ایران (اقشار اجتماعی کارمند، کارگر و کاسب در منطقه ده شهر تهران) مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته است بدین ترتیب که ضمن شناسایی و توصیف سوگیری های شخصیتی قشرهای مذکور، عوامل موثر بر آن تحلیل و تفسیر شده است.تحقیق حاضر با کمک گرفتن از روش پیمایشی با دو خصلت پهنانگر ژرفانگر (انبوه موردی) و بهره گیری از فن پرسشنامه همراه با مصاحبه (پرسشنامه ساختار یافته) اطلاعات لازم را جمع آوری کرده و با توصیف و تحلیل داده ها و در نهایت با تغییراتی در پایگاه نظری خود به نتایج ذیل دست یافت.
الف اقشار و گروه های اجتماعی مورد مطالعه از قشرهای اصلی طبقه فرودست جامعه شهری تهران بوده که از لحاظ نوع نظام شخصیتی و ابعاد ارزشی، هنجاری، سیاسی و اقتصادی آن به صورت عمده و با فراوانی بسیار بالا سوگیری شخصیتی نابارور (خاص گرا و استبدادی) از خود بروز می دهند و در عین حال تفاوت معناداری بین اقشار مورد مطالعه از نظر نوع نظام شخصیتی وجود ندارد.
ب علی رغم برخی تغییر و تحولات ساختاری کارکردی در نظام اقتصادی اجتماعی یعنی در بخش سخت افزاری جامعه شهری تهران از چند دهه اخیر به این سو، گروه ها و اقشار اجتماعی مورد مطالعه (کارمند، کارگر و کاسب منطقه ده) به مثابه طبقه فرودست شهری کماکان متاثر از نظام طبقاتی و قشربندی نظام استبدادی و با تاثیرپذیری از نظام شخصیتی استبدادی تاریخی و با اثر تعیین کننده تفسیر و کنش ماندگار به صورت دیالکتیک ماندگی، نظام شخصیتی نابارور و خاص گرا را در خود بازتولید می کنند؛ به طوری که نظام شخصیتی نابارور در آن ها هم ساخت اجتماعی استبدادی را بازتولید کرده و هم ساخت استبدادی ذهن را تداوم می بخشد که این مسئله از موانع بازدارنده توسعه اجتماعی انسانی جامعه شهری و از عوامل اساسی سخت جانی و عدم پویایی و حرکت لازم جامعه به سوی هویت جمعی عام یعنی هویت مدنی ایرانی است.

سیستم اطلاعات جغرافیایی (جی.آی.اس)قابلیت هایی دارد که در دیگر فنون رایانه ای کم تر مشاهده می شوند. از خصوصیات بارز بهره برداری از آن در جهت افزایش سرعت، دقت، صحت و قابلیت آن در طراحی و برنامه ریزی می باشد. اغلب مؤسسات دولتی، سازمان ها، شرکت های بیمه، مراکز بهداشت، حمل و نقل، مراکز مهندسی و پزشکی از این فن برای طراحی و تجزیه و تحلیل برنامه های خود استفاده می کنند. بسیاری از جنبه های این سیستم از سوی باستان شناسان نیز مورد استفاده قرار گرفته است که عبارتند از:جی.آی.اس سه بعدی برای بررسی ساختار درون محوطه، تلفیق داده های ژئوفیزیکی با سایر اطلاعات مرتبط و در نهایت نمایش جی.آی.اس در زمینه اشکال و پوشش زمین برای شبیه سازی رایانه ای از سطح ناحیه. بنابراین، توانایی باستان شناختی این سیستم در آینده بسیار کاربردی تر و با اهمیت تر خواهد شد. این مقاله اطلاعاتی در مورد جی.آی.اس و استفاده آن در باستان شناسی را ارائه می دهد.

طایفه زند که از گمنام ترین طوایف ایلات لرستان تا اواسط قرن دوازدهم بود؛ نقش مهمی در تاریخ ایران بعد از سلسله صفوی ایفا کرده است. کریم خان سردار زند زمانی به قدرت رسید که جامعه ایران حدود سه دهه و اندی سخت ترین مصائب و حقارت آمیزترین شکست ها و بارگران جنگ ها و مالیات ها را تحمل کرده بود و نیاز مبرمی به آرامش و صلح داشت. اما مشروعیت حکومت بعد از انقراض صفویان به صورت نوعی بحران سیاسی در آمده بود. از این رو تدبیر و درایت کریم خان برای حل این معضل و مشروعیت حکومت اش ابتکار جدیدی در معنا و مفهوم حکومت محسوب می شود. گرچه در ابتدای قدرتش عنوان وکیل الدوله را انتخاب کرد؛ اما اندکی بعد وکیل الرعایا را برگزید و بدین ترتیب علی الظاهر قدرت اش را ناشی از اراده رعیت تلقی کرد.
این مقاله مساله حاکمیت و مشروعیت آن را در در دوران کریم خان زند مورد بررسی قرار می دهد.

باز تولید در اصل تفسیری جامعه شناختی بر کتاب وارثان است که در سال 1964 در فرانسه منتشر شد.وارثان، خود پژوهشی بودازهمین مولفین درباره آگاهی ورفتار دانشجویان رشته های ادبیات و علوم انسانی بر پایه طبقه اقتصادی،اجتماعی وفرهنگی آن ها.

کمتر کتابی در مورد تاریخ متاخر موسیقی ایران می توان یافت که در آن از موسیقی نظامی دوره قاجار سخن به میان نیامده باشد. در مدرسه موسیقی نظام دارالفنون و تحت مدیریت یک افسر فرانسوی بود که پایه های آموزش موسیقی غربی در ایران گذاشته شد و این موسیقی راه نفوذ خود را به فرهنگ ایرانی باز کرد. بسیاری از چهره های مهم موسیقی ایران در این مدرسه آموزش دیدند و برخی از تعیین کننده ترین موسیقی دانان یک قرن گذشته، مثل سالار معزز و کلنل علینقی وزیری، نظامی بودند. یک بررسی جامع پیرامون این شاخه از موسیقی در ایران دوره قاجار همیشه می تواند سودمند باشد.

این کتاب در شش فصل به صورت گسترده موضوع جهانی شدن را از دریچه فرهنگی و عمدتا با تکیه بر جدیدترین مفاهیمی که در حوزه انسان شناسی و مطالعات فرهنگی و ارتباطات مطرح شده اند، مورد بررسی قرارمی دهد.

آینده تحصیلی برای فرزند شخصی از رده های بالای شغلی که شانسی بیش از پنجاه درصد برای ورود به دانشگاه دارد و بین اطرافیان خود و حتی اعضای خانواده، تحصیلات عالی را امری رایج و روزمره می بیند و فرزندیک کارگر، که شانسی کمتر ازدو درصد برای راه یافتن به دانشگاه دارد و به واسطه اشخاص یا محیط های دیگر به طور غیر مستقیم با دانش ودانشجو آشنا می شود، متفاوت است.
پی یر بوردیو، جامعه شناس بزرگ فرانسوی (19302002) پله های ترقی تحصیلی را از روستایی محروم (دانگن) تا ناز پرورده ترین مدرسه عالی تربیت استاد بالا رفت و با ریشه پایین طبقاتی، به فضای فرهنگی اشرافی شاخه دواند و درطول زندگی نه چندان دراز خویش دو محیط فکری متفاوت را تجربه کرد. گذر او از دنیایی بسته به دنیاهای باز، خالی از درد نبود و ساختار فکری و شخصیتی او از این گذر بی تاثیر نماند. در کتب سی گانه او، که مجموعه وسیع و پیچیده ای را تشکیل می دهند، پایه های نظری متفاوتی را می توان ملاحظه کرد. جنبه طبقاتی نظام آموزشی و چگونگی گردش کار آن یکی از این پایه ها است که بنای علمی محکمی را بر آن بالا برده است.

تیتوس بورکهارت یکی از افراد صاحب نظر در زمینه هنرهای آئینی و مقدس است. از وی تاکنون چند کتاب و مقاله به زبان فارسی منتشر شده است که از آن جمله می توان به کتاب هنر اسلامی ترجمه جلال ستاری و کتاب هنر اسلامی که توسط مسعود رجب نیا ترجمه شده، اشاره کرد.
کتاب هنر مقدس(اصول و روش ها) از شش بخش(تکوین معبد هندو، ملاحظاتی درباره شمایل نگاری درگاه شکوه مند کلیسای رومی وار، مبانی هنر اسلامی، تمثال بودا، منظره در هنر خاور دور، انحطاط و احیای هنر مسیحی) تشکیل شده است. وی از دیدگاهی خاص به هنرهای دینی توجه نموده و آن ها را مورد تفسیر قرار داده است، و بسیاری از نکاتی که مورد اشاره قرار گرفته، قابل تامل و بحث است. در این متن به اختصار به چند نکته که در بخش مبانی هنر اسلامی در زمینه معماری نوشته شده، اشاره می شود.

نادر مردی بود مرد و قوی، نه فقط از نظر قد و قامت که ازباب اخلاق و استقامت. افشارنادری می خواندندنش.از پشت اسماعیل میرزا می آمد (1305) که خود با شش پشت از نوادگان نادرشاه افشار بود. نادر ما کوچک ترین هفت فرزندش بود. پسر دیگرش داوود میرزا نام داشت ومیان این دو پسر، شش دختر قطارشده بود. زادگاه اوآرامگاه امام رضا (ع) بود، همان جایی که تحصیلات ابتدایی ومتوسطه را به پایان آورده بود.دوران دانشجویی را با معلمی در وزارت فرهنگ دیروز وآموزش وپرورش امروز توام کرده بود. درس می داد و درس می خواند تا دررشته فلسفه وعلوم تربیتی از دانشگاه تهران کارشناس شد(1337). دو سال بعد و این بار از مؤسسه مطالعات وتحقیقات اجتماعی همین دانشگاه به کارشناسی ارشد در رشته جامعه شناسی دست یافت (1339) و راهی کشورفرانسه شد تا در رشته مردم شناسی دکترهم بشود(1343).

استاد پیرنیا در شهر یزد از پدری نائینی و مادری اهل یزد به دنیا آمد. وی دوران دبستان و دبیرستان را در شهر یزد گذراند. در دوره ابتدایی نخست در دبستان «اسلام» و سپس در مدرسه ای دولتی به نام «مدرسه نمره دو» تحصیل کرد و تحصیلات دوره دبیرستان را در دبیرستان «ایرانشهر» گذراند و برای ادامه تحصیل در دانشگاه به تهران آمد و با وجود آن که در زمینه ادبیات تحصیل می کرد و موفقیت هایی نیز داشت اما ادبیات را رها کرد و در نخستین کنکور «دانشکده هنرهای زیبا» شرکت کرد و قبول شد.
محل دانشکده هنرهای زیبا در ابتدا در مدرسه مروی و سپس مدتی در مدرسه سپسالار بود، اما پس از سال 1320 به زیرزمین دانشکده فنی دانشگاه تهران و بعد از مدتی به محل کنونی دانشکده هنرهای زیبا منتقل شد.

در میان انسان شناسان نسل سوم بریتانیا پس از جیمز فریزر و ادوارد برنت تایلر در نسل نخست و برونیسلاو مالینوفسکی در نسل دوم) ریموند فیرث در کنار آلفرد رجینالد رادکلیف براون، بارزترین چهره بود. فیرث که در اصل زاده اوکلند در نیوزیلند بود بسیار زود وارد حوزه انسان شناسی بریتانیا شد زیرا تحصیلات خود را پس از دانشگاه اوکلند در مدرسه علوم اقتصادی لندن، مرکز قدرتمند انسان شناسی اجتماعی این کشور وتحت هدایت مالینوفسکی به پایان رساند. تمایل زیاد او به پیروی از راه استاد خود سبب شد که، پس از یک دوره کوتاه تدریس در دانشگاه سیدنی، باردیگر برای تدریس به مدرسه علوم اقتصادی لندن بازگردد و تا پایان عمرآن جا را ترک نکند. بدین ترتیب فیرث از1944 تا دوران باز نشستگی اش در 1968 کرسی انسان شناسی این مدرسه را برعهده داشت. وی هم چنین در دانشگاه های معتبر دیگری چون بریتیش کلمبیا، کورنل و شیکاگو نیز تدریس کرد وانسان شناسان مشهوری نظیر ادموند لیچ (بریتانیایی) و فای هسیائوتونگ چینی از دانشجویان وی بودند.

مقاله حاضر پیش از هر چیز در پی توصیفی از زمینه تاریخی و سیاسی سازمان یافتن نظام بهداشتی ایران در طول قرن بیستم و به ویژه در طول سلطنت های قاجار و پهلوی است. به نظر می رسد اساسی ترین اقدامات انجام شده در جهت سازمان یابی عرصه پزشکی در ایران در پی استحکام بخشیدن به نهادهای سیاسی ملی برای کاهش نفوذ خارجی در این زمینه بوده اند. در این میان برنامه های واکسیناسیون با دقت بیشتری مورد مطالعه قرار گرفته اند زیرا اقدام موضوع رقابت های عملی، اقتصادی و سیاسی محلی بوده و رویکری جامعه - انسان شناختی نمی تواند نسیت به آن بی توجه باشد. این روش پیش گیرانه جدید و وابسته به انستیتو پاستور، که از سال 1921 در تهران اسقرار یافت، و در کنار آن خود مختاری تدریجی ایران در تولید محلی واکسن ها، نمادی است از ورود یک الگوی غالب پزشکی زیستی در این کشور، سرانجام به این نکته پرداخته شده است که رواج واکسیناسیون ظاهرا در چارچوب برنامه های یک دولت مقتدر انجام گرفته است و این امر در میزان پذیرش و بازنمودهای اجتماعی این فن، همان گونه که در مقاله حاضر و حاصل از یک رساله دکترا بر پایه پژوهشی میدانی مشخص می شود، تاثیر قابل ملاحظه ای داشته است.